euhouse, Author at Europe House - Page 3 of 19

Автор: euhouse

Бенјамин Лангер: Да преведуваш од македонски на германски значи да бидеш и агент

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Бенјамин Лангер е преведувач од македонски на германски, кој изминатите години со своите преводи изгради мало прозорче низ кое читателите на германски можат да погледнат во македонската книжевност. Тој има преведувано дела на Влада Урошевиќ, Румена Бужаровска, Гоце Смилевски, Бранко Цветкоски, Дејан Трајкоски…, а неговиот превод на класичниот роман „Пиреј“ од Петре М. Андреевски предизвикал голем интерес меѓу германската читателска и критичка јавност. За овој превод тој ја доби Меѓународната награда за превод „Драги“, којашто годинава му беше доделена во рамки на фестивалот „Букстар“.

Кога и како Ви се роди љубовта кон македонскиот јазик?

По моите студии по Германистика и Историја на уметност во Бамберг (и една година во Будимпешта) аплицирав за место како лектор на Фондацијата Роберт Бош. Таа „Лекторска програма за Средна и Источна Европа“ нудеше можност да се предава една до две години на универзитет во тој регион и да се организираат културни проекти со студентите. Мојот план беше да заминам во Романија, во граничниот регион со Унгарија каде што се зборува романски и унгарски. Но на интервјуто ме прашаа дали би отишол и на друго место, и тоа место беше Скопје. За мене Македонија и македонскиот јазик беа сосема нови, но еве, земјата веднаш многу ми се допадна и почнав да го учам јазикот. Многу ми помогна што луѓето беа толку отворени и љубезни, сите „ми правеа муабет“, и мислам дека токму преку луѓето се роди мојата љубов кон македонскиот јазик. Останав четири години во Скопје. По една година станав лектор на ДААД што ми овозможи да работам подолго на факултетот „Блаже Конески“. А по три години, кога бев способен да читам и книги на македонски јазик – првата беше „Скопски раскази“ од Влада Урошевиќ –, таа љубов несомнено се вдлабочи.

Што беше најважно за да се препуштите на предизвиците на книжевниот превод од македонски на германски?

Кога живеев во Македонија, сè уште немаше речиси ништо од македонската книжевност што можеше да се најде на германски. Ми беше жал и почнав да преведувам раскази за барем дел од литературата да споделам со пријатели и моето семејство. Еден поттик беше и една работилница со моите студенти каде што преведувавме германски книжевни текстови за Скопје на македонски. Тоа беше многу убаво искуство и сакав да продолжам. Сериозно почнав да преведувам дури кога се вратив во Германија и кога овде во Берлин се запознав со луѓе од преведувачката сфера, како на пример од мрежата ТРАДУКИ. Преку нив не само што почнав да преведувам за книжевниот саем во Лајпциг туку и ги открив можностите коишто ги нудат работилниците и семинарите на Германскиот фонд на преведувачи. Од тие семинари научив многу и ја стекнав самодовербата што беше потребна за да стапам во контакт со можни издавачи. Мислам дека имав среќа на мојот пат како преведувач.

При преведувањето на делата, дали Ви е поважно преводот да е што поблизок и поточен до оригиналниот текст или да е што поблизок и поразбирлив за современиот читател?

Сметам дека мора да биде нешто измеѓу. Најважно ми е ритамот и дикцијата, но и особеностите на оригиналниот текст да бидат сочувани во преводот. Секогаш се трудам да останам што е можно поблиску до оригиналот, но честопати треба да се оддалечувам за да звучи и на германски како да е оригинал, односно за да одговараат регистарот и бојата на јазикот на оригиналниот текст. Буквалниот превод не е секогаш правиот превод. Но секако зависи и од делото. „Пиреј“, на пример, има многу зборови и изрази кои и на современиот македонски читател не му се лесно разбирливи, а и начинот на зборување на главните ликови односно раскажувачи не е современ и делува дури малку егзотично. Значи, во тој случај требаше и преводот да биде таков, не секогаш лесно разбирлив, посебен, дури и егзотичен. Сакав да го сочувам карактерот на текстот и да не го поедноставам. Но кога преведувам дела кои на современиот македонски читател воопшто не му делуваат „туѓо“ или „егзотично“, секако дека не сакам да им делуваат така и на германските читатели. Не сакам непотребно да отуѓувам преведувајќи буквално – што лесно се случува на пример во случај на пцовки. И не сакам да се препознава дека е превод бидејќи читателот се „сопнува“ при читањето кога се соочува со зборови, синтактични структури и изрази кои не се соодветни за германски текст.

Кои се најголемите предизвици за еден преведувач од македонски на германски јазик? И кое од делата што ги имате преведено од македонски Ви има предизвикано најмногу „преведувачки маки“?

Најголемиот предизвик, всушност, е да се најде издавач. И не само да се најде издавач, туку и да се најде издавач којшто нема да ја објави книгата можеби само затоа што добива финансиска поддршка на пример од ТРАДУКИ или од Европската Унија, туку кој ќе се ангажира и понатаму за книгата со промоции, со рекламирање, со контактирање на критичари коишто би можеле да бидат заинтересирани. Да бидеш преведувач од македонски на германски истовремено значи да бидеш и агент, не само преведувач. А таа работа е многу мачна и бара многу време.

Што се однесува до „преведувачките маки“, мислам дека најмногу ми ги предизвика „Пиреј“ од Петре М. Андреевски. Но, истовремено, тие маки ми донесоа и големи радости. Зошто? Затоа што добив толку многу помош од драги луѓе. Не можев да го прашам авторот за зборови коишто ги нема во ниеден речник, но ги прашував син му Сергеј Андреевски со сопругата Ирена и внукот Меглен кој дури живее во Германија. Кога и тие не знаеја или не беа сигурни, одеа со моите списоци во Слоештица за да ги прашат старите луѓе таму и се враќаа со објаснувања и честопати и фотографии на предмети, алати итн. И мојата другарка Бранка Ѓорговска отиде за мене во Музејот на Македонија и разговарала со стручњаците за плугови и за различни видови на волнени ткаенини, а и за разбои за да можев да разберам кој дел од традиционален разбој за што служи и да најдам германски еквиваленти. Тоа, всушност, беше групна работа и беше прекрасно искуство.

Годинава ја добивте меѓународната награда „Драги“ за преводот на романот „Пиреј“ од Петре М. Андреевски. Колку Ви значи ова признание како професионален книжевен преведувач?

Секако дека многу ми значи ова признание за мојата работа како преведувач, исто како и меѓународното признание „Блаже Конески“ на Македонската академија на науките и уметностите, коешто го добив пред неколку години на предлог од Влада Урошевиќ. Овојпат посебно ми беше драго што ми ја доделија наградата токму во зградата на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“, на истото место во влезната хала, каде што на времето настапив со мојата театарска група од студенти на Германистика и ученици од Гимназијата „Јосип Броз Тито“. Имав чувство како да се затвори еден круг.

Во образложението за наградата стоеше дека германскиот превод на „Пиреј“ доживеал одличен прием кај германската публика. Според Вас, освен на квалитетот на делото и квалитетот на преводот, кои други фактори влијаат за еден ваков пробив на дело од, условно речено, мал јазик, на пазар на голем јазик како што е германскиот?

Секако и квалитетот и активностите на издавачката куќа. Во случајот на „Пиреј“ се работи за Издавачката куќа „Гуголц“, на германски „Guggolz Verlag“. Издавачката куќа е мала, но неверојатно успешна и позната. Издавачот Себастиан Гуголц е голем ентузијаст и се ангажира многу за своите книги. Критичарите го знаат и го ценат, и кога тој предложува некоја нова книга може да бидат сигурни дека е квалитетна и дека вреди да се занимаваат со неа. Без таков ангажман би било многу, многу потешко да се пробие една книга преведена од не многу познат јазик на суровиот книжевен пазар во Германија.

Кое дело или автор е Вашиот следен предизвик да го пренесете на јазикот на читателите на германски?

Моментално сум во фаза на исчекување. Има еден проект што би сакал да го реализирам, има дури и издавачка куќа, но книгата би се објавила во пакет со други книги од други јазици и сè уште не е јасно дали ќе се финансира. Затоа сè уште не би сакал да откријам повеќе. Инаку, имам повеќе книги што сакам да ги преведам, но морам првин да најдам издавач. За тоа треба многу време, а треба и сила. А со моето полно работно време на одделот за меѓународна соработка на Слободниот Универзитет Берлин, во комбинација со две сè уште мали деца, некако ми недостасуваат и време и сила, барем засега. Но сигурен сум дека ќе дојдат и други времиња! Во никој случај нема да се откажам од преведувањето на македонска книжевност.

Насловна фотографија: Ефи Лонгину

Науката е пријателка, а не Баба Рога

Posted on by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк ја почнува рубриката „Надреден знак“ во која секоја последна среда во месецот, интелектуалци од одредена област ќе пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

„Ако не сте умни, ќе решавате задачи математика!“ Колку од нас како деца ја имаат слушнато оваа реченица?

Науката не смее да биде Баба Рога за плашење деца. Таа е со нас од рана возраст, кога првпат ги откриваме законите на физиката и ги испитуваме нивните граници. Таа е блиска, задева, интригира, скокотка и ветува авантури и можности за истражување. Нè тера да си поставуваме прашања за светот околу нас и не нè остава на мир додека не најдеме одговор. Ни отвора врати кон свет исполнет со чудесни откритија и нè учи како со љубопитност и со креативност можеме да го разбереме светот околу нас. Науката е наша стара познајничка, на која ако ѝ дадеме шанса, ќе ни стане другарка за цел живот. Другарка која ги проширува нашите хоризонти и нè подготвува за иднина полна со непознати можности и предизвици.

Но, како и секој добар пријател, науката некогаш знае да нè изнервира, особено ако не ѝ дадеме шанса да биде достапна, разбирлива и инспиративна. За среќа, не треба многу за да заинтересираме дете за наука, бидејќи таа е насекаде околу нас. Доволно е да влеземе во кујната со нашето дете, па преку готвењето да му покажеме како хемијата создава чуда …. за јадење 😊 И не, не е потребно да знаеме сè … доволно е да му покажеме на нашето дете дека негувањето истражувачки дух е многу важно. Следниот пат кога детето ќе постави прашање за тоа како функционира нешто, да го искористиме тоа како можност за заедничко истражување: ние, другарката-наука и детето.

Веќе неколку години сум дел од неформалното образование кај нас и гледам дека децата тука ги доживуваат научните концепти како апстрактни и тешки за сфаќање, како непријател со кој треба да се борат и да се надмудруваат. Интерактивните методи и практичните демонстрации ја прават науката опиплива и блиска, а ако ги нема, се разорува другарството меѓу децата и науката. Од досегашното искуство со работилници и проекти со деца, најважното што го забележав е дека кога научната работилница е визуелна, забавна и полна со хумор, тоа многу повеќе им останува во сеќавањето на учениците. На овој начин учењето станува подинамично и поинтересно, децата побрзо учат и посмело поставуваат прашања. Во тој момент децата создаваат врска со науката која оди подалеку од учебникот.

Но, што ако оваа љубопитност и талент за наука се загубат поради недоволна поддршка во редовното образование? Еден наставник не може да им посвети доволно внимание на сите ученици и често се случува талентираните деца да останат незабележани или недоволно стимулирани во рамките на традиционалниот образовен систем. За да не се случи ова, на сцената треба да стапи едно друго победничко трио, а тоа е: науката, детето и менторот.

Концептот на менторство еволуира низ годините. Во последно време туторите се доделуваат за да можат учениците да постигнат подобри резултати на училиште. Сепак, „тутор за петка“ е поинаков од ментор што се обидува да го формира начинот на кој размислува детето. Во минатото туторите биле реномирани научници кои работеле со талентирани деца, помагајќи им да ги развијат своите вештини и знаења, пренесувајќи им искуства и длабоки научни познавања. Невронаучникот Ерик Хоел има напишано серија текстови на оваа тема со наслов: „Зошто престанавме да правиме Ајнштајни?“. Во нив тој објаснува дека речиси сите големи умови од Галилео, преку Дарвин до Ајнштајн имале свои индивидуални ментори.

Според Хоел, оваа форма на менторство била темел за создавање на најголемите научни умови во човештвото. Но, со текот на времето, овој пристап се загубил во модерните системи на масовно образование, во кои фокусот е ставен на стандардите и унифицираните методи на учење. Денес, повторното воспоставување таква врска меѓу менторите и младите таленти може да ја создаде новата генерација Ајнштајни.

Нашата фондација „Кантарот“ се инспирира од овие примери и се обидува да го стави менторството во македонски контекст. Токму затоа нашите стипендисти ги поврзавме со ментори, истакнати научници кои работат на реномирани универзитети во светот. Талентираните ученици повеќе од шест месеци работеа со своите ментори за да подготват научни предавања на третата конференција „Наука за деца“. Меѓу децата и научниците се создадоа силни врски и тие уживаа во заедничкото работење. Се надеваме дека овие партнерства ќе продолжат и во иднина.

Сепак, тешко е да се најде индивидуален ментор за секое дете. За среќа, тоа не е единствениот начин на кој можеме да им помогнеме на новите генерации да ја засакаат науката. Секој муабет со научник, секоја научна работилница, секое инспиративно предавање од наставниците отвора нови хоризонти. А кога ќе ги видам децата со ококорени љубопитни очи, полни со ентузијазам да го одгатнат научниот концепт, и кога озгора на тоа, на крајот од работилницата ќе ми кажат: „Јас сакам да се запишам на наука за деца“ … е тогаш ми се полни срцето со милина и верба дека тоа е зачетокот на едно долгогодишно другарување меѓу децата и науката.

Пишува: М-р Драгана Стикова, директорка на Фондацијата „Кантарот“, раководителка на „Наука за деца“

 

Иван Шопов: Големите наративи и мудрости, просто, молат за испревртување

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Минатата недела во рамки на фестивалот „АртАреа“ беше промовирана новата книга, односно новата збирка кратки раскази „Зентруфуга“ на Иван Шопов.

Читањето на книгата е како да сте седнале во поза за медитација и наеднаш се пуштате по голем воден тобоган. Расказите почнуваат да ве вртат со скокотливи повици да им се препуштите на откачените приказни. Често ве тераат да си ги протриете очите и да се прашате дали светот е свртен наопаку или е до вас. Па некаде ќе доживеете ладен туш, некаде ќе се омекнете или саглам ќе се ишмирглате, а на крајот на секој расказ стрмоглаво ќе се струполите во базен на ново изненадување. И откако цело време со трпки низ стомакот задоволно си се смеете, сфаќате дека искуството било крајно адреналинско и ви создало зависност.

Во овој случај, и потреба за разговор.

Како си, Иван? Освен што гледаме дека и со новата книга продолжуваш да бидеш наострен да тераш правда за кратката проза. 😊

Секогаш е добро да се добие вакво прашање, макар и во интервју! Добро сум, благодарам на прашањето 😊 Ги средувам впечатоците по објавувањето на „Зентрифуга“ и промоцијата во рамки на фестивалот „АртАреа“, па полека се помирувам со тоа дека веќе не можам да влијаам врз судбината на приказните, кои веќе почнаа да живеат самостоен живот.

Слоганот што го смислив како шега и закачка за моите литературни пријатели кои книжевните читања што ги организираа главно ги посветуваа на поезијата, полека се претвори во некаква мисија. Останувам посветен на читање, пишување, па и преведување текстови во оваа книжевна форма.

Микрофикцијата не престанува да ме возбудува веќе со години. Сѐ уште ми е голем предизвик да создадам дело кое ќе биде набиено со енергија, една мала книжевна, јазична експлозивна направа, да си играм со текстот на мал простор, да кокетирам со огромната белина надвор од редовите и да создавам поле за бесконечни асоцијации… Кратката проза е секси, нуди вид задоволство кој не може да го овозможи ниту една друга книжевна форма, ниту еден друг жанр…

Понекогаш на шега велам дека мрзата е пресудна за определбата да пишувам минималиситчка проза. Ова го споменуваат и повеќе класици на формава (први на памет ми паѓаат Лидија Дејвис и Иштван Еркењ). Понекогаш толку често се шегувам со тоа, што почнувам да се плашам дека не е само шега, дека навистина има нешто вистинито во таквото тврдење…

Дел од мотивацијата се крие и во инаетот. Кратката прозна форма некако традиционално се наоѓа на маргините, уште од времето кога се појавуваат песните во проза па натаму. Првите автори на песни во проза не ни доживеале да ги видат своите дела објавени како книга! Иако постојат книжевни ѕвезди, етаблирани писатели познати по својот прозен минимализам, тие се повеќе исклучоци кои го потврдуваат правилото. Кога ќе се спомне Хулио Кортасар, никој прво не помислува на неговите кратки раскази. Тие не се прва асоцијација ни за Франц Кафка, исто како што прва асоцијација за Томас Бернхард не е книгата „Имитатор на гласови“, а за Елијас Канети „Прислушкувач“. Дури и во македонската книжевност, она што е канон на македонската литература – ајде да ги спомнеме Влада Урошевиќ и Славко Јаневски – никој прво не помислува на нив како на минималисти. Би сакал да замислам разговор со помлад читател кој би одел отприлика вака:

-Го знаеш ли Влада Урошевиќ? – Да, секако, тоа е авторот на „Седмата страна на коцката“. Или на прашањето „која ти е омилена книга од Славко Јаневски“ да добијам одговор дека тоа е книгата „Зад тајната врата“…

Малку го развлеков одговоров, па да заокружам: правда за кратката проза!

Кратките раскази, кои веќе станаа твој заштитен знак, овојпат ги објави под оксиморонскиот наслов „Зентригуфа“. Како и, уште поважно, кога дојде до насловот – при некоја медитативна состојба или додека мозокот ти беше на 1.200 вртежи?

Ох, веројатно тоа се случи при уште повеќе вртежи, но кога машината во главата веќе стивна и настапи еден миг на тишина. Можеби ќе звучам грубо, ама пародирањето на зен-приказните доаѓа од длабоката, исконска човечка потреба за заебанција. Некому можеби ќе му биде малку чудно, но решив да ги пародирам зен-приказните токму затоа што тоа се текстови што многу ги сакам, што ми се многу драги. Слично како што во личниот живот можеме да си дозволиме погрубо и послободно да се шегуваме само со оние кои ни се навистина блиски, така и во книжевноста си дозволувам да ги пародирам оние текстови кои ми се баш такви – блиски. Луцидноста, парадоксалноста на тие наративи, па честопати и хуморот кој го содржат, ги засакав уште како средношколец. Но, односот кон овие текстови ми е амбивалентен. Колку и да ми се симпатични како книжевни дела, алергичен сум на поуки и на мудрување, макар тие поуки биле пренесени на овој луциден начин. Затоа решив да ги пародирам драгите зен-приказни. Како основа, изворник за пародиите, ги користев зен-приказните објавени во издание на Магор 2013 година, во превод на Владимир Мартиновски и Владимир Јанковски. Практично, станува збор за своевиден редимејд – главно интервенирав врз краевите на текстовите, променувајќи ја, преосмислувајќи ја, па ајде да речам и уништувајќи ја нивната изворна поента. Отприлика така како што Марсел Дишан ѝ нацртал мустаќи на Мона Лиза, или како што децата со фломастер ги зацрнуваат забите на политичарите на предизборните плакати… Во мене сѐ уште има нешто од тој бељаџија.

Збирката е поделена на три дела: „антрополошки раскази“, како што ги нарече Калина Малеска на промоцијата; раскази за маргинални јунаци и ситуации; и, во срцето на книгата, пародиите на зен приказни. Ги спојуваат игривоста, хуморот, очудувањето. И не е ли секогаш така кога ќе се спојат малите луѓе и големите мудрости и наративи?

Не само како писател, туку и како човек, во она што популарно се нарекува реален живот, сакам да имам отворени очи, отворени сетила, отворен дух за она што е необично, за она што отстапува од здодевните норми. Секојдневнието, реалноста сама по себе не ме возбудува премногу, освен како основа за нешто повеќе од појавното, од видливото, од лесно достапното… Ги сакам маргиналните луѓе, маргиналните места, ситуации… Сето она што нема да се најде во вести, на разгледница или во учебник по историја. Понекогаш се задоволувам само со тоа да бидам хроничар на таквите луѓе, појави и феномени, како во книгата „Скопје: изгубените чевли на градот“, а понекогаш тие се основа за создавање приказни кои излегуваат надвор од правилата на стварноста, претставуваат некаква порта кон фантастичното, кон надреалното, кон еден свет во кој цврстите закони на кои сме навикнати се прекршени или целосно укинати. Многу често нештата што ме опкружуваат се само граѓа за конструирање загатки, за градење тајни одаи со заклучени врати зад кои и самиот не знам што има. И добро е што е така.

А големите наративи и мудрости… Просто молат за испревртување преку судирот со бизарните, маргинални светови и појави.

Моќта на зборот, приказната, книгата… како тема се појавува во повеќе раскази (Природонаучник, Благородна вештина, Скопје чита…) – сместена во истиот хумористичен и пародиски контекст. Живееме ли во време во кое поетот не сакајќи го победува боксерот?

И во „Приказни“! И во „Приказни“! 😊 Ако не верувам во моќта на приказната, веројатно треба да се зафатам со нешто друго, а не да се занимавам со пишување. Иако добриот литературен занаетчија веројатно не би требало да го направи тоа, ќе ви откријам една нешто: во „Зентрифуга“ се застапени и пет постари, веќе објавени раскази. Мотивот за тоа овојпат не е мрзата. При пишувањето и структурирањето на книгата, истовремено се одвиваше и процес на преиспитување и превреднување на она што веќе сум го напишал и објавил. Ми беше возбудливо тоа што забележав дека овие пет микропрози сѐ уште можат да го поминат мојот критички филтер, а истовремено органски да се вклопат во целината со новите раскази. Не е случајно тоа што еден од петте раскази што ја преживеаја самокритиката е токму расказ што инсистира на моќта на приказната.

Што се однесува на дуелот поет-боксер, не се осмелувам да издвојам победник. Сум видел патосирани поети и боксери, како и луѓе што ги толкуваат и двете улоги. Понекогаш и поетот мора да удира тупаници по своето лирско „работно време“. А постојат и боксери што сакаат поезија. Ова повеќе е метафора, не алузија на Мате Парлов 😊

Исправена неправдата кон расказот „Приказни“ 🙂

На промоцијата кажа дека по анализата на расказите што си ја направил отпосле, по бројот на пресечени глави на учители во нив, си сфатил дека веројатно потсвесно имаш проблем со авторитети. Што друго научи за себе по завршувањето на книгава?

Веројатно е претерано да се каже дека правев анализа на расказите, но при обликувањето на книгата и препрочитувањето на текстовите, кога гледате што сѐ имате на куп како материјал и размислувате како да го организирате, просто бодеше очи моментот дека повеќе пародии на зен-приказните завршуваат така што просветлениот ученик му ја отсекува главата на учителот. Веројатно тоа има врска со отпорот кон авторитетите, што само по себе не мора да е добро, но ми се чини дека во одредена мера е неопходно за каков било напредок.

Пишувањето за мене во голема мера е интуитивен чин, па затоа и она што сум го „научил“ за себе не можам да го артикулирам едноставно, како некаква дефиниција, формула или теза. Спознанијата од творечкиот пат со „Зентрифуга“ се повеќе насетувања, па затоа и се артикулирани во книжевноуметнички облик. Она што ми е уште појасно по завршувањето на книгава не е некаква новост за мене: ги обожавам тајните, микромистериите, па ќе се впуштам во таков тип авантури и во иднина.

Како верен обожавател на краткиот расказ, може ли да споделиш еден долг список на автори на кратки раскази и еден краток на најомилените кратки раскази?

Правењето списоци не ми е баш омилено, затоа што секако ќе пропуштам некое важно име, па потоа со месеци ќе си ја чукам главата околу тоа. Но, ако одбијам ќе испаднам некултурен, па еве, ќе го направам тоа со мало уводно оградување дека списоков никако не е конечен, постојано се ажурира и надополнува, а во него се споменати имиња и наслови што први ми паднаа на памет од огромниот океан на микропрозата:

Омилени автори на кратки раскази/минималистичка проза/поезија во проза: Данил Хармс, Иштван Еркењ, Влада Урошевиќ, Ден Роудс, Емброуз Бирс, Лидија Дејвис, Горан Стефановски, Славко Јаневски, Џејмс Тејт, Томас Бернхард, Давид Албахари, Владислав Христов, Бојан Бабиќ, Франц Кафка, Елиас Канети, Хулио Кортасар, Анри Мишо, Жан Тардие, Даниел Драгоевиќ, Хуан Мануел де Прада, Звонко Карановиќ, Збигњев Херберт, Роман Кисјов, Ана Марија Шуа, Андре Бретон и француските надреалисти… Би можел да набројам уште триесетина минималисти само од македонската книжевна сцена, но сигурно ќе заборавам некого, па потоа ќе бидам изложен на непријатности… А можеби ќе ми затребаат и боксерските вештини. Би се поштедил од тоа.

Некои од од омилените минмалистички прози: „Еден спокоен човек“ од Анри Мишо, „Линчување“ од Данил Хармс, „Феномен“ од Иштван Еркењ, „Злоупотреба на довербата“ од Жан Тардие, „Пичката на месечарката“ од Хуан Мануел де Прада, „Разнесувач на писма“ од Славко Јаневски, „Наука“ од Влада Урошевиќ, „Градски живот“ од Лилјана Дирјан, „Машина“ од Давид Албахари, „Игра“ од Ѓорѓи Крстевски, „Здодевни пријатели“ од Лидија Дејвис, „Антропологија“ од Ден Роудс, „Лудата по чаршафи“ од Елиас Канети…

За крај, во духот на завршниците на кратките раскази, каква пресвртница би му напишал на ова интервју?

„А дали знаете дека алжирскиот бег под самиот нос има израсток?“

Да оставаме еколошки отпечаток!

Posted on by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк  ја креира рубриката „Надреден знак“ во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

Технологијата има огромен потенцијал за промена на човечкото однесување, особено кога станува збор за мобилност и одржливи практики. Преку дигитални решенија, компаниите и индивидуалците можат да го редефинираат начинот на кој патуваат, префрлајќи се на поеколошки форми на транспорт. Со примена на иновации, како оние вклучени во мобилните апликации, луѓето можат да бидат охрабрени да пешачат, да возат велосипед или да користат јавен транспорт. Ваквиот пристап не само што ги поттикнува поединците на физичка активност туку и директно влијае врз намалувањето на емисиите на CO2.

Но, влијанието на технологијата не завршува тука. Компаниите сега користат алатки кои им помагаат да бидат поопштествено одговорни, со тоа што поттикнуваат позитивни практики кај своите вработени, а воедно и го следат својот еколошки отпечаток.

Кога ќе се навратам на патот што го изминавме со Challenger, не можам, а да не се запрашам колку всушност напредувавме. Од една обична идеја за мотивација на луѓето да вежбаат до создавање софтвер кој денеска ги охрабрува компаниите да се вклучат во одржливи практики. Идејата започна како инспирација за одржлива мобилност, но со текот на времето прерасна во нешто многу поголемо – алатка за корпоративна општествена одговорност.

Ja искористивме технологијата за да ги мотивираме луѓето да вежбаат и да ги наградиме симболично за тоа. Но, додека го развивавме проектот, сфативме дека имаме можност да направиме нешто многу посериозно и позначајно – да поттикнеме промени во однесувањето кои ќе придонесат кон подобра животна средина.

Иако на прва рака се чини дека ваква иновативна алатка која ги наградува своите корисници кои одбираат да пешачат и да возат велосипед е одличен мотиватор, сепак, забележавме дека корисниците не беа многу заинтересирани за користење на наградите, а истовремено постојат малку компании спремни да одвојат дел од своите маркетинг-буџети.

Кога иновација се соочува со пазарните потреби, тогаш производите и услугите мора да се менуваат. Со текот на времето еволуиравме во платформа што им овозможува на компаниите да создаваат натпревари кои ги промовираат одржливите навики на вработените. Сега, компаниите можат да следат колку „зелени километри“ се изодени или извозени, колку CO2 емисии се заштедени и да ги наградуваат оние вработени што најмногу придонесуваат. На овој начин се создава корпоративна култура која ги поддржува целите на одржлив развој, но и заедничко чувство на одговорност меѓу вработените.

Технологијата сè повеќе станува основа за корпоративната општествена одговорност. Софтверските алатки овозможуваат компаниите не само да го следат својот еколошки отпечаток, туку и да преземаат активни чекори за намалување на влијанието врз животната средина. Овие дигитални решенија им помагаат на компаниите да создадат иницијативи кои ќе ги мотивираат нивните вработени и ќе ја поттикнат тимската работа.

Технологијата овозможува компаниите да бидат транспарентни, одговорни и да ги покажат резултатите од своите заложби. Ова е клучно во денешно време кога компаниите се оценуваат не само според нивната профитабилност, туку и според нивниот придонес кон општеството.

Како што расте платформата, нашата цел е да го прошириме нашето влијание и да продолжиме да ја адаптираме на потребите на компаниите и заедниците. Секој нов чекор е нова можност за учење и развој. Важно е да продолжиме да негуваме иновации, тимска енергија и посветеност кон одржливоста и тоа сите заедно чекор по чекор. Верувам дека нашето искуство ќе инспирира многу ентузијасти и компании да размислуваат повеќе како со примената на новите технологии можеме и да ја заштитиме нашата планета.

Пишува: Олга Рајчиќ, основач на платформата Challenger

Европска недела на мобилност

Posted on by euhouse

Делегацијата на Европската Унија, Јуроп хаус и Агенцијата за пошти, најавуваат активности во рамки на Европската недела на мобилност 2024. Активностите ќе се одржат на 19-ти септември (четврток), под мотото „Ден на зелена достава,“ а иницијативата е насочена кон поддршка на одржлива урбана мобилност и заштита на животната средина.

Националниот давател на универзалната услуга АД Пошта на Северна Македонија, како и седум лиценцирани даватели на поштенски услуги : Карго Експрес ДООЕЛ увоз извоз Битола, ДХЛ Експрес Македонија ДООЕЛ Скопје, ИН ТИМЕ МК БПС ДОО Скопје (UPS), ТПЛ Тотал Пост Логистик ДООЕЛ Скопје, ИН ПОШТА РАДЕСКИ ДООЕЛ Скопје, ЕКО ЛОГИСТИК СЕРВИС ДОО Скопје и ВИА ПОСТ ДООЕЛ Скопје, ќе ја поддржат оваа иницијатива преку употреба на еколошки транспортни средства (велосипеди, електрични тротинети, достава пеш итн.), за достава на поштенските пратки до граѓаните. Оваа активност ќе помогне во намалувањето на загадувањето и ќе придонесе кон подобрување на животна средина. Воедно, иницијативата ќе се организира и ширум земјата, односно во сите региони каде ќе има достава, а меѓу другите и во дел од градовите од Јуроп хаус мрежата: Скопје, Струмица, Битола, Струга и Тетово.

„Ден на зелена достава“ има за цел да промовира алтернативен и одржлив начин на транспорт, кој е пријателски насторен кон природата и граѓаните, а преку оваа иницијатива, давателите на поштенски услуги ќе ја покажат и својата општествена одговорност и заложба за подобра мобилност и почиста животна средина.

Европската недела на мобилност е кампања основана од страна на Европската комисија за подигање на свеста за одржлива урбана мобилност. Оваа иницијатива има за цел да поттикне промени во навиките, промовирајќи активна мобилност, чист јавен превоз, како и други интелигентни транспортни решенија. Главните активности се одвиваат секоја година помеѓу 16-ти и 22-ри септември, а завршуваат со популарниот „Ден без автомобили“.

Секоја година, сѐ повеќе градови се приклучуваат кон оваа иницијатива, која има огромен медиумски интерес и е препознаена како двигател на одржливата урбана мобилност не само во Европа, туку и пошироко.

Никола Гелевски: Иднината е трамбулина од пајажина

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Во пресрет на деветтото издание на книжевниот фестивал „Друга приказна“, кое ќе се одржи од 30 август до 1 септември, разговаравме со Никола Гелевски – Коља. Главниот уредник на „Маргина“, „Окно“ и „Темплум“, познат како бескомпромисен кога станува збор за искажувањето на своите ставови и човек со екстремно високи естетски критериуми, три децении континуирано гради културно наследство.

За фестивалот, за конкурсот на тема „Туѓо тело“ и за гостите што доаѓаат во Скопје викендов, како и за интересот и размислувањата за Палестина и за новата едиција „OK.NO“ – читајте!

Годинава два твои проекти слават јубилеи: 30 години „Маргина“ и 15 години „Окно“. По тој повод, собравме впечатоци од луѓе на кои им значеле списанието и порталот. Како ги доживеа ти нивните сеќавања и впечатоци?

Трогателно беше читањето на сеќавањата и впечатоците за „Маргина“ и „Окно“. И поучно. Повеќето од луѓето што пишуваа за тие два важни јубилеи го истакнаа своето чувство за прикопчаноста за светот, преку „Маргина“ и „Окно“, можноста барем интелектуално и емотивно да излезат од нашиов темен вилает. Сега, за жал, е потемен отколку пред 30 години, кога ни изгледаше дека сме забарикадирани од сите страни, но сепак постоеше некоја конфузна надеж во иднината.

„Маргина“ од пред неколку години и тематски и временски е припоена на фестивалот „Друга приказна“. Годинава темата е Палестина. Колку време и што сè истражуваше за Палестина?

За Палестина почнав да читам повеќе во времето на втората интифада, во почетокот на 2000-ите. И во Маргините тогаш имавме неколку текстови за Палестинското прашање. Но, ова што се случува последнава година ја претвори Палестина во, би рекол, центар на светот, во морална смисла. Апартхејдот што Израел го врши над Палестинците во многу категории го надминува апартхејдот на Јужноафриканската Република спрема црнците. Да потепаш, без никакви скрупули, 40.000 луѓе, од кои повеќето се деца и бебиња, за 300 дена, тоа е ритам на кој можат да позавидат и нацистичките крвници. Убиени се, спротивно на сите воени конвенции, илјадници новинари, здравствени работници, учители, професори, студенти… И не е само убивањето: Газа е срамнета со земја. Проценките се дека само да се расчисти кршот ќе требаат 10 до 15 години. Еколошката штета на злосторот исто така е огромна, тешко проценлива. Затоа Палестина е главното светско политичко-морално прашање, исто како што холокаустот беше главното политичко и општествено и морално прашање низ целиот 20 век. Така што, Наташа, иако читам релативно доста и релативно задоцнето за Палестина, мојата главна животна лектира и светоглед сепак се поврзани со фашизмот и холокаустот. Сто пати имам повеќе прочитано за холокаустот отколку за накба. Дотолку целово прашање е поиронично и парадоксално: како е можно главните жртви на фашизмот да станат предводници на современиот планетарен фашизам?!

Дали и за темата на конкурсот за расказ и песна „Туѓо тело“ ти беше инспирација Палестина?

Не. Главната инспирација за темата „Туѓо тело“ е списанието Маргина, славната реченица на Дерида, која беше некаков слоган за моето списание: „Мора да постои табу на вистината врз чиишто маргини може да се пишува“. Инспирација за насловот „Туѓо тело“ е и современото идентитетско лудило што ја дрма планетава, новите и обновените фашизми, борбите на „нашето чисто“ против „нивното валкано“. Да бидам јасен, Наташа, и да не бидам злоупотребен: Израел денес, и покрај флагрантната геноцидност на неговите политички водачи, сигурно не е побескрупулозен од Иран, Саудиска Арабија или Путинова Русија. Сè се тоа застрашувачки диктатури кои всушност и му го даваат сомнителното право на „Западот“ произволно да арбитрира, па и со методата „оган и меч“. Страшни примери за тоа левтерно и често масовно смртоносно арбитрирање се Либија, Сирија, Ирак, Авганистан, Јемен итн.

А сепак: Палестина е клучната акупунктурна точка на мапата на планетарниот нервен систем. Во таа точка се прекршуваат минатото (колoнијализмот, робовладетелството), иднината (тотален надзор, апсолутна контрола, општа милитаризација) и крвавата сегашност (кафкијанската машина на капитализмот која дроби сè). Газа, западниот воен полигон (за кого еден од фашистичките министри на Нетанјаху предвиде и атомска бомба), е најстрашниот пример дека живееме во добата на неоколонијализмот, а не на постколонијализмот. Над трагедијата на Палестина денес би се запрепастил и Џорџ Орвел кој своето влијателно пророчко дело, романот „1984“, го напиша токму во годината на палестинската накба (катастрофа), 1948, кога беше создадена државата Израел.

Како помина конкурсот? Дали идејата за „туѓо тело“ беше провокативна?

О, да. Конкурсот помина неочекувано добро: на темата добивме околу 150 кратки раскази и песни од 60 автор(к)и од нашата земја. Најдобрите раскази и песни ќе ги објавиме на Окно и во книже од новата едиција OK.NO. Дел од нив, се надевам, ќе настапат и на книжевниот фестивал Друга приказна што ќе се одржи деновиве, од 30 август до 1 септември.

Програмата на фестивалот.

На фестивалот најмногу гости доаѓаат од Србија. Од што се раководеше при доделувањето на главната награда на фестивалот на босанскиот писател Семездин Мехмединовиќ, и при составувањето на листата на гостите?

Најмногу гости имаме од Србија зашто нив не им треба авион за доаѓање. „Друга приказна“ никогаш немала добар буџет, иако речиси секогаш сме имале достоинствен буџет, за никој да не се осети експлоатирано и за да имаме елементарно пристојна програма.

Семездин Мехмединовиќ е еден од најдобрите писатели во регионов, иако е релативно непознат зашто речиси 25 години живееше во САД. Пред неколку години се врати во Сараево. Друга приказна е книжевен фестивал за алтернативните и експерименталните книжевни форми, а Семездин е токму таков неконвенционален писател, стилски и жанровски мошне разновиден. На пример, во неколку негови книги се преплетуваат неговите цртежи и неговиот текст, ликовноста е важен дел од неговиот книжевен израз.

На фестивалот ќе бидат промовирани и првите пет томови (или томчиња?) од новата едиција со прекул наслов: ОК.NO. На што кажуваш OK, а на што NO во овие книгички?

Секој том или томче е составен од по пет книжулиња. Тие се посвета на почетоците на „Темплум“, пред повеќе од 30 години, кога издававме слични самиздати, А6 формат, печатени на фотокопир и сито печат. Посветени се и на 15-те години од порталот „Окно“. Досега излегоа 25 мали книги во пет тома. Првото томче, во пет дела, е избор од најдобрите вицови на Окно. Во вториот том се застапени поетите Васко Попа, Данијел Драгојевиќ, Маргарет Атвуд, Тони Хоглунд и петте македонски поетеси: Весна Ацевска, Лидија Димковска, Магдалена Хорват, Будимка Поповска и Николина Андова Шопова. Третиот том е посветен на фашизмот; застапени се Умберто Еко, Бертолт Брехт, Вилхелм Рајх, Теодор Адорно и Енцо Траверсо. Палестина е главна тема на четвртиот том со Славој Жижек, Наоми Клајн, Јанис Варуфакис, Гидеон Леви и Омар Ал Абдалат. Петтиот том е фестивалски, поврзан со Друга приказна, спремивме мали книги од Ѓурѓица Чилиќ, Семездин Мехмединовиќ, Томислав Марковиќ и една компилација со 25 најдобри раскази или песни на конкурсот на тема „Туѓо тело“. Спремивме и една мала антологија на југословенски поети.

„Друга приказна“ доби солидна и солидарна поддршка преку краудфондинг-кампањата што ја почнавте пред околу еден месец. Ако пријателот на дело се познава, се чини дека фестивалот има одлични пријатели. Ќе има ли и одлична публика?

Годинава прв пат се обидовме да собереме 2.000 евра со краудфандинг кампања. И успеавме. Другите 2.000 евра ни ги даде мрежата Традуки, а имавме и значајна помош за печатењето на неколку фестивалски книги од Илија Илоски, поддржувач на „Темплум“ и на „Друга приказна“ речиси од почетоците на фестивалот.

За крај, има ли во нашево книжевно-културно опкружување нешто што ти мами насмевка под мустаќ и што те прави да гледаш на иднината (макар и) со трошка оптимизам?

Ме радуваат и поттикнуваат разни луѓе, дела, настани, секако. Дури и во нашето опустошено опкружување има чудесни енергии и сплетови. Светот во значајна мера е прекрасен.

Во романот Мèмед, црвена бандана и снегулка на Семездин Мехмединовиќ се вели: Постојат NOWS, вели Џулиан Барбур, постојат различни „сега“, и сите тие „сега“ егзистираат истовремено, како разни можности. Тоа е сè. Никој и ништо не патува од едно „сега“ во следното „сега“. Ние минуваме, времето не. Животот е како врабец што влетал во куќата на еден прозорец, а излетал низ друг.

А иднината? Таа е трамбулина од пајажина.

 

Насловна фотографија: Лени вон Гелева

Ден на млади – што сакам да бидам кога ќе пораснам?

Posted on by euhouse

Според ОН, млади се сите луѓе што имаат до 24 години. Бидејќи имам 26, кога го прочитав тоа, веднаш се почувствував стара. Истовремено ми дојде и одредено олеснување бидејќи сега конечно можам да им ја препуштам одговорноста на „новите генерации“. Како што според ОН навлегов во староста, се чувствувам сè пооддалечена од иднината. Таа не е моја, таа е во рацете на „младите“. На крајот на денот, ним ќе им остане светот. Малку себично, но што има врска? Од друга страна, според СЗО, уште сум млада бидејќи границата е до 29 години, а во државава млада можам да сум и до 40. Изгледа младоста не е во бројките, туку во нешто малку поразлично – духот, можеби?

Секако ја разбирам идејата на Денот за млади, кој е суштински за да се поттикне разноликост, да се започнат дискусии и да се овозможи размена на идеи меѓу луѓето без разлика на нивната возраст. Ова важи и за конкурсите, работилниците, настаните, размените меѓу студенти и сите можности за развој и уважување на новите, млади генерации. Целта? Да се создаде подобар и поотворен свет. Сепак, постојат одредени контроверзни точки поврзани со овие иницијативи, како и со самиот ден.

Прво, каков е тој подобар и поотворен свет? Според чии идеи ќе го градиме?

Се чувствувам како да постои одредена романтизација на младоста и некое чудно верување дека младите интуитивно ја насетуваат далечната иднина. Како млада жена (според СЗО, но не според ОН), сето тоа малку ме збунува. Бидејќи не живееме во митолошка приказна или клише роман, треба да се има предвид дека не секогаш младото е добро, динамично и полно со живост, а старото – пасивно и лошо. Не може да се генерализира и сите млади да се стават под еден чадор. На пример, годиниве во светот видовме како некои „нови“ бранови во развиени европски држави се фиксираат на прилично конзервативни вредности. Со други зборови, ако дојдат група млади луѓе и зборуваат дека фашизмот е супер, дали ќе ги послушаме само затоа што се млади и водени од „новиот“ дух? Секој има различна претстава за концептите на младо и старо која зависи од личните идеи за тоа каков треба да биде светот. Нагласувам – не сите млади, ниту пак стари, се исти. Затоа, сметам дека таквата поделба не помага за создавање на утопијата која се продава со идејата за „младост“.

Но кога сме кај продажбата и кога некои луѓе се лупаат в гради мислејќи дека се борат за младите, да се запрашаме дали воопшто се преземаат релевантни чекори за интегрирање на младите во општеството или, пак, сето тоа е продавање костими и маски?

Статистики покажуваат дека мал процент млади луѓе вистински учествуваат во носењето важни општествени одлуки. Дискриминацијата сè уште постои и ретки се примери некој млад човек да биде препознаен по квалитетите и да му се даде несебична шанса да расте и да напредува во својата сфера. Исто така, многу компетентни млади продолжуваат да бидат игнорирани само поради нивната возраст за сметка на „стари“ некомпетентни луѓе кои се сериозно сфатени. Сето  ова е дополнително зажарено со тоа што општеството постојано дава контрадикторни пораки, нешто како правилата на свињите во „Животинска фарма“. Па така, иако светот на младите им ја префрла одговорноста за иднината, сепак, истовремено ни вели дека сме неспособни, неискусни, наивни, импулсивни и во суштина диви животни. Само денес имав четири такви коментари од различни луѓе, а ништо не реков пред да ги добијам (може требаше да врескам?).

Како да се очекува да има компетентни и зрели млади луѓе кога општеството (особено нашето) постојано ги инфантилизира и понижува, кога не е спремно да ја чуе нивната перспектива? Зошто едно општество сака да им ја префрли одговорноста на група луѓе кои ги смета за неискусни и некомпетентни? Кога ќе ни се смачи постојано да правиме поделби по возраст, пол, раса, етничка припадност само за миг некои луѓе да си го  задржат прстот врз контролното копче и привидната моќ?

Секогаш е жално кога ќе видиш како некој постар „успешен“ човек те гледа со прекор и ти прави сопки наместо да ти даде реална конструктивна критика или, пак, едноставна човечка поддршка. Затоа, за Денот на млади, посакувам вистински да се видиме едни со други и да ги забележиме нештата што нè поврзуваат, а не да се толкуваме преку површноста и да си наметнуваме разлики. Поентата е да постојат меѓусебна почит и поддршка дури и кога ќе се тргне завесата и ќе си заминат камерите. Сметам дека и младите треба да ги поддржуваат старите, зошто да не? Или така ќе се скршат некои невидливи граници на моќ?

Секако, не е сè црно и постојат луѓе кои навистина помагаат и насочуваат. Обично тие луѓе поддршката ја даваат секому и тоа несебично, со верба во иднината и со многу љубов. Кога ќе остарам, сакам да сум како нив.

Катерина Шекутковска: Сонувам за помалку работа, повеќе игра

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Има луѓе што кога ќе ги запознаете, едноставно, среќни сте што продолжуваат да живеат, создаваат и придонесуваат тука, знаејќи дека со своите вештини и квалитети лесно би можеле да се „пресадат“ во некоја друга средина.

За мене, една од нив е Катерина Шекутковска, по професија преведувачка од германски, која ја запознав лани при жирирањето за наградата „Новите!“. Кате е основачка на, веројатно, најмладата издавачка куќа кај нас, „Илика“, а од неодамна и сопственичка на оригиналната книжарница со истото име, кое значи порабено дупче на облеката во кое влегува копче – збор кој таа во едно интервју го поврзува „со функцијата на јазикот, книжевноста и градењето значења, но и со создавањето на простор кој ќе ги прегрне оние кои сакаат да му припаднат“.

Во една пригода рече: „Мене не ми беше сон да имам книжарница, ама еве, денес имам“. Што ти беше сонот и како патиштата те доведоа до отворањето на „Илика“ – прво на издавачката куќа, а потоа и на книжарницата?

Иако „Илика“ – како книжарницата така и издавачката куќа – не беа тоа за коешто порано сонував, денеска сум многу благодарна што преку работата секојдневно доживувам радосни моменти коишто не можев да си ги замислам ни на сон. Всушност, постепено сфаќам дека воопшто не е ни важно каде сум била претходно и што сум планирала пред да ми се случи „Илика“. Важно е што во еден момент бев доволно храбра, а и се најдов и во прилично среќна околност да имам и други храбри луѓе покрај мене, за да го направам првиот чекор кон остварување на една идеја која и денес ми се чини сосема логична: да соработувам со луѓе со сличен сензибилитет за книжевноста и да се обидеме да креираме алтернативни услови за работа во доменот на издаваштвото. За ова, се разбира, е потребен и простор, простор за средби, за експериментирање, за размена. Оттаму и поттикот непосредно по основањето на издавачката куќа да ја отвориме и кафе-книжарницата.

Во „Илика“ сте влезени повеќе луѓе како партнери. Дали ви се улогите строго поделени и каков ви е начинот на организација – имате еден лидер или поделено водство?

Во досегашната практика во издаваштвото, но и во кафе-книжарницата се обидувам да водам отворен дијалог со сите ангажирани во процесите. Бидејќи моментално јас фигурирам како главна и одговорна уредничка, лесно може да се добие впечаток дека на мене паѓаат голем дел од одговорностите и одлуките. Но, всушност, тоа не е баш така. Особено сум горда на нашите книжари, Марија Велинова, Стефан Спасовски и Викторија Грнчаровска коишто работат во книжарницата со голем ентузијазам и задоволство. Тие многу допринесуваат кон креирањето на месечната програма во книжарницата, даваат сугестии и креираат содржини. Се разбира, голема и важна улога имаат и сите оние актери и актерки „зад кулисите“, од администрација па сѐ до дизајн, уредништво и лектура. Вака гледано ми се чини не е релевантно кој е главен, бидејќи, кој и да е, не може сам.

Изданијата на „Илика“

Вашата издавачка политика до пред некое време можеше да се дефинира како: со висок вкус избрана преводна литература, а потоа издадовте и збирка поезија од македонска авторка. Во која насока го гледаш развојот на издавачката политика на „Илика“ во блиска иднина?

Фокусот во издавачката политика „Илика“ уште од самиот почеток не го дефиниравме според категориите преводна/домашна. Мојот личен интерес во книжевноста се ориентира кон современите форми и ангажираноста, особено во прозата и во драмата, а потоа и пошироко, кон актуализирање на дела од класични автори кои се помалку застапени на пазарот. Покрај тоа, отворена сум за соработка со македонски автори и авторки, сѐ додека нивниот израз се вклопува во издавачката програма на „Илика“, но и со кои делиме слична работна етика и смисла за квалитет.

Први и единствени ја издадовте нобеловката Ани Ерно на македонски, што беше своевиден подвиг. На книгата не стои дека е финансиски помогната од некоја институција или фондација, па ако е така, тоа е уште еден подвиг. Дали сте задоволни од интересот на македонската публика за ова дело?

Токму така. „Девојчински спомени“ од Ани Ерно е самостојно финансирано издание, без поддршка од институција или фондација. Среќна сум што досега има солиден интерес за книгата и за авторката, а за ова имавме можност да поразговараме со читателите и читателките и во рамки на два настани во книжарницата: промоцијата на книгата и читачкиот клуб посветен токму на овој роман. Драго ми е што на публиката ѝ се допаѓа нејзиниот специфичен стил и жанрот со којшто оперира, меѓу автофикција и социјален роман, но истовремено и што ја разбира и важноста да ги имаме овие четива на македонски јазик. Покрај тоа што е нобеловка, Ани Ерно пишува за искуства коишто се доста блиски и до нашата реалност, особено до реалноста во којашто се израснати и живеат мноштво жени. Оттаму се надевам дека разговорите за романите на Ерно нема да се сведат само на формата, туку ќе се движат и во насока на книжевната обработка на женското искуство, преплетувањето на социјалното и сексуалното искуство, длабоко втемелениот срам од сопствената сексуалност во контекст на доминантна и токсична машкост. Верувам дека ќе ја продлабочиме оваа дискусија и понатаму кога ќе ги издадеме и романите на Дидје Ерибон и Едуар Луј.

Со радост ќе изјавам дека со нетрпение го очекувам излегувањето на македонски на романот „Тирза“ од Арнон Грунберг, за кој ми кажа дека најверојатно ќе го издадете догодина. Што друго можат да очекуваат гладните за добри книги во периодот што следува?

Во текот на август од печат ќе излезе една фикционална биографија на Силвија Плат по име „Еуфорија“ од авторката Елин Кулхед во фантастичен превод на Катерина Јосифоска. До крајот на годинава планираме да го издадеме и романот „Кој го уби татко ми“ од Едуар Луј, а покрај тоа и да ја збогатиме нашата детска едиција со сликовницата „Животните спијат“ (превод од норвешки јазик на Искра Бадева). Доколку го дозволат тоа условите, ќе се радуваме доколку наскоро излезат од печат и долго најавуваните дела од Рилке и Платонов, но, секако, приоритет ќе ни биде и уште една убава соработка со македонска авторка за којашто повеќе ќе најавиме наскоро.

Книжарницата „Илика“

Во книжарницата „Илика“ секој месец ви е тематски ориентиран: „Ајде да летаме“ беше мотото во февруари,  „Слободни и нежни“ во март, „Пролетта е река“ во април, „Секогаш горди“ во мај, „Патуваме, сонуваме“ во јули. Колку труд вложувате во осмисленото и уникатно промовирање на книжарницата?

Вака поставената концепција на кафе-книжарницата бара многу труд и посветеност, но ни претставува и големо задоволство. Постојаното смислување на нови содржини, креирање на настани или избирање на книги на месецот е нашиот начин на комуницирање со публиката, начинот на којшто сакаме да влеземе во дијалог со неа. Целта на ваквата промоција не е единствено во градењето на идентитет на кафе-книжарницата, туку и во истакнувањето на книги коишто можеби не сме ги забележале во другите книжарници, а го заслужуваат нашето внимание.

Во рамки на овие тематски месеци, а и неповрзано со нив, во книжарницата организирате многу настани и им давате простор на младите талентирани писатели и уметници. Се создава ли веќе заедница на „иличари“ и како би ја опишала?

При изборот на гости на настаните не се водам од категоријата млад или стар, надежен или искусен, но повеќе од прашањето кои се авторите и авторките коишто би можеле да ги ставиме во заеднички контекст. На овој начин сакаме да ја избегнеме формалноста на промотивните настани, да дадеме простор книгите да живеат и по нивната промоција, но и постепено да развиваме култура на дискусија која ќе биде блиска до публиката. Се радувам кога во публиката ќе видам луѓе кои вообичаено не доаѓаат на книжевни настани и ќе успееме да ги возбудиме за некоја книга. Но, покрај тоа, претпоставувам дека е точно видувањето дека „Илика“ е сврталиште на младите, а за мене нема поголемо признание одошто нивната слобода на израз и нивното чувство на безбедност во овој простор.

За каква книжевно-издавачка сцена кај нас, сонуваш?

Сонувам за книжевно-издавачка сцена во која ќе владее одмерена култура на дискусија и критика насочена кон креирање на нови политики за подобри практики на работа и похумани услови. Посакувам колективно повеќе да инсистираме на системски промени во доменот на културата кои би овозможиле да заработуваме достоинствено, а да ја вршиме работата навремено и прецизно. Активирањето на книжевната критика е, се разбира, многу важна. Но, пред сѐ ми се чини дека е исклучително важно да ја извадиме романтиката од уморот, жртвата, изолираноста, како тоа да е небаре некаква формула за успех во креативната работа. Затоа: сонувам за помалку работа, повеќе игра.

Фотографии: Наташа Атанасова

Како станав Ајронмен

Posted on by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк  ја креира рубриката „Надреден знак“ во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

Хоби по дефиниција е рекреативна активност што некој ја прави доброволно и редовно за свое задоволство или релаксација. Тоа придонесува за сопствената слика за себе и претставува дел од нечиј идентитет. Мислам дека на секој човек во ова време, полно со предизвици, притисоци, изместени вредности, му треба некој издувен вентил, каде што може да се опушти и за миг да заборави на сите мисли, одлуки, неодговорени прашања, проблеми, хоби каде што ќе биде во некој изолиран свет, надвор од сите овие погоренаведени работи.

За мене, спортот, трчањето на почетокот беше токму тоа, релаксација и задоволство. Уживав два-три пати неделно да излезам на кеј, да истрчам некој километар, без смарт-часовник за мерење време, должина, темпо. Но, кога си поставив цел да истрчам маратон во 2015 година, работите почнаа да се менуваат. Почнав да трчам повеќе, по тренинг-програма, со смарт-часовник. Почна времето да ми станува предизвик, се стремев да трчам и побрзо и подолго. (Не)свесно се навлеков на целиот процес и си реков – истрчај го само овој маратон, вложи се на тренинг за да ти биде полесно на трка (сепак се 42 километри) и по маратонот, врати се на трчањето како релаксација.

Но, се случи токму спротивното. По првиот маратон, добив нова желба, да трчам на маратонот во Њујорк, па потоа во Лондон, Берлин, Чикаго, Токио, Бостон, да ги комплетирам сите шест најголеми маратони во светот (предизвик на секој маратонец), да го подобрам времето од маратон во маратон. Тоа значеше повеќе време, вложување, опрема, притисок… помалку слободно време за себе. Почна хобито да зазема друга димензија. Повеќе хобито не беше хоби. Тренинзите станаа дел од мојот секојдневен живот, почнав да се борам со организирање на времето, кога ќе постигнам сè: да тренирам, да одам на работа, да се гледам со пријателите, да одморам… Но, добив друга сатисфакција што ме исполнува, ме прави среќен, ме прави свој.
Откако завршија шесте маратони, си реков доста е, опушти се, уживај во трчањето, како на почеток, без трка со времето. Но, не можев, трчањето и себенадминувањето станаа дел од мене. Тоа ме прави среќен, тоа ме исполнува. Тоа сум јас. Како софтверски инженер, работам полно работно време, а тренинзите ми одземаа околу 4 часа дневно и некогаш немав време за ништо друго.

Страшната трагедија во мојата фамилија, тагата и разочарувањето го убија она што ме правеше среќен и исполнет. Трчав без желба, трчав зашто мислев дека морав да трчам. Стигна повредата што ме оттргна од трчањето цели шест месеци. Во ист момент бев разочаран дека не можам да трчам, не можам да го правам тоа што ме исполнува, а од друга страна, како да го посакував тоа. Чудно е да се објасни. И си реков, кога ќе трчам повторно, тоа ќе биде дефинитивно многу помалку, неколку километри и без часовник.

Првиот месец без трчање помина, но почнав да се губам себеси, сфатив дека морам нешто да спортувам, нешто да правам и така почнав да одам на пливање. По неколку дена си реков, кога ќе помине повредата, кога ќе можам да трчам повторно, да се пријавам на „Ајронмен“ (3,8 пливање, 180 км возење велосипед, 42,2 трчање). И така, повторно влегов во истата замка, наместо да тренирам помалку, се вложив многу многу повеќе.

Секој ден бев поуморен, но секој ден поисполнет, посреќен, позадоволен од себе. Но тренинзите за „Ајронмен“ бараат многу повеќе време и реков – еден „Ајронмен“ и толку. Но, не испадна така. По првиот „Ајронмен“ минатата година, пред некој ден го направив и вториот, и тоа со најдобро македонско време. На целната линија бев преплавен од емоции. Среќен, задоволен, горд, реализиран, опкружен со прекрасни луѓе. Сфатив дека припаѓам овде, и припаѓам на групата луѓе на која хобито и е многу повеќе од хоби, луѓе што сакаат предизвици и не се плашат да се соочат со нив, луѓе што се тркаат со времето и со себеси. Усогласувањето на работата со тренинзите и приватниот живот ми се сè уште предизвик, но тоа е предизвик кој свесно го преземам.

Но, доколку некој ме праша дали хобито треба да остане хоби или многу повеќе, не знам што би одговорил. Само знам дека мене спортот ме направи подобра верзија од себеси и ме однесе на места каде што не верував дека ќе стигнам.

Пишува: Атанас Наумов, софтверски инженер

Subscribe To our newsletter!