euhouse, Author at Europe House

Александар Маџаровски: Читањето нѐ прави почовечни и покултурни

Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Александар Маџаровски a.k.a. Читачот е еден од непоправливите ентузијасти кои веруваат дека со својот мал придонес можат да го менуваат светот на подобро. Но, со оглед на тоа што овој човек досега пет години неуморно снима видеа за книжевни дела и писатели, за неговите размислувања во врска со книжевноста, а најново и за филозофски дела – придонесот веќе и не е толку мал.

Напротив, неговите препораки се споделуваат, се читаат, се коментираат меѓу луѓето и годинава на Саемот на книгата, целосно заслужено, го доби признанието од Македонската асоцијација на издавачи за промотор на читачката култура. Токму тоа и беше повод за овој разговор.

Со каква замисла го почна твојот Јутуб-канал и дали и како со текот на времето ти се менуваше претставата за тоа што сакаш да правиш и да постигнеш со него?

Каналот го почнав со идејата да зборувам за книги. Сосема нормално човечко искуство е да сакаш да го споделиш со другите она што е добро. На пример, ако гледаш некој добар филм или серија сакаш да им кажеш на другите, да прокоментирате, да споделите впечатоци. На сличен начин, јас сакам да го споделам со другите моето читачко искуство и да се осврнам на романите што ги читам со идејата дека ќе поттикнам некого да ги прочита, а потоа можеби да го сподели своето искуство со други.

Моја желба беше и сѐ уште е да ги популаризирам читањето и добрата литература, затоа што сметам дека за добрите нешта треба да се зборува. Во основа, идејата е сѐ уште иста, со тоа што со текот на времето по малку го проширував интересот и почнав да зборувам и за концепти од областа на филозофијата и теоријата на литературата, за некои филозофи што сметам дека се интересни и слично, со цел да си поставуваме важни прашања и да размислуваме.

Бидејќи живееме во време кога секој човек, благодарение на социјалните мрежи, стана медиум, дали сметаш дека постојат некои основни критериуми што треба да ги има некој за да препорачува книги на поширока публика?

Да, точно е дека денес секој може да ги користи социјалните мрежи и да промовира секакви содржини, меѓу другото и да препорачува книги. Сепак, за јас лично некого да го сфатам сериозно и да ги прифатам неговите или нејзините препораки сметам дека треба, пред сѐ, и самиот да биде читател и да биде писмен. Дури и да зборува само за конкретен жанр, на пример, трилер или научна фантастика, да знае кои се Достоевски, Дикенс, Хемингвеј и веројатно да има прочитано нешто од нив. Не верувам во книжевен елитизам и дека само „познавачите“ на литературата имаат право да зборуваат за неа, меѓутоа треба да се има основно познавање.

Досега имаш објавено околу 150 видеа. Како го правиш изборот на автори и дела за кои решаваш да снимаш видеа?

Она што по правило го правам е да зборувам само за книги што сум ги прочитал или препрочитал неодамна и за кои впечатоците ми се свежи. Не би сакал да снимам видео за некој роман што сум го читал пред 20 години и кој во голема мера сум го заборавил. Исто така, гледам романот или збирката раскази за кои зборувам да го задоволат мојот минимум критериум за тоа што е добра литература. Најчесто читам по препорака, а следам колку што можам и што се случува во светот на литературата, особено во книжевната фикција, па оттаму добивам инспирација што да читам, а читам и класици и современи класици. Затоа, повеќето од романите што ги читам си добиваат видео осврт.

Александар како промотор на романот „Тирза“ од Арнон Грунберг

Дали соработуваш со нашите издавачки куќи и за каков вид соработки најчесто станува збор?

Не соработувам редовно и организирано, меѓутоа, соработувам на еднократни и повремени проекти како што се, на пример, рецензија за конкретен роман од некоја издавачка куќа која сака да ме ангажира за мислење. На таков начин имам соработувано со неколку издавачки куќи. На пример, веројатно првата издавачка куќа што го забележа тоа што го правам е „Антолог“, со кои соработката е во облик на модерирање настани на книжевниот фестивал „Букстар“. Неколку години соработував и со „Europe House Skopje“ за кои редовно снимав месечни видеа, некогаш во облик на осврт, некогаш како интервју или видео со осврт на некоја од европските литератури. Сум соработувал и со „Три“, „Артконект“ и „Чудна шума“.

Во врска со добивањето на специјалното признание за Промотор на читачката култура од страна на МАИ сними и видео (погоре), во кое објасни што претставува тоа за тебе. Како ја гледаш улогата на поединците кои го промовираат читањето во однос на улогата што (треба да) ја има државата преку нејзините институции?

Да, веќе реков во видеото дека ми значи што оваа награда е за целокупниот труд и промовирањето на читачката култура, а не само за конкретен проект или видео. Претпоставувам дека трудот на поединци што го промовираат читањето треба да служи како надополнување на она што го прави државата и да допринесува за разновидност, за лично мислење, за критика. Државата треба да има систем за промовирање на читачка култура и сериозно образование, зашто образованието е клучно, меѓутоа државата треба да има и да прави многу работи ама…

Од каде црпиш упорност за да го правиш ова што го правиш?

Не знам, веројатно сум идеалист и оптимист, освен кога не сум, и сметам дека литературата и читањето имаат сила да нѐ направат почовечни, покултурни, почувствителни. А тоа се нешта што очајно ни требаат во нашава сегашност.

Дали размислуваш однапред и долгорочно за тоа како сакаш да се развива твојата „мисија“ на промотор на читачка култура?        

Размислувам, но не толку детално и долгорочно, затоа што ова го правам во моето „слободно“ време. Иако досега одам чекор по чекор, сепак, имам некои идеи, всушност многу идеи за тоа што сѐ би можел да направам, но тоа ќе зависи од тоа колку ќе имам време и енергија. Но, без оглед на сѐ, едно е сигурно, не планирам да престанам да го правам ова што го правам.

Каков читачки план имаш за летово? 😊

Иако најчесто читам спонтано и не се држам строго до читачки листи и планови, сепак, имам некои книги што планирам да ги прочитам. Летото ќе го почнам со „Кон езерото“ од Капка Касабова, ќе ја завршам „Историја на читањето“ од Алберто Мангел, а ќе прочитам и неколку романи од американската литература, како „Невидлив човек“ од Ралф Елисон и „Авесалом, Авесалом“ од Вилијам Фокнер.

 

Фотографии: Наташа Гелева

ЈАЗИКОТ Е НАШАТА ДУШЕВНА ПИТОМИНА

Europe Housе во соработка со Умно.мк ја реализира рубриката „Надреден знак“, во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумни на теми што нè засегаат.

Содржината на колумната е единствена одговорност на колумнистот/ката и не ги ги одразува ставовите на Европската Унија.

Пишува: проф. д-р Ана Витанова-Рингачева, вонреден професор на Катедрата за македонски јазик и книжевност на Филолошки факултет, Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип

Си го припомнувам денот кога одеднаш ветрот ми донесе трепетлив глас на тажачка од старица во црно. Одек од моето детство. Присет, дур баба ми ги хранеше тукушто испилените пилиња во дворот, си зборуваше сама со себе, а по белите образи ѝ се сливаа солзи. Зборот и плачот слеани во едно нешто неразбирливо, како кога мало дете зборува и неутешно плаче по изгубената играчка. Сепната дека сум до неа, а таа не го сетила моето доаѓање, плачот го претвора во благослов. Гледајќи ме со стаклените очи, утешно глаголи и започнува да ми ја раскажува приказната за тоа како Бог му ја дал тагата на човекот, откако претходно каменот и гората не ја издржале. И навистина, на кој јазик тажеше баба?! На кој јазик раскажуваше и благословуваше, оти да колне, не знаеше!

Јазикот е нашата душевна питомина. Нашиот јазик е нашата највисоко издигната брана што ги спастри силните и бујни водотеци и брзаците на народната мисла на Македонецот. Со векови ги длабел засеците за да не сетат жедост и оние што под  небесниот вршник на житар, со пот и со песна го собирале лебот од нивјето. Мислата и речта на народниот ни мудрец се воздигнаа во јазик кој постојано се раѓаше, растеше и буеше низ песните, приказните, поговорките, благословите… Извираше од срцето на народот, длабеше свое корито по кое низ вековите течеше, за да дотече до денот во кој се случи да стане официјален литературен јазик на македонскиот народ. Кога водата од понорните извори на народниот јазик издлаби своја патека во земјата, тогаш започна незапирливиот тек на јазикот по недогледните полиња на книжевноста. Јазикот ја вдомува книжевноста, јазикот ѕида нови домови врз темелите, кои меморијата на еден народ ги вкопала длабоко.

Народниот јазик е нашиот сетворечки демијург. Во ковачницата на македонскиот јазик со векови се калел зборот. Се топел, претопувал, се вжештувал и ладел, се ковал и оформувал, за да стане збор-копач, збор-чекан, но и збор-сечило.  Во народниот јазик се сочувани нијансите на нашите интуитивни доживувања, на нашите интимни општења, шепотења. Македонскиот јазик е природна творба создадена од жив извор, чија издашност не се намалила до денес. Тој природно се храни од традицијата, од живиот говор на говорителите. Ако се загледаме во историскиот воздиг на македонскиот јазик, ќе ги препознаеме отпечатоците од времето Кирилометодиево, Светиклиментово, Миладиновско и Прличево, Рациново, Блажеконеско… Сета литература создадена на македонски јазик е, всушност, нашиот отпечаток преку кој сме препознаени како посебен народ на Балканот, во Европа и во светот. Македонскиот јазик е архивот на македонската духовна и материјална култура, тој е трезорот на вредното наследство, на архетипските слики вградени во нашата колективна меморија. „Нема  мали и големи мемории“, вели Хегел. „Малите народи и малите јазици се како скриените птици од дрвјата: и невидливи пеат. Ние не знаеме дали нивната песна ќе стане чујна и разбирлива за цел свет, но знаеме дека духовната вредносна мерка е единствена, иста за сите“, вели Митко Маџунков. Во големата крошна на светот, секоја птица нашла своја гранка за дом. И пее ли пее! Така започнува нашиот разговор со светот во кој, покрај големите камења, во потпорните ѕидови стојат и оние помалите ситни зрна, кои цврсто ја држат задужбината. Јазиците не се разликуваат според тоа колку се распространети или колку милиони говорители имаат, туку тие се вреднуваат според тоа колку нивната лингвистичка ДНК е способна да се умножува и пренесува.

Како генерација ја имаме честа да ги сведочиме осумте децении од кодификацијата на македонскиот литературен јазик. Таквата чест значи и одговорност кон оставнината на нашите претходници, кои себеси се вградиле во остварување на големата идеја, што нѐ направи рамноправни жители на светот. Конески ни ја остави најголемата опомена:Од нас зависи дали нашата јазична средина ќе биде загрозена или не“. Наша е должноста како интелектуалци, преку личниот пример да покажеме дека ги заслужуваме и јазикот и татковината, најголемите македонски извишувања. Стандардниот македонски јазик задолжително треба да се говори во претшколските установи, во основните и средните училишта и универзитетите. Нормата недвосмислено мора да ја почитуваат државните институции, издавачите, медиумите. Грижата за јазикот е нашата заедничка мисија и врв на родољубието, на почитта кон татковината.

 „Треба да го изнајдеме и да го искористиме секое здраво и животворно зрно од нашето веќе натрупано речничко богатство“, велеше Конески. Тој искрено веруваше дека  „тоа е јазик на една млада полетна литература, што со секој ден сè поплодотворно се разгранува“. Писателите и преведувачите се најголемите и неуморни копачи по македонското јазично богатство. Низ книжевниот превод јазикот расте до несогледливи височини, а заедно со него растат земјата и народот. Преводот ги дестилира јазичните симболи како отпечатоци од меморијата, им ја очистува патината, ги носи до лингвистичките пасажи на јазикот, во кои се сокриени прекрасни и чисти јазични форми. По еден неодамнешен прочит на романот „Кон Езерото“ на Капка Касабова (Бугарка која живее во Нов Зеланд), преведен од Бранислав Мирчевски, напишав: „Со широки познавања на македонската дијалектна лексика, особено на архаизмите како јазично богатство, но и на социо-културните нијанси на македонскиот јазик, преведувачот создава дело на кое му вдахнува топла човечка димензија. Оти јазикот не постои надвор од човекот.“

Од моментот кога пристигнав во манастирот и се пријавив за една седмица, се почувствував поинаку, како да бев испила некаков одвар. Планините отспротива изгледаа нематеријални, а авата беше полесна. Околу мене бескрајно пространство.  Манастирот и земјата околу него, и воопшто целиот јужен дел од брегот има поинаква атмосфера од остатокот на крајбрежјето. Тука се чувствуваш стивнат, небаре од нечија рака.

(Извадок од романот „Кон Езерото“)

Полнотата на преведениот книжевен текст ја прават зборовите, кои преведувачот ги преместува од просторите на заумната тишина. Симнувајќи се удолу кон пластовите јазично богатство, авторите и преведувачите не ископуваат само зборови, туку допираат до крвотокот на јазикот, до корените од кои тој се храни. Таму од бистрите кајнаци, мислата се напојува и храни. Чувајќи ги живи, ќе ги довардиме и големите раскрилени крошни на столетните дрвја кои, пркосејќи му на времето, не престанале да се извишуваат кон својот златоврв. Секоја семенка сронета и падната на мократа почва, раѓа нов живот, нова надеж.

Нашиот јазик е нашето узреано македонско утро, нашата македонска биднина!

Елиза Копети: Би сакала балканската книжевност да стане моден феномен во Италија

Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Елиза Копети е уредничка од Италија, која своите студентски денови ги поминала во Хрватска и Србија и добро го познава српско-хрватскиот јазик, од кој и самата преведува. Пред десет години, таа била една од основачите на издавачката куќа „Ботега еранте едициони“, чија издавачка политика е насочена кон издавање дела од просторите на Источна Европа.

За време на Саемот на книгата, Елиза беше гостинка во Скопје, во рамки на Фелоушип-програмата на МАИ, каде што имаше можност одблиску да ја види издавачката сцена и да се запознае со повеќе издавачи и автори.

Елиза, како си? Успеа ли да си дојдеш на себе по враќањето од Скопје и да се приспособиш на „досадната“ канцеларија? 😊

Добро сум, благодарам. И покрај исполнетата програма, патувањата и концентрацијата, морам да признаам дека во Скопје ми беше толку опуштено што сè уште не сум успеала да се вратам на северноиталијанската брзина и стресот. И подобро!

Твојата издавачка куќа „Ботега еранте едициони“ е создадена со желба да издавате и поинаква литература, литература од Источна Европа. Можеш ли да ни раскажеш повеќе за идејата и сонот што беа во основата и за тоа што успеавте да реализирате од 2015 година наваму?

На почетокот од нашата приказна имавме силна желба на читателите на нашиот јазик да им отвориме нов прозорец кон соседната книжевност, затоа што таа беше многу малку позната. Кога велам соседна книжевност, мислам на Словенија и Австрија, но и на целиот простор што се простира до Романија, Бугарија, Албанија и Грција, вклучувајќи ја секако и Македонија. Што се однесува до Словенија, ситуацијата е апсурдна. Ние живееме близу границата, ги знаеме цените на нафтата и на месото во Словенија, но немаме поим што пишуваат Словенците, кои се нивните модели, кои се нивните најголеми автори и зошто воопшто пишуваат и читаат толку поезија?!? Пред десет години јасно увидовме дека на пазарот нема издавачка куќа која го покрива ова соседно подрачје, па имаше простор за нас. На почетокот имавме сè што требаше (освен буџет…): уредник, преведувач, графички дизајнер, администратор, ПР. Почнавме со првите книги на италијански и со преводи, а наш прв автор беше Иво Андриќ со збирка необјавени раскази за патувањето. Можете да замислите колку емотивно беше тоа!

Во текот на овие 10 години многу работи се променија: прво, моравме да научиме како се тргува со книгите, да станеме вистинска фирма, да се организираме и да осмислиме план за комуникација, да основаме сопствен бренд (овцата е нашата маскота и лого, затоа што акронимот од „Ботега еранте едициони“ е БЕЕ, точно звукот што го прави овцата „бееее!“ – барем кај нас!). Дојде пандемијата, но преживеавме, отворивме нови патишта и морам да признаам дека никогаш не ни е досадно!

Бидејќи се наоѓате во Удине, мал град на периферијата во Италија, каков предизвик беше за вас дистрибуцијата на книгите низ земјата и како ви е денес решена?

На почетокот тоа беше вистински проблем: одлучивме да ја отвориме издавачката куќа во Удине, а не во Милано или во Рим, затоа што сите се вративме дома од разни делови на Европа за да живееме и да работиме тука. Овој крај има нешто посебно – повеќејазичноста е нормална, секој од нас има мешан идентитет и во последните 20 години тоа веќе не е срамота, туку вистински противотров за национализмот и централизацијата. Но, работејќи од Удине, веднаш сфативме дека не сме во центарот на вниманието, дека никој нема да ни се обрати, дека книгите тешко оти ќе ни бидат изложени во книжарниците надвор од нашиот контекст и дека никој нема ни да ги рецензира. Зошто? Затоа што вистинскиот центар за северна Италија, барем што се однесува до книгите, е Милано, потоа Рим, па Болоња, особено за книжевност за деца. Полека, менувајќи ги дистрибутерите на секои две години и наоѓајќи го патот до читателот, успеавме да дојдеме до вистинска дистрибуција, до синџирите на книжарници и до самостојните книжарници, така што сега можеме да кажеме дека нашите книги можат да се најдат на целото подрачје на Италија, а ако ги нема, секако можат да се нарачаат на различни начини. „Ботега еранте едициони“ повеќе не е локален бренд, туку национално позната издавачка куќа, иако сè уште мала.

Кои современи балкански автори се ваши „ѕвезди“ и колку сте задоволни од интересот на италијанската публика за нив?

Тука треба да се издвојат старите и познати писатели и новите појави. Иво Андриќ сигурно е автор кој сите читателите го познаваат или барем го слушнале неговото име; покрај него би го споменала и Меша Селимовиќ. Но, современи ѕвезди се секако Славенка Дракулиќ и Миленко Јерговиќ, кои публиката веќе долго ги познава. Во последните неколку години кај нас многу добар прием имаат книгите на Роберт Перишиќ (наскоро излегува и преводот на неговиот нов хит-роман Брод за Исa) и Марина Вујчиќ (Прашање на анатомија и Соседот), како и првите книги на автори како Горан Марковиќ (Белградско трио) и Дина Пешута (Татин син). Во нашиот каталог имаме разни први романи на автори од новата генерација, кои потешко се пробиваат кај нас, ама продолжуваме со работата на промовирање на новите генерации и новите стилови на пишување.

Колку е важна меѓународната активност, вмрежувањето и поврзувањето со луѓе за откривање на значајни автори и дела кои стануваат дел од вашите издавачки планови?

Многу е важна – не само лично, колку можам да патувам на странските саеми, фелоушипи и фестивали и да ги запознавам директно издавачите, авторите, агентите, туку и колку нашите преведувачи ги следат новите изданија, награди и ги познаваат авторите и авторките, па можат да ни понудат романи кои се вклопуваат во нашиот каталог. Верувам во соработка и во „фер плеј“ и мислам дека можеме да градиме добри мрежи меѓу професионалците кои имаат иста цел: добра книжевност до читателите!

На Саемот на книгата во Скопје, за време на Фелоушип-програмата на МАИ (9-11 мај 2025 г.)

 

Дали при посетата на Саемот на книгата во Скопје откри нови автори што ти се видоа интересни за италијанската публика?

Тоа е многу тешко да се каже за толку кратко време, но препознав дека Румена Бужаровска е сигурно женскиот глас што може да има добар одек кај нас, Лидија Димковска во срцето на сите нејзини романи има теми како што се повеќејазичност и повеќеидентитетност кои ни се драги; Петар Андоновски веќе е познат во Италија кај голем издавач. Ми беше интересно и да разговарам со издавачите кои имаат мала или воопшто немаат меѓународна соработка, но издаваат квалитетни книги. Добив еден куп материјали кои морам да ги проучам!

Кои се твоите следни предизвици – и на личен и на професионален план?

Бидејќи италијанскиот пазар се менува и публиката сè повеќе ја интересира книжевноста од Азија и особено од Кореја, лично ме интересира да откријам кои се предизвиците на тој вид литература; продолжувам со проучување на драмската книжевност (иако во „Ботега“ немаме ниедна драмска книга) од Балканот.

Најмногу би сакала балканската книжевност да стане моден феномен во Италија, бидејќи знаете, тоа би значело дека нашите книги барем еднаш би се нашле во центарот на вниманието. Можеби само за кратко време, но би било добредојдено!

Кога срцето слуша преку стетоскоп

Europe Housе во соработка со Умно.мк ја реализира рубриката „Надреден знак“, во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумни на теми што нè засегаат.

Содржината на колумната е единствена одговорност на колумнистот/ката и не ги ги одразува ставовите на Европската Унија.

Пишува: Ана Ќупева, студентка по медицина, волонтерка во Европскиот волонтерски корпус на солидарноста

Секој млад човек пишува своја приказна. Независно колку сме успешни во тоа што го правиме, колку многу вложуваме на нашиот пат – вредноста на создавањето некакво дело е бесценета. Тоа е суштината, смислата на нештата која најтешко се разбира.

Мојата генерација живее во време на огромни можности, отворени ресурси, вклученост во глобална мрежа, слобода − да учи, да стекнува вештини, да избира. 

Токму тие можности создаваат огромен притисок врз секој од нас – да го направиме вистинскиот избор, да бидеме свои, да бидеме различни и истовремено да бидеме дел од заедницата која и самите ја создаваме. 

Ние сме нова генерација која не сака да го носи товарот на минатото, која е слободна и која е дел од пошироката заедница која нема географски граници.

Пишувам како млада европска амбасадорка од нашата земја и како студентка по медицина. Го носам гласот на мојата генерација која сака да создава поинакви вредности. Патот на волонтерството, престојот во други земји и култури, запознавањето различни социјални групи ми овозможи да го збогатам мојот свет и да ја видам земјата во центарот на тој свет. Моите искуства ми потврдуваат дека не сме помалку вредни, ниту „помали“ од другите. Но, имаме силен комплекс дека не можеме и не знаеме. Тој комплекс сме го наследиле од минатото, но и го создаваме сите заедно, со нашиот личен пример, образование, култура, однесување. Со нашиот однос кон сѐ што правиме.

Како волонтерка во Европскиот волонтерски корпус на солидарноста (ESC) и како студентка по медицина, сфатив дека луѓето се исти, независно каде живеат и од која земја доаѓаат. Сите споделуваат еднакви човечки потреби, чувства и вредности. И младите луѓе од Европа и моите другари и другарки. И децата од домот за деца без родители од ужасната војна во Украина, сместени во Полска, и младите луѓе и семејствата од Кочани. Не постои граница, ниту разлика, која може да ги подреди болката, загубата и потребата од сочувство, надеж и мотивација за живот. Од споделување чувства дека не се сами во тагата и давање поддршка дека треба и мора да се продолжи понатаму.

Тоа е мојот најголем мотив за изборот да бидам идна докторка. Како студентка, сега веќе сум сигурна дека медицината е најблагородната и можеби единствена професија во која се учи за животот, од него самиот. Моето секојдневие во болничките ходници најмногу ме доближува до реалноста, до луѓето во болка, до беспомошните кои само сакаат да бидат сигурни дека некој се грижи за нив. Таму, пред болничките кревети, исчезнуваат сите животни трки, признанија, титули, општествени позиции, припадности. Таму е најголемата и најважната борба − борбата за здравје и за живот! Во сите тие измешани емоции од моите искуства − на страв, неизвесност, одговорност, тага, но и радост, секогаш на крајот останува само едно прашање: Дали си човек?

Во овој брз свет на интензивни случувања, многу тешко можеме да го разбереме ова. 

Затоа, мојот глас навистина сакам да биде гласот на мојата генерација. Генерација која бара еднакви права, услови за развој и поддршка. Да станеме конечно свесни дека сѐ зависи од нас и дека само со лична одговорност и посветеност на нашите поставени цели, со учење, работа, соживот, прифаќање, помагање, разбирање, сочувство и отвореност кон другите, ќе создадеме земја од која нема да си заминуваме. 

Јас одбрав да го слушам срцето на човекот и да бидам дел од таа животна и професионална мисија. Како идна докторка, како млада европска амбасадорка и како активен глас на мојата генерација која сака да живее тука! До последната шанса и со надеж дека тоа навистина ќе се случи.

Fundraising Exhibition “Together for Kocani”

The Delegation of the European Union to North Macedonia and European Investment Bank, in cooperation with the artists from the National Association of Fine Artists (Друштво на ликовни уметници на Македонија – DLUM), is organizing this humanitarian fundraising exhibition in solidarity with the victims of the devastating fire in Kochani.

This initiative brings together the creative power of the national art scene with a shared commitment to support those affected by the tragedy. Each artwork included in this catalogue is available for purchase, with all proceeds being donated to Kochani victims through the Red Cross.

By purchasing an artwork, you are not only acquiring a unique piece of art, but also contributing to a meaningful cause and showing support where it is needed the most. Click here for the entire catalog.

 

 

Билјана Црвенковска: Најголем предизвик за малите издавачи е да се опстане

Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Пишува книги за деца и книги за возрасни, издава книги за деца и за возрасни, постојано е актуелна со тоа што го работи и веќе со години го длаби патот за промоција на македонската книжевност надвор од границите на нашата земја.

Во пресрет на Саемот на книгата, настанот кој на една недела ги спојува љубителите на книгите, Билјана Црвенковска ни се чинеше како вистински избор на соговорник на тема писателство, издаваштво и саеми.

Најпрвин и најискрено, фала ти за тоа што најде време и за ова интервју, во сред претсаемска гужва. До каде сте со подготовките за Саем?

Како опасни дедлајнери, работиме буквално до 5 до 12, хахаха! Се шегувам, речиси сите изданија се веќе отпечатени, уште неколку се во печат. Последното, една интересна поетска збирка, ќе се печати во последните денови пред саемот на книга, но ќе стигне навреме. Оваа година планираме и помалку настани на нашиот штанд, пофокусирани сме и не се расплинуваме, па верувам дека сѐ ќе оди по план.

Бидејќи годиниве имаш одено по толку многу саеми во светот, кој (и со што) ти оставил најголем впечаток и како го доживуваш нашиот?

Саемите што ги посетувам се мошне различни, на пример саемите во Франкфурт и Болоња се повеќе ориентирани на продажба и купување на авторски права, тоа се класични бизнис-саеми што се отвораат за посетители само последниот ден, или последните два дена. Но, тие се пак многу интересни од аспект што се гледаат моментните трендови во светската книжевност и, во Болоња, на илустрацијата. Саемот во Болоња е исклучително богат и корисен за сите писатели и илустратори на книги за деца и млади, таму се изложени книгите што ги добиле најпознатите меѓународни награди, таму се соопштуваат добитниците на наградите „Ханс Кристијан Андерсен“ и „АЛМА“ (Меморијалната награда „Астрид Линдгрен“). Има одлични изложби на наградувани илустратори, земји во фокус со одлична програма, гостувања на автори, илустратори и преведувачи, одлични панел-дискусии. Болоња е местото каде што се обединуваат, поврзуваат и дружат сите што се занимаваат со книжевност за деца и млади. Ако не си во Болоња, како да пропушташ цел еден свет(оглед).

Сепак, по гостувањето на саемот во Лајпциг годинава, каде што имав промоции и настани поврзани со излегувањето на германското издание на мојот прв роман „Девет приказни за госпоѓица Сит“, морам да кажам дека за еден автор на книжевни дела, тоа е најзначајниот саем. Промоциите во Лајпциг ги отвораат вратите за авторите за различни настани, фестивали, за нови преводи на други јазици, а секако се важни и за поврзување со други автори, издавачи и агенти. Она што се случува таму е навистина посебно. На книжевната вечер во театарот „Лофт“, каде што гостувавме неколку автори од регионот и централна и источна Европа и бевме претставени преку разговори со нас и читања на извадоци од нашите дела на германски, присуствуваа околу 250 луѓе. Сите имаа платено карта. Има настани, како познатата „Балканска вечер“ во Лајпциг, каде што гостуваат и по 500-600-700 луѓе.

Е сега, нашиот саем е локален саем чија намена е претежно да биде продажен, а мал фокус е ставен на промоции на авторите и делата. Сличен саем на нашиот, но многу поголем и побогат е Белградскиот саем на книга и тоа е, да речам, моделот по кој треба да се водиме за да имаме успешен саем. Многу сме далеку од него, посебно затоа што имаме саем што се одржува во спортска сала, но се надевам дека работите ќе се менуваат. Минатата година конечно имавме распоред на штандовите со кои повеќето бевме задоволни, имавме и прва фелоушип програма во рамки на саемот како дел од активностите на „Македонската асоцијација на издавачи“, значи нешто се придвижува. J

Каква ќе биде понудата и програмата на „Чудна шума“ годинава на Саем? Крчкате ли нешто чудно?

Имаме многу нови книги што беа објавени последниве месеци, а не успеавме да ги промовираме како што треба, па мислам дека саемот ќе биде одлична прилика да го направиме тоа. Ќе имаме неколку потпишувања на книги на нашиот штанд од домашни автори (на сликовниците „Боите на виножитото“, „Потрага по храброст“, на илустрираниот роман „Приказни од Sунливото Море“ и други), а ќе ги претставиме и новите книги од две едиции фокусирани на превод на дела. Во едицијата „YES – Млади европски приказни“, каде што преведуваме книги за деца и млади од реномирани европски автори, ќе ги претставиме најновите изданија, книгите за млади „За младоста“, „Да се биде јас“ и „Денови на Блуграс-љубов“, но и останатите изданија за деца што излегоа минатата година. Во рамки на едицијата „Планета НАДЕЖ (Нова европска проза)“ наменета за читатели од сите возрасти, за возрасните читатели ќе ги презентираме романот „Трофеј“ – дело на фламанската авторка Хеа Схутерс и графичкиот роман „Адна“ на Самира Кентриќ, а за децата – романот „Мишка“. Овие две одлични едиции се кофинансирани од програмата „Креативна Европа“ на Европската Унија и поддржани и од Министерството за култура и туризам. Имаме и неколку нови сликовници: „Најмалиот остров на светот“, сликовница што ја направивме заедно со хрватската илустраторка Хана Тинтор, една прекрасна литванска сликовница – „Соништата на камелеонот“, потоа хрватската „Кики, ние те сакаме“ и некои други интересни изданија. И само да напоменам, кај нас речиси сѐ е чудно, бидејќи повеќето од овие изданија се занимаваат со славењето на „чудноста“ и различностите, со инклузија, индивидуалност и слобода.

Изминативе години многу Ваши изданија беа наградени со наградите на МАИ за најдобри издавачки достигнувања во периодот меѓу два саема. Какви ви се очекувањата годинава?

Наградите на МАИ се едни од ретките награди воопшто кај нас и секако се значајни токму поради тој аспект, па секоја награда ни значи. Сепак, нашиот фокус е претежно на меѓународните награди како „White Ravens” или „BRAW“ (Bologna Ragazzi Awards), бидејќи тие се клучот за отворање на вратите кон меѓународните пазари и превод на нашите книги за деца и млади во други земји. Овие награди ги доделуваат експертски жири-комисии кои ја работат таа работа години и години, кои имаат членови што го зборуваат/разбираат и јазикот на кој е напишано одредено дело и можат да го оценат текстот. Тие знаат точно да го препознаат квалитетот, иновативноста и уникатноста на делата.

Твојата најнова сликовница, „Најмалиот остров на светот“ е илустрирана од врвната хрватска илустраторка Хана Тинтор, нешто што е вистински настан во нашето издаваштво. Како се случи оваа соработка?

Ова не е прва меѓународна соработка од овој тип, на пример Ване Костуранов илустрираше сликовници на српски и хрватски автори, додека Бистра Георгиева има две книги за деца илустрирани од шпанската илустраторка Моника Каретеро. Секако да не ја заборавиме и „Бушава азбука“ на Горан Стефановски и Душан Петричиќ, иако таа е создадена во едно друго време, кога не постоеја граници и живеевме во една земја, Југославија.

Но, начинот на кој настана соработката со Хана е многу интересен, бидејќи се работеше за еден поголем проект кој никогаш не се реализираше, а идејата беше да се спојат автори и илустратори од неколку европски земји. Сите издавачи во проектот „конкурираа“ со два автори и два илустратори и сите потоа заедно гласавме кои автори (текстови) односно илустратори ќе се изберат и кој со кого ќе биде ставен „во пар“. И така за мојот текст, кој беше изгласан со најмногу гласови од сите, што за мене беше огромна чест, беше избрана да го илустрира Хана Тинтор. Јас веќе бев влезена во преговори за издавање на македонски на две сликовници што ги илустрираше Хана, сега веќе објавени во „Чудна шума“ – „Мојата бабичка не знае која сум“ и „Каде се крие Ведран“ и знаев како работи. Таа е исклучително талентирана илустраторка, а нејзините илустрации се длабоки, уметнички и навистина уникатни во секој поглед. Тоа е тој храбар пристап во илустрацијата што се бара „таму“, во Европа. И бев пресреќна што ќе работам со неа.

За жал, проектот не се реализираше, но јас ја контактирав Хана и ја прашав дали сепак сака да ја направиме сликовницата. Иако беше презафатена и во тој период веќе имаше одбиено пет или шест проекти, со радост се согласи. Ѝ се допаѓаше текстот и се пронајде во него. И така настана „Најмалиот остров на светот“, книгата која е „хајлајт“ на нашиот саемски каталог, на нашиот каталог за продажба на права и, се надевам, книгата што ќе ја одбележи оваа година.

Веќе не се добројуваат книгите што ги имаш напишано изминатите 10-15 години. Од каде црпеш инспирација за нови и нови – и приказни, и теми?

Ах, не секогаш имам инспирација, посебно не за приказните што ги пишувам „по нарачка“ и кои не секогаш се според моите желби, критериуми и стандарди, хаха. Но, баш поради тоа што пишувам многу различни работи, во моментот кога имам блокада за една работа, се префрлам на друга што ја пишувам паралелно и така се мотивирам.

А за инспирацијата, таа ја наоѓам насекаде, особено ми е предизвик да пишувам на теми за кои кај нас не се пишува… или да пишувам за нив на поинаков начин. Веќе одамна не ми се интересни приказните што се само смешни и забавни, а немаат нешто подлабоко. Или приказните што буквално раскажуваат сѐ и не оставаат простор за слоевитост и интерпретација на повеќе нивоа. Или приказните што реално се напишани само за возрасни, а се спакувани во „руво“ како да се за деца (обично замката во која паѓаат „големите“ писатели на „големи“ дела, хаха). Се шегувам, секако, но сакам да пишувам приказни што знам дека ќе бидат читани и надвор од Македонија. За мене тоа е најголемиот успех, кога ќе видам дека таа приказна допрела до читателот (без разлика дали тој е дете или возрасен) во некоја друга земја. И токму тоа ме мотивира, ме инспирира, ме тера да читам и да истражувам и да пишувам различни и различни нешта за различни луѓе од сите возрасти.

Кои ти се најголеми предизвици, кога станува збор за пишувањето, а кои кога станува збор за издаваштвото?

Во моментов ми е најголем предизвик мојот трет роман кој никако да го завршам, хаха… Но, се надевам дека конечно ќе го имаме некаде до крајот на септември. Паралелно работам и на една збирка раскази, исто така за возрасни читатели. И да, најголемиот предизвик ми е да им објаснам на читателите дека не сум САМО автор за деца и дека моите романи „Девет приказни за госпоѓица Сит“ и „Куќа над брановите“ не треба да стојат на полиците каде што стојат книгите за деца во книжарниците (нешто што редовно се случува!). Ова, секако, важи само за Македонија, во Германија, на пример, го немам тој проблем.

А за издаваштвото, најголемиот предизвик – не само мој, туку и на секој помал, независен и некомерцијален издавач во Македонија – е да опстане. Во време кога сѐ помалку се читаат и се купуваат книги (последно нешто на листата на купување се книгите, за жал), во време кога поддршката за културата се крати од сите можни страни (културата е секогаш на последно место), најголемиот предизвик е да изнајдеш различни модели на преживување. Верувам дека успешно жонглираме со „Чудна шума“, барем сега засега, благодарение на тоа што се занимаваме со неколку дејности. Мојот партнер Кире Галевски е фотограф и тој инсистираше да додадеме неколку „гранки“, па сега „Чудна шума“ се занимава и со издаваштво, и со книжарство, и со уметност, и со фотографија, и со дизајн, и со таканареченo „FineArt“ печатење на фотографии и репродукции, и со продажба на уметнички материјали… Сите чуда и чудесии на едно место.

Фотографии: Наташа Атанасова

Љубица Шопова: Им пркосам на егзактностите со нивната терминологија

Разговара: Наташа Атанасова

Минатиот месец издавачката куќа „Илика“ ја објави збирката поезија „Надвор од единиците мерки“ на Љубица Шопова. Тоа е поезија произлезена од офкањата на телото кои не ги слуша никој освен умот, од списокот неостварени желби многу подолг од списокот за пазарување, од потребата да се крикне гласно дека човекот не е создаден за да се вкалапува.

Стиховите на Шопова на секоја страница нè соочуваат со нашата кревкост, ранливост, минливост и ни се врежуваат како тетоважи на душата, која и покрај сè, во себе крие и храброст, и тивок бунт, и нескротлив копнеж за живот.

Бубе, најпрвин сакам да ти се извинам што моето праќање на прашањата за ова интервју доцнеше со недели. Но, едноставно, трагедијата што се случи во Кочани целосно ме измести и уште не знам колку и како (ќе) ми влијае. Како се носиш ти со тоа периодов, психички, емоционално, секако…?

Најпрво, сакам да изразам сочувство до семејствата на сите оние кои ги загубија животите во оваа огромна трагедија, како и поддршка до сите оние кои сѐ уште закрепнуваат. Како што велиш и ти, трагедијата во Кочани навистина нè измести сите. Лично, исто така не знам колку и како ќе ми влијае оваа ситуација. Како се носам… Многу сум револтирана, лута, иритирана бидејќи не само оваа туку и останатите трагедии во изминатите децении можеа да бидат избегнати со почитување на законите и нивно доследно применување. Отсекогаш страшно ме вадело од кожа тоа што на овие простори секогаш оние што ги посочуваат грешките и пропустите завршуваат казнети, а се глорифицираат и на некој начин се наградени оние што премолчуваат и едноставно работите продолжуваат да си тераат како ништо да не се случило. Крајно време е на сите нивоа: индивидуално, колективно, институционално да почне да се преобмислува и редефинира оваа „култура“ на профитерство и неодговорност најблаго кажано, за да нè биде и да нè има.

Минатата недела се одржа промоцијата на твојата нова, втора збирка поезија, насловена „Надвор од единиците мерки“. Колкав период на подготовка на збирката ѝ претходеше?

Да, на моја огромна радост и задоволство, се одржа промоцијата на „Надвор од единиците мерки“ во КСЦ „Јадро“. Збирката се подготвуваше околу четири години и за разлика од првата збирка „Форми во создавање“, која ја пишував на еден структуриран начин, оваа збирка се создаваше прилично спонтано и несвесно. Можеби затоа што околностите во кои се пишуваше беа многу специфични. Се соочувавме со ковид-пандемијата и тоа некако сите нè фати неподготвени и ни наметна на некој начин да бараме алтернативни места и простори да излеземе од тоа.

Од друга страна, тоа придонесе и многу нешта што претходно биле потиснувани да излезат на површина и така беше во мојот случај додека ги пишував песните. Значи, периодот во кој се пишуваше збирката беше по издавањето на првата книга, време на ковид-пандемија и излегување од кризата, што се поклопи и со некои мои лични кризи и така со спонтано излегување на површина на нештата се создаде ракописот. Потоа, на моја огромна радост и задоволство се случи соработката со Катерина Шекутковска и издавачката куќа „Илика“ и ракописот се заокружи во обликот како што беше промовиран минатата недела.

Збирката е поделена на три циклуси. Крикот на телото од првиот („Телото ти бара повеќе“) и молкот во телото во вториот („Каде молкот добива ново име“) апокалиптично се судираат во третиот („Надвор од единиците мерки“) за на крај да го дочекаат „инсталирањето“ на „Новата верзија на светот“. Каква ти беше соработката со уредничката и како дојдовте до оваа структура?

Соработката со уредничката беше вистинско уживање, едноставно како што би посакал секој автор. Во однос на структурата… Иако овие нишки провејуваа низ песните уште пред да се подели збирката во циклуси, Кате мајсторски им даде тек за да се најдат на вистинското место. Барањето на своето место во светот, еве да кажам така во смисла на физичките ограничувања, но и припадност, потребата да се биде дел од нешто, потребата да се излезе од наметнатите калапи, да се крикне во тие внатрешни и надворешни борби, да се биде слушнат, да се наметне и создаде нешто свое, се на некој начин нештата што ја создадоа ваквата структура на збирката.

Возбудливи се твоите постојани обиди да го уловиш со јазикот „тоа што не се гледа со голо око“ и „тоа што се гледа со затворени очи“, притоа служејќи се со терминологијата на егзактните науки. Колку само мерки, калапи и сигнали; точки, отсечки и кругови; ротација, сметање на времето и темна материја… се потребни да се земат и остават во обидот да се (с)фати немерливото?!

Во еден момент, кога се собраа песните, сфатив колку нешта сум потиснувала и слепо сум ги прифаќала без да ги преиспитам. И во тој период на подготовка некако природно се наметна потребата да се излезе од мерките, да им се даде квалитативен аспект на бројките, структура и да се види што и колку слепо прифаќаме, колку сме доследни на себе и против себе. На некој начин сакав да пркосам на егзатностите токму со таа нивна терминологија и притоа да се обидам да им фрлам ново светло, да ги ставам во друг контекст, па повторно да ги извадам за да дојдам до некое сознание или одговор. Некогаш се потребни нови мерки, нови нешта, а некогаш само да освестиме дека доволно е она постојното што го имаме. Безброј комбинации од овие работи треба да се земат за да се создаде и допре немерливото. Веројатно тоа води и до автентичност на она што го создаваме.

Кревките лирски субјекти од твоите песни се деформираат, ги бројат своите бели влакна и си го кажуваат името со безгласни букви. Полни копнежи и соништа, со „пеперутки во стомакот и мајски бумбари во главата“, ни даваат грст од нивната сегашност и ѕирки во смислата на постоењето. Колку многу одење по патеките на менливоста и минливоста на физичкото и психичкото е потребно во потрагата по метафизичкото?

Ах… не би можела да кажам со квантитативни мерки 😊Но, мислам дека тоа би било некако како да тргнеш на Кораб после зимски сон и на патот кон врвот да се соочиш со сите свои ограничувања, но и нови можности. И додека одмараш на планинските патеки и гледаш кон небото ќе дојдат одговорите за каде понатаму. Би рекла дека на ваквите патеки се сите формирања и деформирања за повисоката смисла на работите.

Во песната „Лет“ птицата што летајќи на небото ја менува формата на облаците се споредува со „хипнотизирана болка“. Ако можеш засекогаш да хипнотизираш една болка, која би била таа?

Мислам дека тоа би била болката од површни и еднонасочни релации, болката од отуѓеност и осаменост. Од друга страна секогаш би сакала да ја држам будна болката од раскрварени колена од падовите во детството бидејќи таа ме тера да се исправам и да продолжам понатаму.

Поетесата Александра Спасеска во нејзиниот поговор кон збирката влече паралели на твојата поезија со онаа на Силвија Плат, Емили Дикинсон и Вислава Шимборска. Дали некоја од нив е дел од твојата лектира? Колку читаш поезија и кои се твоите омилени поетеси и поети?

Секако дека наведените авторки се дел од опусот на автори кои ги читам и почестена сум што Александра извлекла паралели токму со нив. Читам поезија и имам многу автори кои ми се омилени. Сепак, кога станува збор за инспирација, во последно време се фаќам и се навраќам на некои автори кои можеби не се толку експонирани, но според мене се малку поразлични од стандардното. Тука би сакала да ги истакнам Хари Ман и Ким Симонсен кои мене ми оставија посебен впечаток во смисла на форматот, мотивот и нетипичноста на лирскиот субјект во нивните стихови. Исто така, ја сакам поезијата на Милена Марковиќ која на моменти е брутална и кога ја читам се чувствувам како некој да ме разбудил со протресување после дремка. И, секако, тука се македонските поети и секогаш со радост ја читам поезијата на Гане Тодоровски, Радован Павловски, Лилјана Дирјан… И уште само да истакнам дека освен од поезија, многу инспирација за пишувањето црпам и од бихејвиоралната економија која по вокација ми е поле на интерес и, секако, од она што го доживувам како лично искуство, како и интерпретацијата и рефлексијата на она што го набљудувам во другите и опкружувањето околу мене.

Жени поддржуваат жени: Не си сама!

Europe Housе во соработка со Умно.мк ја реализира рубриката „Надреден знак“, во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумни на теми што нè засегаат.

Содржината на колумната е единствена одговорност на колумнистот/ката и не ги ги одразува ставовите на Европската Унија.

Кога првпат се најдов во улогата на менторирана личност, чувствував голема несигурност. Имав многу прашања и не знаев од каде да почнам. Во тој момент, мојата менторка ми кажа реченица што ја паметам и денес: „Не си сама. И јас бев таму каде што си ти сега и верувам дека можеш да ги надминеш овие предизвици.“

Ова беше пресвртниот момент кој ми помогна да се охрабрам и да почнам да верувам во сопствените способности. Тоа е и суштината на менторството – давање поддршка, споделување знаење и водење на друга личност низ нејзиниот личен, академски или професионален развој.

Зошто женското менторство е важно? Во општества каде што жените и девојките се соочуваат со структурни бариери и предрасуди, женското менторство е моќна алатка за промени. Mенторките ги споделуваат своите искуства и даваат реални совети како да се справите со дискриминација, нееднаквост на работното место, па дури и (дигитално) насилство.
Како дел од „Мрежа Стела“, запознав девојка која имаше огромна страст кон архитектурата, но беше обесхрабрувана од луѓето околу неа. Преку нашата менторска програма, таа доби поддршка од искусна и успешна менторка, која ја охрабри да се бори за своите соништа. Денес таа води сопствен бизнис и инспирира нови генерации девојки да веруваат во себе и во своите способности.

„Мрежата Стела“ овозможува првенствено менторство една на една, притоа создавајќи безбедна средина за размена на знаење, искуства и поддршка меѓу жените. Менторските програми во рамки не нудат само професионална помош, туку и поддршка за надминување на секојдневните општествени и приватни предизвици. „Стела“ претставува платформа на која жените и девојките можат слободно да зборуваат за своите предизвици и да ги остваруваат своите академски, професионални и лични цели.

Од почетокот на февруари, заедно со тимот и менторките од „Мрежа Стела“ посетивме речиси половина од сите средни училишта во Скопје и низ земјава. Одржавме сесии за менторство, запознавајќи повеќе од 500 средношколки со придобивките на овој процес.
Еден од најголемите предизвици со кои се соочуваат девојките е притисокот за носење одлуки за иднината по завршувањето на средното образование. Кога нашите менторки и тим искрено им кажуваат дека и самите го имале истиот страв на таа возраст, нивните лица веднаш се менуваат и олеснувањето станува очигледно. Една од девојките што ја менториравме рече: „Пред да дојдам во Стела, не знаев што да очекувам. Но, разговорите со мојата менторка ми ја вратија вербата во себе. Таа ми помогна да донесам одлуки кои навистина ме исполнуваат, и што е уште поважно – ме охрабри да зборувам гласно за моите соништа.“

Токму ваквите искуства се доказ дека менторството навистина функционира.
Што мене ме инспирира како менторка? Повеќе од седум години сум дел од „Мрежа Стела“ и неизмерно сум горда на сè што постигнавме заедно. Најголемата мотивација за мене доаѓа од моментите кога добивам пораки како: „Ти благодарам што веруваше во мене. Сега и јас верувам во себе и не се плашам од тоа што го носи утрешниот ден.“
Овие зборови ми покажуваат дека менторството не е само професионална обврска, туку човечка врска која може трајно да промени нечиј живот.

Како личност која била и менторирана, но и менторирала други, имав можност одблиску да видам како менторството ги менува животите на девојките и жените. Видов како несигурни девојки стануваат силни и успешни жени, а жени кои се чувствувале заглавени во своите кариери, со помош на поддршката на менторките направиле храбри чекори кон успех или надминале некој предизвик.

Менторството не е само алатка за професионален развој – тоа е начин да изградиме заедница во која жените си подаваат рака една на друга. Затоа, како дел од „Стела“, силно се залагаме менторството да стане задолжителна активност во секоја организација, институција, па и компанија.

Само преку поддршка и солидарност, жените можат вистински да ги отворат вратите една за друга, создавајќи поинклузивен, порамноправен и поправеден свет.

Пишува: Наташа Димова, претседателка, „Мрежа Стела“

Ѕ. Георгиевски и К. Богоева: Роман на годината е награда поголема од сите нас

Интервјуто го подготвивме во соработка со блогот за култура Блен.мк, како дел од рубриката #CultureMatters.
Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Наградата Роман на годината секоја година во март го привлекува вниманието на јавноста. Во текот на неколку недели, сите го следиме стеснувањето на кругот и избирањето на најдобриот роман за претходната година. Ова е најзначајната книжевна награда во нашата земја, која нашата книжевна сцена ја прави да држи цивилизациски чекор со светот.

Во пресрет на доделувањето на наградата по 26-ти пат, разговаравме со двајцата луѓе кои низ годините станаа прва асоцијација за Роман на годината – Ѕвездан Георгиевски, некогашен уредник на културната рубрика во „Утрински весник“ а денес директор на Фондацијата „Славко Јаневски“ и Катерина Богоева, новинарка за култура во „Утрински весник“, дел од Фондацијата и редовен член на жири-комисијата за наградата во изминатите години.

Како почна приказната на наградата Роман на годината?

Ѕ.Г.: Во 90-те години бев еден од сопствениците на радиото „Канал 4“ и на дневна основа го следев белградското култно радио „Б92“. И така, се запознав со Веран Матиќ, кој тогаш беше шеф на радиото. Се зазборувавме и тој ми вели: многу е важно медиумот да излезе од себе, да не остане само медиум. Тие објавуваа книги, правеа настани, организираа протести и концерти, печатеа плакати… И мене таа приказна дека медиумот треба да излезе од себе ми се врза в глава, па кога станав уредник на културната рубрика во „Утрински“ посакав да правиме нешто што е надвор од весникот. Идејата прво беше да бираме Книга на годината, но потоа по совет на Димитар Башевски, решивме да бираме Роман на годината.

За разлика од денес, романот тогаш беше прилично во дефанзива и се плашев дека ќе стигнат само неколку романи, а и дека ќе нè прогласат за копија на Ниновата награда. Ама размислив малку и решив дека тоа е тоа. Потоа одредивме наградата да биде највисоката локална парична награда, 120 илјади денари или четири илјади марки, кои тогаш вредеа повеќе од четири илјади евра денес.

И така стартувавме во 1999 година. Таа прва година стигна дваесет и еден роман, од кои три беа дисквалификувани оти беа постари изданија и се бираше од осумнаесет. Оттогаш до денес остана распишувањето на конкурсот да биде на 15 декември и да трае до 15 јануари, а соопштувањето на добитникот на 15 март. Идејата беше во овој период во културната рубрика да се држи тензијата и цело време да имаме материјал за објавување – извадоците од секој од романите, книгите што влегуваат во следниот круг…

Кога ги утврдивте правилата за гласање за наградата да бидат такви какви што се денес?

Ѕ.Г.: Првата и втората година имавме дискусии за книгите и сфатив дека на тој начин претседателот на жири-комисијата или некој еминентен член имаа големо влијание на гласањето на други членови, кои имајќи ја предвид нивната големина, се согласуваа со нив и реков од следната година нема дискусии. И така, од третото доделување до ден-денешен, од првиот до последниот круг правиме ливчиња и се гласа тајно. Дискусии има само за тие книги што отпаѓаат откако ќе отпаднат и на крај, откако ќе се изгласа победникот.

Низ годините, некои членови на жирито, како Ташко Георгиевски или Гане Тодоровски, се бунеа против тој начин на гласање, но не дадов тоа да се смени.

Исто така, уште на првото жирирање, кога Петре М. Андреевски беше во комисија, ги гледа книгите и вика: тука нема роман на годината. И измислив дека во Правилникот стоело дека мора да се додели наградата, па седнав утредента, го направив Правилникот и ставив во него дека наградата мора да се додели. Со него многу расправавме околу тоа што е моја теза – ако на Градски стадион има трки на сто метри, може победниците се далеку од европскиот или светскиот рекорд, ама победиле тука. Не мора секоја година во Македонија да има ремек-дело, тоа го нема ни во Франција, ама во таа конкуренција жирито ќе избере кој е најдобриот и тоа е тоа.

К.Б.: Факт е дека членовите на жири-комисијата генерално се задоволни од начинот на гласање. Јас сум тринаесетта година по ред во жири и континуитетот покажува дека  начинот на гласање е вистински и праведен.

Во жири-комисијата влегува еден член од организацијата и еден е претходниот добитник на наградата. Како се прави изборот на останатите членови?

К.Б.: Ние се договараме за тоа кои ќе бидат останатите членови, со тоа што сакаме да бидат од различни генерации и од различни естетски провениенции, да не се блиски меѓу себе и да немаат вкусови што се поклопуваат, како и да нема конфликт на интереси, затоа што сме мала средина.

Ѕ.Г.: Многу е битно тој што е во жири да ја следи продукцијата и, секако, да се избегнува конфликтот на интереси. Се трудиме и мислам дека сме успешни во тоа да нема никаква дамка на наградата и многу сум среќен поради тоа.

Прашањето за тоа дали некое дело е роман или не и дали треба да влезе во конкуренција за наградата, отсекогаш се појавувало во јавноста. Каков е ставот на наградата Роман на годината во однос на тоа?

Ѕ.Г.: Кај нас во најтесен избор имаат влезено многу дела кои се необични, како „Бледи сенки, далечни гласови“ на Дурацовски, на пример. Јас немам никаква намера да влегувам во теориски расправи за тоа што е а што не е роман. Ако издавачот или авторот смета дека тоа е роман, тогаш тоа е роман и делото влегува во конкуренција. Ако некој член на жирито смета дека не е, не гласа за него и тоа е.

Во тој контекст, во 2019 година направивме трибина за „Улица“ на Славко Јаневски, затоа што е објавена во 1950 година како повест, а „Село зад седумте јасени“ се смета за првиот македонски роман а е објавен во 1952 година. Зарем „Смрт во Венеција“ или „Старецот и морето“ не се романи? А „Улица“ е поголема од вториов, на пример, и нашата идеја тогаш беше да го прогласиме „Улица“ за прв македонски роман.

Во тој контекст, тука е и „проблемот“ со жанровските романи, со романите за деца…

Ѕ.Г.: Знам дека кај жирито е тешко еден роман за деца да победи во конкуренцијата на „сериозните“. Но, еве, хипотетички, што ако ни се случи „Малиот принц“, ќе го фрлиме? Не, не е наградата за „сериозни“ романи па да ги исфрламе детските, љубовните, младинските… Роман на годината е отворено поле за сите.

Низ годините преку наградата Роман на годината се афирмираа многу млади писатели и тоа, се чини, придонесе да се цени повеќе, нели?  

К. Б.: Во периодот на нашата транзиција, кога згаснуваше „Утрински весник“ и Роман на годината премина во Фондацијата „Славко Јаневски“, не сакајќи ги поддржавме младите автори кои на некој начин добија самопотврда и самодоверба, а денес се успешни и преведувани. Тука се Петар Андоновски и Давор Стојановски, кои се последни кои ја добија наградата од „Утрински“ и Фросина Пармаковска, првата на којашто наградата ѝ ја додели Фондацијата. Наградата долги години е поттик за многу млади автори, затоа што гледаат дека не ја добиваат само старите и големите потврдени имиња, нешто што апсолутно важеше во еден период во Македонија и ги обесхрабруваше младите.

Ѕ.Г.: Значи, наградата во 2005 година ја доби Пајо Авировиќ за дебитантскиот роман „Џахиз и истребувачите на кучиња“, а пред него во 2002 и Гоце Смилевски за „Разговор со Спиноза“. Гоце Смилевски ја доби во конкуренција со Петре М. Андреевски, Луан Старова, Атанас Вангелов, Коле Чашуле. Наградата е за роман, не е за дело, не е за човек.

Преглед на сите добитници и финалисти за наградата Роман на годината ТУКА

А како се менуваше застапеноста на жените во наградата низ годините – како во учеството во жири-комисиите, така и меѓу наградените?

Ѕ.Г.: На почетокот во „Утрински“ вработените беа пола мажи, пола жени, ама петте главни луѓе беа мажи. Исто беше и со жири-комисиите, првите години беа само мажи. Интересно беше во 2004 година, кога во најтесниот избор влегоа само три романа и сите три на женски автори: „Скриена камера“ на Лидија Димковска, „Каменот од твојот ден“ на Јагода Михајлова-Георгиева и „Куклите на Росица“ од Оливера Николова. Јас тогаш во „Глобус“ пишував за напливот на литература од жени и дали Јасна Котеска или Елизабета Шелева со кои разговарав за тоа, некоја од нив ми рече дека тоа се вика миграција на пари – кога со еден издаден роман се купува плац на Водно, тука се мажите; кога за да издадеш роман треба и да платиш, на сцена настапиле жените, а мажите заминале онаму каде што се парите, во ИТ на пример.

Кога ќе видиш дека денес речиси сите се жени во комисијата и дека повеќе од половина добитници на наградата низ годините се жени, преку целиот процес овие 25 години може да се анализира што се случувало на книжевната сцена.

К.Б.: Тоа убаво се гледаше и на јубилејот по повод 25 години Роман на годината што го имавме лани, кога на прославата во Драмски театар ги изложивме кориците на наградените романи низ годините и до секоја поставивме портрет од авторот и кој бил во комисија таа година. Тие полици сега стојат во Комерцијална банка, нашиот најголем спонзор.

Од покровителство на „Утрински весник“ и МПМ, наградата премина во Фондацијата „Славко Јаневски“. Што доби, а што изгуби Роман на годината при таа транзиција и како оди денес финансирањето?

Ѕ.Г.: Јас сум многу горд на таа награда, бидејќи ја сметам за мое чедо, иако во суштина тоа и не е баш точно, затоа што ниту давав пари за наградата, а и цела редакција се организираше, сите бевме тука. Кога се затвори „Утрински“ барав чаре како да ја спасиме наградата и Манчо Митевски, стар новинар, ја даде идејата да направиме фондација. Бидејќи „Роман на годината“ е генеричко име, фондацијата ја нарековме „Славко Јаневски“ по авторот на првиот македонски роман. И ќерка му на Славко, Јана, која живее и тука и во Брисел, веднаш прифати.

Денес „Комерцијална банка“ е генерален покровител и дава 5.000 евра на годишно ниво, со кои ги покриваме наградата, хонорарите за жири-комисијата и статуетката. Од Министерството за култура даваат околу 2.000 евра, со тоа што со нив секогаш е проблематично во кој период ќе ги исплатат. Но, „Комерцијална банка“ се навистина сигурен партнер, кој ја има препознаено наградата, досега се задоволни и го почитуваат целосно нашиот начин на презентација, доаѓаат на прес-конференцијата за прогласување на добитникот и на свеченото врачување на наградата, така што досега сè било многу коректно и среќни сме поради тоа.

Можеби кубуриме со финансиите, ама па од друга страна навистина наидуваме на разбирање од сите. Имаме соработки со Градската библиотека, со НУБ, ни отстапуваат простор и ни помагаат кога ќе ни притреба, исто и МАНУ, а и Општина Центар, која ни ги отстапува просториите на Читалната „Славко Јаневски“ за жирирањето. И секаде правилно ја гледаат наградата, не ја толкуваат ни преку мојот ангажман, ни преку моите колумни или политички ставови. Гледам дека луѓето од културата навистина ја сакаат оваа награда.

Апсолутно е така. Имате ли идеи за активности со кои може да се збогатува и проширува наградата, кои ви стојат во фиока заради немање финансии?

Ѕ.Г.: Уште одамна имаме размислувано наградениот роман да го преведеме на друг јазик, на англиски, на пример, но тоа е скапо. Сме сакале во таа недела од март кога ќе се знаат романите во најтесен избор, да направиме барем седумдневна резиденција за преведувачи од македонски на некој друг јазик, па да доаѓаат преведувачите и да ги видат романите, да се запознаат со авторите. После тоа, сме размислувале да влеземе во комуникација со некои слични награди во регионов, да направиме некоја размена со нив и да се зближиме, ама да бидам искрен, сега во март одам во пензија и мене ентузијазмот полека ми спласнува.

К.Б.: Ама убаво е да се спомнат и работите што сме ги направиле досега. Фондацијата за првпат го реобјави романот „Село зад седумте јасени / „Стебла“ на Славко Јаневски, издадовме мала едиција со неговите сценарија за филмови „Македонскиот дел од пеоколот“, „Јазол“ и „Деветтиот задгробник“, ги реиздадовме „Тврдоглави“ и „Депонија“, го издадовме стрипот/графичка новела „Улица“ од Матеј Богдановски, направивме изложба со неговите дела во Музеј на Град Скопје, објавуваме на сајтот електронски книги, правевме и еден перформанс за Славко Јаневски, имавме соработка со Кинотека, каде што се пуштаа филмовите снимани по негови сценарија, организиравме поетско читање… Дополнително, ги промовираме наградените романи и во други градови низ државата во текот на целата година, со што ги доближуваме и до другите жители на нашата земја не само до оние од главниот град.

Наградата е навистина престижна и имам впечаток дека многумина пишуваат романи за да се видат на списокот во конкуренција за Роман на годината. На писатели кои ја добиле наградата, таа им има многу придонесено за пораст на самодовербата, а од друга страна, на писатели кои ја немаат добиено им претставува голема болка и им ја подрива вербата во сопствениот квалитет. Дали има уште нешто што не спомнавте, а на што се должи овој престиж што го има Роман на годината?

К.Б.: Тоа што последниве години извадоците од романите во конкуренција за Роман на годината излегуваат на „Окно“, кој е влијателен медиум во културата, е многу важно и за нас, и за авторите, на кои верувам дека им е битно да се појават таму во контекст на наградата. Среќни сме што Коља е отворен за соработка и што таму веќе се создава една архива која е значајна за историјата на нашата книжевност.

Ѕ.Г.: Ние немаме многу медиуми што се занимаваат сериозно со културата. Но, кога станува збор за Роман на годината, добивањето на наградата повлекува многу интервјуа со авторот, романот се продава повеќе, тиражите на македонските автори се кренати генерално гледано, луѓето следат и читаат, а еве ти имаш и повеќе контакти од нас со авторите и знаеш каков е пулсот за наградата.

Кога во 1986 година бев на Струшките вечери на поезијата и се славеа 25 години од постоењето, сите се чувствувавме како сведоци на нешто многу големо. Тогаш некој рече дека ако нешто во Македонија трае повеќе од 20 години, тогаш вреди, така што јас често го користам тоа за Роман на годината, која годинава се доделува по 26-ти пат. И уште нешто ќе кажам пак: Роман на годината е како престарена рок-ѕвезда, како Миг Џегер. За него можеш што сакаш да кажеш, ама нема да му го нарушиш реномето. Тоа е награда поголема од мене и од сите нас, која покажува дека сме цивилизирана држава која оди во чекор барем со она што се случува на светската книжевна сцена. И верувам дека Роман на годината има направено повеќе за македонскиот роман отколку што направила македонската држава.

Subscribe To our newsletter!