Ознака: greendeal

1. Географски и природни одлики на Дојранското Езеро

Дојранско Езеро е најмалото од трите тектонски езера во Северна Македонија. При нормален водостој има површина од 43 квадратни километри, просечна длабочина од околу 6,7 метри и најголема длабочина од 10 метри. Со вода, покрај од атмосферските врнежи, природно се храни од неколку помали реки и од мал број сублакустрични извори, односно извори кои се наоѓаат под површината на езерото. Единствениот истек на езерото е реката Дојрани која почнува од с. Дојран во Грција и завршува како притока на Вардар кај с. Аксиохори, Грција.

Дојранското Езеро е лоцирано на границата помеѓу Република Грција и Република Северна Македонија Лежи на надморска височина од 148 метри во најнискиот дел од топографската депресија која е ограничена со планината Беласица од север, планината Круша од исток и планината Мачек од запад. Воедно, Дојранското е  и најниското природно езеро во Северна Македонија. Околу 64% од езерото е на македонска, а 36% на грчка територија. Езерото има елипсоидна  или речиси округла форма. Во народниот јазик, езерото е познато и како Дојрански Ѓол.

Поради природните убавини, хидролошките, хидробиолошките, геоморфолошките, пределските и други научни вредности, а особено вредностите на живиот свет во езерото, со одлука на Собранието на Република Северна Македонија од 12 април 2011 година е донесен закон со кој Дојранското Езеро и неговото крајбрежје, се прогласени за споменик на природата. Според законот, надлежен орган за управување со ова заштитено подрачје е Општина Дојран. Од грчката страна Дојранското Езеро е дел од националниот парк Керкини.

Споменик на природата – заштитено подрачје управувано главно за зачувување на специфичните природни обележја; подрачје во кое се опфатени еден или повеќе специфични природни или природно културни обележја, кои имаат посебна или уникатна вредност заради својата реткост, репрезентативност или заради естетски и културни особености.

Видови на езера

Според формата и начинот на кој настанале, постојат повеќе видови езера со различна големина и длабочина.

• Котлински езера: тоа се езера кои имаат наполнето природна вдлабнатина на површината на земјата (котлина)
• Леднички езера: езера кои се формираат со топење на снегот и мразот во високите делови на планините
• Вештачки езера: езера кои се формирани од страна на човекот преку изградба на брана на река

Што е езеро?

Езеро претставува голема вдлабнатина на површината на земјата исполнета со вода. Езерото е поделено на три делови: езерски басен или вдлабнатината во која се наоѓа езерската вода, езерска површина наречена езерско огледало и езерски брег. Делот од езерото каде се спојуваат водата и копното се нарекува езерска линија. Езерата, за разлика од барите и другите помали водени тела, не пресушуваат и се постојани во текот на целата година. Кај вистинските езера, водената површина се дели на два дела. Првиот дел е осветлен затоа што низ него пробиваат сончевите зраци, а долниот дел, односно дното на езерото, е темно, затоа што до него не допира светлината. Ветровите можат да ја придвижат водата во езерото, со што се создаваат езерски бранови. Бреговите на езерото може да се стрмни и карпести, ниски и песокливи во вид на плажи, калливи, или пак обраснати со трска, грмушки и други видови дрвја.

Како да го чуваме Дојранското Езеро?

Езерата се особено важни за голем број видови и единствен дом без кој многу животни би изумреле, но тие се подложни на постојано загадување и уништување од човекот, како и под силно влијание од климата која се менува. Доколку ги загубиме езерата, ние немаме можност нив повторно да ги вратиме, па затоа е важно да ги чуваме и заштитиме. Еве што треба да направиме:

• Да избегнуваме да фрламе отпад на плажите, бреговите и во барската и езерската вода
• Да не истураме загадувачи и отрови во водите
• Да не ги уништуваме бреговите и плажите
• Да не ги палиме растенијата по бреговите
• Да не ги ловиме и непотребно убиваме водните животни
• Да ги проучуваме барите и езерата
• Да ја шириме пораката за важноста на водните екосистеми и нивното значење за нашата иднина

 

2. Настанок на Дојранското Езеро

   

Дојранското Езеро поради својата старост во себе крие многу тајни за долгото геолошко, биолошко но и човечко минато. Многу бурни периоди од природата и историјата се забележени и вечно оставиле трага на површината, но и на дното на езерото.

Главната карактеристика на тектонските езера, како Дојранското е нивната старост и релативна стабилност. Површината на водата на езерото во себе и на себе прима многу информации што низ годините сведочат за мноштво настани. Всушност, старите тектонски езера се како природни библиотеки и архиви на отворено. Многу од доказите на минатите случувања може да се дознаат доколку се проучува потеклото, начинот на формирање и развој на езерото.

За потеклото на Дојранското езеро постојат две страни: една е научната за тоа како природа го создала езерото, а втората страна доаѓа од креативноста и традицијата на локалното население кое преку митовите и легендите го барало објаснувањето за природните појави околу себе. Преку митовите ние може да го проучуваме и односот што локалното население го имал кон езерото низ вековите. Ова колективно знаење за Дојран не учи за важноста на Дојран како и за разумното користење на природните ресурси. Во двете најпознати легенди за настанокот на езерото се спомнува токму за ефектот на тоа што може да се случи доколку не внимаваме на водата и разумно не ги користиме природните ресурси.

Геолошки карактеристики на езерото

Дојранското Езеро е создадено во неогено-квартерниот период и има тектонско-вулканско потекло. Ова значи дека басенот на кој се наоѓа езерото е формиран поради промена на површината поради движење на тектонските плочи, најверојатно поради некаква вулканска активност. Сегашното Дојранско Езеро е остаток од некогашно Пеонско Езеро (познато уште и како Стримонско Езеро) и припаѓа на т.н. Пajонска група на природни балкански езера. Всушност, станува збор за реликтен остаток од некогашното плеистоценско Пеонско Езеро, коешто зафаќало површина од околу 127 км2. Плеистоценот е епоха која на геолошката скала го опфаќа периодот од 1.808.000 до 11.550 година пред денешно време. Ова значи дека Дојранското Езеро постоело уште во времето кога низ територијата шетале мамути, мастодони, хипарино (пракоњи) и различни џиновски працицачи. Врз основа на современите научно – стручни податоци за генезата и развојот на Дојранското Езеро може да се изведе општ заклучок дека тоа е типично еутрофно езеро од времето на плиоценот, значи со старост која се цени на повеќе милиони години.

Вкупната должина на бреговата линија изнесува 24 км. Овој брег има најмала разгранетост, а низ него се развиле голем број на песочни плажи кои имале клучен потенцијал врз развојот на туризмот. Поголемиот дел од езерото е покриен со глиновит материјал и само пострмните тераси се песокливи, што е и една од причините за заматеноста на водата.

1.Прва легенда:

На местото на денешното Дојранско Езеро се протегала широка долина со бујни ливади, градини и овоштарници. На мала височинка на крајот од долината имало голем извор. Покрај долината живеела убава девојка која се викала Дојрана. Во Дојрана биле заљубени многу момчиња, но и еден турски големец-кајмакам. Дојрана не можела да замисли да се мажи за него. Кајмакамот почнал да оди по неа. Ја следел на секој чекор. Не ѝ давал мир. Наоѓајќи се во безизлезна положба, а да не му падне во неговите раце, се фрлила во големиот извор. Изворот го прифатил нејзиното тело. За да го покрие и освети, изворот почнал да се излива. Ја покрил целата долина. За кусо време долината се претворила во езеро. Езерото и неговите брегови требале да потсетуваат на убавините на прекрасната Дојрана. Езерото и градот го добија името по убавата девојка Дојрана. Во нејзина чест и вечен спомен, езерото го нарекоа Дојранско Езеро, а градот Дојран.

2. Втора легенада:

Во историскиот град Полин имало една многу убава девојка што се викала Дојрана. Била висока, со витка става и црни очи. За нејзината убавина се прочуло низ сите локални краишта. Дојрана со своите другарки секоја вечер доаѓала на чешмата која се наоѓала во пространата долина на крајото од градот.

Една вечер кога Дојрана отишла по вода со своите другарки, кај чешмата дошол и убавиот Лабин. Додека Дојрана и Лабин нежно и љубовно си збореле, другарките на Дојрана ги наполниле бардињата и ѓумовите со вода и тргнале накај дома. Дојрана и Лабин останале сами. Се задржале подолго време. Кога увиделе дека другарките си заминале и ја оставиле сама, многу се збунила па затоа на брзина ги наполнила со вода своите бардиња и побрзала да ги стигне другарките. Било ноќ и ѝ било страв да си оди дома сама. Во тоа брзање да ги стигне своите другарки ја заборавила чешмата отворена. Водата од чешмата течела цела ноќ, па другиот ден народот со чудење гледал дека целата долина е исполнета со вода и наместо убаво тревно поле, настанало езеро. Кога разбрале селаните и полјаците дека Дојрана ја заборавила чешмата да тече цела ноќ, решиле под неа да го наречат ова ново езеро Дојранско, а градот од Полин – станал Дојран.

3. Дојранското Езеро и локалната заедница

 

Езерата и езерските брегови секогаш биле места каде што луѓето ги формирале првите населби и живеалишта. Езерото било главен извор на вода за пиење, вода за наводнување, храна и материјали за изградба. Старите тектонски езера, како Дојранското отсекогаш биле центар на локалната култура и цивилизација. Низ целиот бурен историски период, на Дојранските брегови се менувале народите, културите, владетелите и јазиците – но од сето тоа денес останале само малку археолошки артефакти, многу приказни, делови од традицијата и секако езерото, кое немо сведочи за историјата на целиот регион.

Најстарите евидентирани докази укажуваат за живот покрај езерото во 5тиот век п.н.е. Поголем развој на населбата се забележува во Римскиот период,  а кога Дојран бил под Византија  му било дадено името Полин (Polin) значејќи „град“. Со доаѓањето на Словените, населбата го добила словенското име Полјанин. Околината на денешен Стар Дојран, почнува да се развива по доаѓањето на Отоманската Империја и започнува да функционира како мал, дуќанџиски град.
По бранот на уништувања во Првата Светска Војна, кога Дојран се нашол на тромеѓето меѓу завојуваните страни, градот бил разрушен, а населението се повлекло и ја формирало новата заедница Нов Дојран.

Денес постојат три населени места кои го носат името Дојран: Стар Дојран и нов Дојран на македонска страна, и селото Дојрани на грчката страна.

Околината на езерото го населуваат локалните заедници од 13 села: Дурутли, Ѓопчели, Куртамзали, Николиќ, Нов Дојран, Органџали, Сретеново, Севендекли, Стар Дојран, Фурка, Црничани, Чаушли и Џумабос

Од колективното знаење и сеќавање на локалното население можеме да учиме многу за екологијата на езерото и начините на кои се менувало низ годините.
Словенското име за градот Полјанин, можеби упатува кон фактот дека езерото низ историјата имало периоди на суша и повлекување на езерската вода, што давало изглед на езерото како поплавна ливада или поле. Локалното име за езерото е Дојрански Ѓол. Ѓол е архаичен поим со турско потекло што означува мочурливо подрачје. Ова иста така не води до можен заклучок дека природата на езерото тесно зависи со локалните водни циклуси кои локалното население ги има во својата колективна меморија за езерото.

Ловење со мандри

Риболовот е значајна стопанска гранка за населението кое живее во околината на Дојранското Езеро, а карактеристичен е традиционалниот начин на ловење риби со помош на водни птици и огради изработени од трска наречени мандри (насеки, фунти) во кои рибите бегаат од птиците- нуркачи. Ловењето се мандри е редок пример каде човекот ги користи дивите видови (во случајот корморани) за ловење и заловување на риби.

Мандрите се директен физички артефакт помеѓу сегашноста и најстарите форми на градби на езерото. Се смета дека сите тектонски езера во Северна Македонија биле првично населени токму од ткн. наколни населби каде луѓето живееле и се прихранувале на самата водна површина. Користејќи природни и локални материјали, мештаните граделе мали куќи од дрво, трска и слава. Куќите биле поставени на високи, дрвени столбови близу езерскиот брег.

Дојранското Езеро е едно од ретките места во светот каде рибите се ловат со помош на птици. Овој процес е многу ретка рибарска традиција во светот. Мандра е воден простор во езерото во близина на брегот, во кој има куќичка, а од три страни е заграден со трска. Подготовките за ловење риби на овој стар традиционален начин започнуваат во октомври и траат се до март. Во октомври се оградуваат две страни со трска, а страната кон Дојранско Езеро се остава отворена.

Кога кормораните надоаѓаат во текот на ноември, барајќи храна се приближуваат кон оградата, бркајќи ги натаму и рибите. Рибарите кога ќе констатираат дека има доволно риба ја заградуваат целосно мандрата. Тие ги фаќаат птиците во делот наречен пиликатник, им ги сечат крилјата и ги пуштаат на оградата од кај езерото, со цел да ги чуваат рибите и да не им дозволуваат излезат од заградениот простор. Птиците со исечени крилја се нарекуваат аргати. Како поминува времето оградата се повеќе се стеснува и се приближува кон брегот, при што се создава мал простор наречен котец од каде се црпат рибите, без физички оштетување врз нивните тела.

4. Дојранската еколошка катастрофа

Менувањето на нивото на водата е дел од природниот процес на езерата. Тие како екосистеми се создаваат, постојат и остаруваат. Затоа се вели дека езерските екосистеми имаат три старости: староста на езерскиот басен – кога езерото се формирало, староста на водниот систем – кога езерскиот басен се наполнил со вода и најважниот – староста на езерото како екосистем, односно кога започнал животот во него.

Дојранското Езеро низ својата еволуција бележи континуирано опаѓање на максималното ниво на водата. Ова опаѓање е многу бавно (неколку метри за период од милиони години) и се смета за природно стареење на езерото. Но, со прекопувањето на одводниот канал Ѓол Ај од грчка страна во 1808 година, овој процес е драстично забрзан, а нивото на водата во изминатите сто години било подложно на големи осцилации и промени.

Во период од 1951 до 1994/95 нивото на водата во езерото осцилирало меѓу котите 148.04 и 142.01 м.н.в., што претставува висинска разлика од 6.03 метри. Овие флуктуации предизвикаа варирање на волуменот на водата за 226.4 милиони кубни метри вода што претставува дури 74 % од вкупниот волумен на езерската вода при максимално ниво на езерото.

Во периодот помеѓу 1984 и 2003 година поради неконтролираното испуштање на водата, преголемото испарување, како и долготрајна суша, езерото бележи континуиран пад на нивото со просечна годишна загуба од 5,73 милиони кубни метри вода. Поради тоа, Дојранското Езеро во овој период се соочуваше со еколошка катастрофа од големи размери. Ова е прв пример во доташната историја на државата, каде се среќаваме до сериозно еколошка катастрофа која претставува опасност за целосно исчезнување на еден значаен екосистем и губење на целото езеро.

Со проектот „Спас за Дојранското Езеро“ на тогашната Влада на Република Северна Македонија , во 2003 година е пуштен во употреба хидросистем преку кој езерото се снабдува со дополнителни количини вода од алувијалниот издан во Ѓавачко поле, во околината на Богданци. Со искористеност од 90% од својот капацитет системот доведува околу 28 милиони метри кубни вода годишно во Дојранското Езеро, што покрај некои други позитивни аспекти, придонесе за враќање на нивото на езерото во оптимални граници.

Иако нивото на водата може да се контролира, сепак големата еколошка катастрофа неповратно уништи голем број на ретки и непознати видови и ретки природни заедници.

Загадување на езерата

Сите водни екосистеми претставуваат отворена површина во која завршуваат различни загадувачи. Доколку воздухот е загаден, загадувачките материи паѓаат на површината на водата и така ја загадуваат. Доколку почвата е загадена, со дождовите, таа се плакне и загадувањето повторно се пренесува во водите. Доколку пак, реката која се влива во езерото е загадена, со неа заедно се вливаат и загадувачките материи. Денес, водните екосистеми претставуваат едни од најчувствителните и најзагадените екосистеми кои се под постојана опасност.

Отпад

Цврстиот отпад претставува голема опасност за живиот свет во барите и езерата. Со својата форма и големина, тој може физички да ги повреди животните. Дел од отпадот личи на некоја храна што животните можат да ја голтнат и да се задушат. Некој отпад, со својата тежина, ги уништува подводните гнезда или јајца, а понекогаш цврстиот отпад од метал или керамика го потрупува езерското дно.

Загадување на водата

Многу често, поради човечката неодговорност, разни форми на загадување и отрови влегуваат во барите и езерата и го нарушуваат или целосно го уништуваат животот во нив. Некои материи, влијаат како отров врз рибите, жабите и другите животни и ги трујат. Други пак материи, влијаат врз животот на инсектите, со што ги оставаат рибите и жабите без храна. Постојат загадувачки материи кои ја заматуваат и менуваат водата со што прават целосно уништување на езерата.

Затоплување на водата

Долгите и топли периоди водат до зголемување на температурата во барите и езерата. Силните сончеви зраци продираат низ целата површина на водата, носејќи светлина и топлина. Иако можеби нам ни годат топлите тушеви и бањи, сепак во нив уживаме само кратко време, а потоа ни станува топло и задушливо. На сличен начин, зголемувњето на температурите на водата им влијае на живите организми во езерата.

Сушење на езерата

Како што температурите растат од година во година, летата стануваат се подолги, деновите подолги, а дождовите поретки, езерата започнуваат да се сушат и исчезнуваат. Сушата ја испарува водата од езерата, со што го намалува просторот во кој животните во нив можат да живеат. Како што се повлекува водата, сите животни и растенија кои живеат во близина на бреговата линија остануваат на суво и умираат. Езерата, поради својата големина и длабочина, се малку поотпорни на сушата, за разлика од барите кои за едно лето може да исчезнат.

Уништување езерата

Човекот не е секогаш свесен за вредноста и чувствителноста на езерата, па затоа со своите планови за градба постојано ги уништува. Со желба да ги прошири површините на кои одгледува храна, човекот ги суши, закопува и затрупува барите и другите мали површини со вода. Бреговите на езерата се важни за движење на животните, а човекот со желба да живее или летува близу езерата, ги уништува бреговите со градба на куќи, насипи и пристаништа.

5.Птиците на Дојранското Езеро

Дојранското Езеро и околината е значајно место за птиците. Тука тие престојуваат, се хранат, размножуваат, гнездат, одмараат и презимуваат. Езерото полно со риба и храна се важен центар за прехрана на многу видови водни птици. Трската и крајбрежната вегетација нудат идеални услови за формирање на гнездо и криење од предатори. Релативно слабата урбанизација на брегот и околината, нудат дивина која преставува мирно и безбедно засолниште за птиците.

Дојранското Езеро е особено важно за птиците преселници. За птиците преселници ова езеро може да има две улоги: како попатна станица, каде што може да се одморат, нахранат и засолнат при неповолни временски услови; и како крајна дестинација.

Птичја миграција е сезонски прелет од местата за гнездење до местата за презимување.

Преку заштита на значајните подрачја за птици, се подобруваат условите во кои миграторните птици живеат

Популацијата на птици е особено голема во текот на зимските месеци кога птиците од посеверните краеви тука наоѓаат поволни климатски услови за презимување. Бројот на птици во зимските месеци редовно се мониторира при што може да се констатира дека во зими со многу ниски температури кога водата во езерото замрзнува нивниот број е значително помал.

Од претставниците на орнитофауната значајно е присуството на видовите кадрав пеликан (Pelecanus crispus), мал корморан (Phalacrocorax pygmeus), белоглава патка (Oxyura leucocephala), голем корморан (Phalacrocorax carbo), модронога сабјарка (Recurvirostra avosetta), мал лебед (Cygnus columbianus), блатна еја (Circus aeruginosus), обичен пеликан (Pelecanus onocrotalus), црвена чапја (Ardea purpurea), нубиско свраче (Lanius nubicus).

Кадрав пеликан

Кадрав пеликан или бабјак е прелетна птица-гнездилка од семејството пеликани. Пеликанот е голема, тешка летечка птица. На темињата и тилот поседува „кадрави“ (извиткани) перја по што од таму и неговото име. Има голем, силен жолто-портокалов клун со голема портокалова грлената торба под него. Просечната тежината од 11.5 кг ја прави најтешка птица во светот од својот род. Имаат меѓу најголемите распони на крилјата меѓу птиците.

Мал корморан

Мал корморан или ачко е голема водна птица, од на семејството корморани. Телото на малиот корморан е темни пердуви со зелен одблесок. Има долга опашка и задебелен клун со специфичен изглед. Тој е делумно преселнички вид. Малиот корморан живее и се размножува во колонии во слатководните езера со многу вегетација како Дојранското. Тој гради гнездо од трева и гранчиња на ниски дрвја.Малиот корморан се храни главно со риби, често ловејќи во група. Токму поради оваа карактеристика овој вид традиционално се користи во Дојран за лов на риби во мандри.

Голема бела чапја

Чапјата е голема водна птица чијшто живот е поврзан во водните површини. Таа често може да се најде по бреговите на барите и езерата, додека е нурната со главата во водата барајќи храна. Чапјата се храни со риби, жаби, а поретко и со глувци. Таа го корсти својот долг, жолт, остар клун како копје со кое ги лови рибите. Живее и се гнезди во групи наречени колонии.

Пчеларка

Пчеларката е мала, птици преселница што често може да се сретне околу бреговите на барите и езерата. Таа е многу шарена птица и пердувите на телото и се со црвена, жолта, зелена и сина боја. Наместо гнездо, тие живеат во дупки кои ги прават по бреговите. Најчесто живеат во заедница – односно на еден брег се наоѓаат повеќе дупки. Се вика пчеларка, зошто се храни со инсекти, најчесто пчели – но освен тоа се храни и со други инсекти како скакулци и пеперутки.

Набљудување птици

Птиците се едни од најпроучуваните групи животни, затоа што многу луѓе набљудувањето птици го сметаат за хоби. Набљудувањето птици е процес на проучување на птиците и на нивната екологија преку набљудување на нивниот живот со помош на оптичко помагало (двоглед) и слушајќи ги нивната песна и нивните звуци. Некои од видовите можат да се одредат со физичко набљудување, а некои од видовите се препознаваат преку својата песна.

6. Водоземците и влекачите на Дојран

Дојранското езеро како воден екосистем со своите мали и ретки живеалишта и крајбрежна вегетација, преставува „жешка точка“ за голем број видови на водоземци и влекачи. Тие во Дојран го населуваат езерото, крајбрежјето, рипариската вегетација и појасите со трска.

Водоземци се ладнокрвни, рбетни животни што поминуваат една фаза од својот живот во вода. Тие физички се разликуваат помеѓу нивната водна и сувоземна фаза. За разлика од влекачите тие ги снесуваат своите јајца во водата. Возрасните единки се хранат со лов на инсекти и ларви.

Влекачите се ладнокрвни, рбетни животни како што се змиите, гуштерите, желките. Најголем дел од видовите снесуваат јајца, а само дел од нив раѓаат живи младенчиња. Кожата им е покриена со лушпи и коскени плочки кои може да се расположени под кожата.

Најчести видови на водоземци во Дојран

• Зелена крастава жаба (Bufotes viridis)
• Крастава жаба (Bufo bufo)
• Езерска жаба (Pelophylax ridibundus)
• Дождовниц (Salamandra Salamandra)
• Македонски мрморец (Tritorus macedonicus)

Најчести видови на влекачи во Дојран

• Белоушка (Natrix natrix)
• Рибарка (Natrix tessellate)
• Речна желка (Mauremys rivulata)
• Блатна желка (Emys orbicularis)
• Змијогуштер (Pseudopus apodus)

Езерска жаба

Езерската жаба е водоземец кој живее и во барите и во езерата. Таа се препознава по своето темно зелено или кафено тело со светло зелена линија преку главата и грбот. Преку ден, езерската жаба се наоѓа во водите каде што се движи пливајќи, а навечер излегува на брегот да лови. Таа има голем апетит и може да се храни со различен тип на храна: муви, пеперутки, молци, полжави и други инсекти. За време на зимата, езерската жаба се наоѓа во зимски сон во калта покрај езерската вода, или во природни дупки по бреговите.

Мрморец

Мрморец е водоземец кој живее во мали водни тела како бари. Тој личи на гуштер и има силно развиена опашка со која се движи низ водата, што го прави одличен и брз пливач. Мрморецот постојано живее под вода, освен во текот на зимата кога заминува во зимски сон во песокливите и калливи брегови на барите. Поради обоеноста на телото, многу тешко можеме да го забележиме како се движи низ матните зелени води на барите. Тој се храни со различни водни инсекти.

Рибарка

Рибарката е неотровна змија која живее во близина на реки, бари и езера. Таа се храни со риби, водоземци, влекачи и инсекти. Нејзиното тело е долгнавесто, со сиво-зелена кожа и темно точки на грбот. Рибарката е водна змија и може да плива и нурка додека лови, но понекогаш се движи околу по бреговите на барите и езерата каде што го чека својот плен. Кога оваа змија ќе почувствува опасност, лачи смрдлива материја од задниот дел на телото и така се брани од непријатели.

Заловување, ловење, малтретирање и убивање на водоземците и влекачите во рамките на Споменик на природа Дојранско Езеро е строго забрането! 

7.Живиот свет во и околу Дојранското Езеро

Дојранското езеро претставува мала европска оаза на ретки и загрозени животни. Од најголемите длабочини на езерото, преку езерската површина, крајбрежјето, плажите и бреговите, па се до малите езерски шуми – сиот Дојран цути со живот во различни форми, зачуван тука низ милениумите.

Дојранското Езеро и неговата околина е многу важен екосистем кој преставува дом на речиси илјадници видови на безрбетници.

Распространувањето на безбретниците низ Дојранскиот регион може да се подели на 3 главни дела: животот во и на водата, живитот на крајбрежјето и животот во околните ридови и ливади.

Дојранските ридско планински предели, ливади, овоштарници, ниви и градини иако не се водни екосистеми, тие директно се поврзани со езерото. Многу често видовите на дневно ниво се движат од сувоземните екосистеми кон езерото и обратно, што значи дека нивното присуство е важен дел за животот околу езерото.

Животот во водата

Од типот Porifera (сунѓери) во Дојранското Езеро е  присуство на три вида меѓу кои и ендемичниот дојрански сунѓер Spongilla carteri dojranensis.

Типот Mollusca (мекотели) во Дојранското Езеро е претставен со видови од двете класи Gastropoda (полжави) застапена со 21 вид помеѓу кои и дојранскиот ендемичен полжав Graecanatolica macedonica и Bivalvia (школки), пет вида помеѓу кои највпечатлив е видот Dressena polimorpha.

Подтип Crustacea (ракови) е богато застапен во водите на езерото, а класата Copepoda е со сите три реда слатководни копеподи, ендемичната дојранска циклопоида Microcyclops varicans dojranensis.

Животот на крајбрежјето

Класата Oligochaeta (малкучетинестите црви)  застапена е во 22 вида во Дојранското Езеро, вкучително дојранскиот ендемичен вид Isochaeta dojranensis.

Во бентосната заедница, тоа се инсекти и други безребтници што живеат на дното на езерата карактеристично е тоа што за време на ларвената фаза тие го минуваат животот како водни инсекти, а возрасниот период го минуваат на суво. Од редот вилински Коњчиња (Odonata) регистрирани се 39 видови. Од претставниците на редот пролетници (Prekoptera), видот Rhabdiopteryx dojranensis е дојрански ендемит.

Редот пепeрутки (Lepidoptera) вкупно има 526 видови во Дојранскиот Басен и Дојранската Котлина, што претставува огромна концентрација на диверзитетот на една ограничена територија. Оваа голема видова разлоликост се должи на различниот број на мали хабитати што се сретнува низ целиот регион.

Голем водољубец

Големиот водољубец е голем воден инсект од групата на тврдокрилци ги викаме вака зошто нивните крилја се скриени по тврди штитници, кои ги отвораат кога требаат да летаат. Водољубецот е супер инсект; тој може и да лета, и да трча по почвата но и да плива и нурка. Се храни со мали инсекти и ларви, но и со растенија кои се распаѓаат во водата. Неговите ларви за да преживеат се прикачуваат за оклопот на полжавот и таму живеат се додека не пораснат.

Пајак рибар

Пајакот рибар е чест жител на барите и езерата. Својот живот го поминува половина на вода и половина на копно. Тој не може да плива или да нурка, но ги користи своите 8 силни нозе да се лизга на површината на водата и понекогаш личи како да весла кајак. Тој е одличен ловец и исто како рибарите мирно седи на површината на водата и го чека својот плен. Понекогаш тој стои мирно на некој гранка околу брегот и се спрема да лови и само кога мисли дека пленот ќе избега само за кратко може да нурне и да го извлече од водата.

Рак

Ракот претставува ноќен жител на езерата. Во текот на денот, тој мирува и се одмора во некоја дупка или пукнатина на бреговите, а навечер излегува се движи и се храни. На неговото мени се наоѓаат: црви, полжави, водни инсекти и понекогаш и водни растенија. Но и ракот е важна храна за другите животни особено за рибите грабливки. Ракот може да се препознае по неговата опашка обложена со мали плочки како оклоп како и неговите предни нозе во форма на клешти. Најважна работа во животот на ракот е чистата вода – тој може и сака да живее само во чисти езера, бари и реки.

Вилинско коњче

Вилинското коњче е голем брз летечки инсект што постојано може да се сретне околу бреговите на барите и на езерата. Лесно може да се препознае по неговиот изглед и силните крилја. Животот на овој инсект се дели на 2 дела: половина од својот живот го поминува како ларва под површината на водата, а другата половина летајќи околу езерската и барска трска. Вилинското коњче е силен ловец и со своите нозе го зграбува пленот и го јаде летајќи.

Еднодневка

Еднодневката е мал летечки инсект што се сретнува во близина на бреговите на барите, езерата и реките. Лесно може да се препознае по трите мали тенки опашки кои излегуваат од задниот дел на телото. Еднодневката е најактивна во текот на пролетните и летните денови. Најголемиот дел од својот живот, еднодневката го минува под вода прикачена за камења и водни треви. Потоа, таа излегува на површината од водата, ги отвора своите крилја и живее многу кратко, понекогаш само 1 ден – па затоа и името еднодневка.

8. Алгите во Дојранското Езеро

Алгите се автотрофни организми слични на растенијата кои се хранат преку процесот на фотосинтеза. Нивното тело е малку диференцирано и се означува како талус. Тие можат да бидат од многу мали едноклеточни, па сè до големи и по неколку метри. . Дел од нив во водата добиваат изглед на подводни растенија. Најчесто алгите имаат зелена боја, но понекогаш тие може да се и жолти, кафени или пак црвени Можат да се сретнат и во слатка и во солена вода. Алгите имаат широко распространување на Земјата. Тие живеат во водна средина, најповолна за нивниот развиток. Меѓутоа, ги има и во влажни и повремено влажни места. Освен тоа, живеат на карпи, снег, во почва, во некои растенија и животни, како и во симбиоза со габите. Алгите се космополитски организми, односно распространети се насекаде.

Во Дојранското Езеро освен на дното од езерото и низ водната површина, тие може да живеат и на површината на водата, по бреговите и плажите или пак закачени за камењата и карпите.

Еутрофикација и појава на воден цвет

Еутрофикацијата е процес кој се одвива во екосистемот на еден воден басен (езеро), при кој се зголемува количеството на хемиските материи кои се користат во минералната исхрана на растенијата (азот, фосфор), што доведува до зголемена биолошка продуктивност. При овој т.н. „воден цвет“ обилно се развиваат некои прилагодени видови на алги и за многупати ја зголемуваат својата биомаса. Водниот цвет најчесто се должи на некои видови на модрозелени алги. Модрозелените алги (цијанобактерии) се мали, едноклеточни организми кои имаат можност за фотосинтеза.

Поради присуство на големи количества хранливи материи со биогено потекло меѓу кои доминираат фосфорни и азотни соединенија, Дојранското Езеро е изразито еутрофно со тенденција за хипертрофизација. Езерото се карактеризира со хиперпродукција на фитопланктон и алги чии количества повеќекратно ги надминуваат потребите на организмите кои со нив се хранат, а од друга страна водата е дефицитарна со кислород, што негативно се одразува врз условите за развој на живиот свет.

Стареење на езерото

Со таложењето на изумрениот биолошки материјал на дното како резултат на еутрофикацијата и зголемувањето на наносот, водниот басен постепено се претвора во мочуриште, а потоа во копнен екосистем. Затоа овој процес е познат и како „стареење на езерата“.

9.Рибите во Дојранското Езеро

Рибите во Дојранското Езеро

Дојранското Езеро преставува еден од најважните водни екосистеми во државата поради големата биолошка разновидност со различни видови на риби. Дојранското Езеро, по однос на составот на најзастапени риби претставува ципринидно езеро, односно езеро во кое најчесто живеат риби од семејството на крапови и нивни роднински видови.

Рибите во Дојран според своето потекло може да бидат: автохтони или алохтони. Автохтони се видови кои природни припаѓаат на подрачјето и екосистемот, тие се дел од домородната биолошка разновидност. Алохтоните видови се видови кои природно не може да се сретнат во езерото и се донесени од страна на човекот. Овие видови риба завршиле во езерото поради порибување односно збогатување на рибниот фонд на езерото со цел развивање на риболовот.
Денес, внес на алохтони видови на риби не е препорачано и е строго забрането.

Рибниот фонд на Дојранското Езеро брои 14 видови, од кои само еден е ендемичен, додека пак два вида се интродуцирани. Во минатото бројот видови риба кои можеле да се сретнат во езерото изнесувал 21 вид од 7 фамилии. Но, некои видови како што се црна мрена, кркушка, клен, или златна штипалка многу ретко или воопшто не се сретнуваат, додека пак примерок од рибата камењар не е уловен повеќе од 40 година.

Видовите риби во езерото и нивниот живот се истражува повеќе од еден век, но поради комплексноста на екосистемот постојат се уште биолошки тајни кои се кријат под мирната езерска вода на Дојран.

Риба

Риби се водни ‘рбетни животни со перки и внатрешни жабри. Тие го поминуваат целиот свој живот во водата. Рибите имаа мазно тело во форма на торпедо состановено од три посебни сегменти: глава, тело и задна перка. Во зависност од видот некои риби имаат различен број на перки со различна форма низ деловите на телото. Некои видови на слатководни риби имаат тело прекриено со тврди лушпи наречени стргунки. Во кожата има жлездести клетки кои лачат лигава материја што им овозможува полесно движење во водата.

Биолошката разновидност на видови во еден екосистем се нарекува ихтиофауна. Присуството и количеството  на риби кои се важни за риболовство се нарекува рибен фонд.

Важноста на рибите за птиците

Дојранското Езеро преставува исклучително важна дестинација за одмор, престој и размножување на  миграторни и немиграторни водни птици токму поради богатството на рибниот фонд во езерските води. Рибите се главен и најважен извор на храна и енергија за голем број  водни птици.
Птиците преселници патуваат илјадници километри секоја година, а Дојран преставува безбедно одморалиште, каде може да се одморат и нахранат при долгите сезонски миграции преку морињата и континентите.

Зачувување на синџирот на исхрана

Со заштитата на рибите, ние го заштитуваме природниот синџир на исхрана во езерскиот екосистем. Водните безрбетници се хранат со планктон, рибите се хранат со водните безрбетници, а пак птиците се хранат со рибите.
Со цел да се зачува екосистемот, овие природни синџири и циклуси не смеат да запрат или да се нарушат.

Хранење и фрлање на храна на рибите од езерскиот брег!

Давањето на човечка храна особено грицки, во масло пржени и солени јатки или пецива на рибите е забрането. Оваа храна не е наменета за риби и може да има негативно делување врз нивното здравје!

Доколку сакате да се занимавате со рекреативен риболов секогаш почитувајте

Нелегалниот риболов го намалува рибниот фонд и локалниот биодиверзитет.

Најчести видови риби во Дојранското езеро

крап (Cyprinus carpio)

Крап е вид риба која припаѓа на семејството крапови. Тој  живее во бавно проточни или непроточни води, што најчесто може да се сретне во  долните текови на реките и во езерата, но и во подлабоки мочуришта и бари. Крапот е голема риба со странично сплескано тело покриено со крупни скралушки. Секоја скралушка на врвот има мало, темно петно. На краевите од устата има два пара мустаќи. Крапот е риба која може успешно се одгледува во фарми.

црвеноперката или платица (Rutilus rutilus), Црвеноперката припаѓа на семејството краповидни риби. Рибата има долгнавесто, странично сплескано тело покриено со крупни скралушки.Перките и се црвени по што го добила името. Освен перките, ирисот на очите често е исто така црвен. За Дојран е карактеристичен подвидот Дојранска црвеноперка (Rutilus rutilus dojranensis Karaman, 1928). Рибата се движи низ водата во големи јата што зависи од големината на екосистемот што го населува. Иако може да се најде и во поголеми езерски длабочини, црвеноперката поголем дел од животот го поминува во непосредна близина на брегот.

беловицата или плашица (Alburnus alburnus)

Плашица  е вид на речна  и езерска риба од семејството на краповите. Таа се препознава по нејзиното тело кое е издолжено, сребрененосто бело со седефаст сјај. На По страните од телото од главата до опашката се протега темносива тенка линија. Таа се движи низ водата во големи јата. Поголемиот дел од животот го минува низ подлабоките делови на езерото освен во сезоната на мрестење кога може да се сретне близу езерскиот брег. Овој вид на риба има високо комерцијално значење.

Грабливите риби во езерото

јагулата (Anguilla anguilla)

Јагулата е голема, долгнавеста риба што ги населува езерата и морињата. Телото има змијолик облик кое во задниот дел странично е сплескано со цел послесно да се движи низ водата. Целото тело е прекриено со лушпи, а преку нив дебел слузав слој. Бојата на кожата на телото зависи од подлогата на езерото кое го населува. Бојата на јагулата се менуваат во сребренесто бела до синкасто металносива во периодот кога ќе тргне на познатиот свадбен пат. Активни се само ноќе, а преку денот мируваат во тињата и милта на дното.

перкијата (Perca fluviatilis)

Перкијата е средно голема риба што живее во езерска и мочурлива вода, а може да се сретне во плитки и споротечечки реки и потоци. Телото на рибата е покриено со мали лушпи и на кожата се наоѓаат претпознатливи црни паралелни петна кои го обиколуваат телото. Понекогаш овие петна имаа форма на латинската бука „V”. Препознатливи се по силно развиените перки и острите заби што се кријат зад добро развиената уста. Во текот на денот  се движат низ водата во  јато, навечер јатото се разложува и ноќта ја минуваат во езерските длабочини.

сом (Silurus glanis)

Сомот е голема слатководна риба што ги населува барите, езерата, реките и потоците. Тој има долго силно и мазно тело. За разлика од другите риби на неговата кожа нема крлушки. Сомот лесно може да се препознае по трите пара на долги мустаќи кои се наоѓаат околу неговата уста. Тој се храни со мали риби, но и со други мали животни. Сомот сака да живее и поголем дел од денот го поминува задскриен во некоја дупка или процес на бреговите на езерото или барата. Има многу мали очи и слабо гледа, но затоа го користи силно развиениот слух да се движи низ водата.

10. Растителниот свет на Дојранското Езеро

Дојранското Езеро и неговата околина претставуваат важна област за развој на ретки растителни видови.

Флората на Дојран во зависност од местата каде може да се сретне, таа може да се подели на: подводна вегетација (растенија што растат во езерската вода), рипариска или крајбрежна вегетација и вегетацијата на околните ридови и ливади.

Најкарактеристичен растителен елемент за Дојранското Езеро се појасите за трска, што се препознатлив знак на езерото.

Појаси со трска

Појасите со трска се меѓу најважните живеалишта во Дојранското Езеро. Густите појаси нудат засолниште и се дом на многу видови животни. Трската е вид на повеќегодишно тревно растение кое расте во големи групи наречени бусени на бреговите на езерата и барите. Трската може да порасне и по неколку метри во височина, и целосно да ја одвои водата од брегот. Со својата густина, бусените од трска претставуваат дом на голем број на животни, особено на водните птици кои тука ги снесуваат своите јајца. Трската претставува еден вид на филтер кој ја прочистува водата.

Подводна вегетација

Од субмерзните растенија најчести се: Ceratophyllum demersum, Najas marina, Potamogeton perfoliatus, Myriophyllum spicatum, Vallisneria spiralis и други. Видот Najas minor е ограничен на поплитките јужни рабни делови на езерото, додека Myriophyllum spicatum e присутен скоро во сите заедници, но најбујно се развива на длабочини од 40 cm, образувајќи огромни подводни ливади.

Najas marina и Potamogeton perfoliatus се развиваат скоро подеднакво бујно се таа разлика што Najas marina продира во длабочина од 3 метри, додека Potamogeton perfoliatus и подлабоко.

Вегетација во околните ливади

Ретките видовите Centaurea rifidula, Verbascum doiranense, Verbascum burgeffi и Astragalus thracicus doiranensis се опишани од локалитети кои во рамките на Дојранскиот базен или блиску до него.

Рипариска вегетација

Рипариска или крајбрежна вегетација преставува просторот со вегетација што го следи брегот по потоците, реките, езерата и влажните станишта. Здравата рипариска вегетација е составена од дрвја, грмушки и високи тревни бусени што даваат сенка над водата и ги стабилизираат бреговите.

Природната, рипариска вегетација по бреговите е важно живеалишта за сувоземните и водоземните животни. Дрвјата со своите високи крошни прават сенка и ја намалуваат температурата на водата со што овозможуваат добар живот за рибите и водните животни. Дрвјата исто така, преставуваат дом на многу видови на цицачи и птици. Големите и длабоки корења пак, ја стабилизираат почвата и ги одржуваат бреговите.

Управувањето на рипариската вегетација и нејзината заштита го подобрува квалитетот на водата, ја спречува ерозијата и ги заштитува видовите.

Уништувањето на рипариската вегетација, директно ја зголемува температурата во водата со што се уништува фауната и ја менува флората. Сето ова води до намалување на количеството на кислород во водата и ја зголемува можноста за развој на инвазивни видови на растенија, отпорни на повисоки температури.

Крајбрежната, рипариска вегетација е еден од најзагрозените екосистеми низ македонските реки и езера. Поради лошо управување на шумските површини и земјоделски практики голем дел од крајбрежната вегетација е оштетена или значително намалена.

Дојранските платани

Долж целото западно крајбрежје на Дојранското Езеро можат да се забележат поединечни, но и групи од платанови стебла, некои многу стари, а некои посадени во изминативе децении. Сепак како највпечатливи примероци се оние во паркот и на плоштадот крај општинската зграда во Стар Дојран. Поради нивната старост и амбиентална впечатливост, во 1970 година тогашниот Републички завод за заштита на спомениците на културата донесе одлука со која оваа заедница од дрвата од видот Platanus orientalis е прогласена за споменик на природата.

11. Дојранско Езеро – заштитен Споменик на природата

Дојранското Езеро како заштитено подрачје од категоријата Споменик на природата и неговата околина преставуваат важен дел од националното, но и светското природно наследство. Речиси секој дел од природноста на ова подрачја ужива некоја форма на заштита или пак светска, научна и меѓународна признаеност за неговите вредности.

Дојранското Езеро е клучно подрачје за биолошката разновидност. Тоа се подрачја од меѓународно значење за зачувување на биолошката разновидност кои се идентификуваат преку глобални стандардизирани критериуми базирани на потребите на заштита на локалитети заради зачувување на биолошката разновидност, а се одликуваат со а) чувствителност (присуство на загрозени или критично загрозени видови) и/или б) незаменливост  (присуство на видови со ограничено распространување  ендемити, места на собирање на голем број единки  конгрегации и/ или биогеографски ограничени заедници).

Дојранското Езеро е мало депо на ендемски видови. Eндемит или ендемски вид е вид кој е ограничена или е забележан само на одреден географски простор или област. Големината на просторот што е заземен од ендемичниот таксон е различна; ендемитите кои се ограничени на тесен простор се стеноендемити. Според времето на настанување, можат да бидат палеоендемити (стари ендемити) и неоендемити (новонастанати ендемити).

Поради својата географска поставеност, Дојранското Езеро претставува Значајно подрачје за птици.  Тоа е подрачје кое поддржува значајни или репрезентативни популации на еден или повеќе видови птици, одредено според меѓународно договорени критериуми. Познато и како значајно подрашје за птици и биолошка разновидност.

Големиот ендемизам на растенија го прави Дојранското Езеро и неговата околина значајно растително подрачје. Ова се подрачја кои се глобално значајни станишта за зачувување на растенијата. Се идентификуваат според однапред поставени критериуми, како што се: присуство на светски, европски или национално загрозени видови растенија или присуство на европски загрозени живеалишта.

Дојранското Езеро е дел од Европскиот  и од Балканскиот зелен појас. Тоа е европска иницијатива која ги поврзува сите планини и шуми од северните делови на Финска, преку целиот континент до југот на Грција. Целта е да заштитат биолошките коридори, животните да можат слободно да мигрираат, да се развиваат прекуграничните заштитени подрачја и сите народи да работат заедно кон заштитата на животната средина.

Дојранското Езеро е дел од Рамсарската Конвенција која ги обединува сите ретки, загрозени и важни влажни и водени екосистеми на светско ниво.

Дојранското Езеро како заштитено подрачје е дел од НАТУРА 2000 мрежата. Тоа претставува најголемата управувана мрежа на заштитени подрачја во светот. Таа обезбедува заштита и унапредување на најважните, најзагрозените и ретки видови и екосистеми во Европа. Ова не значи дека Натура 2000 мрежата ги ограничува или затвора овие подрачја, напротив, мрежата промовира одржлив развој на локалните заедници и нивно вклучување во заштита на природата.

12.Инвазивни видови во Дојран

Инвазивните видови се организми кои не се домородни на одредено подрачје и кои предизвикуваат голема економска и еколошка штета во новото подрачје.

Не сите видови кои не се домородни се инвазивни. На пример, повеќето од културите кои се одгледуваат за храна, што вклучува познати видови на жито, домати и ориз, не се домородни видови за тие региони. За да бидат инвазивни, видовите мора да можат лесно да се прилагодуваат на новото подрачје. Тие мора да се способни за брза репродукција и мора да можат да нанесуваат штети на имотите, економијата или на домородните растенија и животни во регионот.

Голем број на инвазивни видови се воведуваат во некој нов регион сосема случајно, но значен дел од нив се внесуваат намерно поради неразумни постапки од човекот.

Инвазивни видови во Дојран

Нутрија

Нутрија, или којпу (Myocastor coypus), е голем тревопасен, полуакватичен глодач кој често на луѓето им личи на дабар или пак голем стаорец.. Потекнува од умерените зони на Јужна Америка, но луѓето го имаат пренесено во Северна Америка, Европа, Азија и Африка, првенствено заради одгледување за крзно.Иако во некои региони сѐ уште го ценат поради крзното, неговиот деструктивен начин на исхрана и копање дупки го прават овој инвазивен вид штетник низ поголем дел од неговата животна средина. Нутријата биле чувана низ територијата на СФРЈ како дел од крзнената индустрија. Со намалувањето на побарувачката на крзно, како и промените во ставот на купувачите за природното крсто многу дел од фармите за животни крзнарки биле затворени, а животните пуштени на слобода. На овој начин нутрија се проширила низ целиот Балкан, на повеќе делови низ државата и во Дојран.

Црвеноушестата желка (Trachemys scripta elegans)

Црвеноушестата желка (Trachemys scripta elegans) е еден типичен пример за инвазивен вид и за тоа како човекот без да знае предизвикал оваа желка денес да е еден од најинвазивните видови во светот. Оваа водена желка, што природно ги населува југоисточните делови на САД како популарен домашен миленик почнал да се продава насекаде низ светот. Неодговорните сопственици по неколку години почнале масовно да ги пуштаат желките во локалните реки, езера, бари и паркови. Ова предизвикало овој вид да почне да се појавува насекаде низ екосистемите во речисите сите контитенти. Во Европа, црвеноуштестата желка претставува најголем непријател на локалните видови водни и блатни желки, па затоа продажбата и траспортот на овој вид желка во Европската Унија е забранет.

Пирани во Дојранското Езеро

Многу често, неодговорни сопственици на приватни аквариуми и рибници си цел да се ослободат од чување на видот црвена пирана (Pygocentrus nattereri) тие нелегално ги ослободуваат рибите во езерската вода. Овој вид на риби, поради локалните климатски и еколошки услови не може да преживее долго во водата, но нивната краткорочна појава често јавува страв кај населението.

Пуштање и ослободување на егзотични водни животни чувани како домашни миленици во Дојранското Езеро е строго забрането!

Oваа содржина е изработена со финансиска поддршка на Европската Унија. Содржината е единствена одговорност на авторите и не мора да ги одразува ставовите на Европската Унија.