Разговараше: Наташа Атанасова
Ана Јовановска е млад уметник/жена-уметник/уметница/уметничка од Куманово. Нејзиното портфолио на самостојни и групни проекти е за восхит и почит, уште повеќе, имајќи го предвид нивото на квалитет на тоа што го работи. Ана прави премногу и не зборува многу, па затоа секој муабет со неа има тежина и е задоволство кога ќе се случи. Па макар бил и виртуелен, како овој.
Дали и како ти се менува сфаќањето на уметноста и нејзината смисла со текот на годините?
Па, полека преминав од истражување на проблемите кои се појавуваат внатре во сликата и што ја сочинува и ја прави една слика, кон нејзино просторно разгледување и разградување и кон истражување на проблемите надвор од неа – творење земајќи ги предвид општествените околности во кои се создава едно уметничко дело и неговиот однос со тие околности.
А како ти влијае пандемијава, во текот на која се соочуваме со големи промени во прикажувањето и восприемањето на уметноста?
Пред почетокот на пандемијата, бев на дневна релација Куманово-Скопје-Куманово. Со почетокот на социјалното дистанцирање, почнав да работам од дома. Новата распределба на времето ми остави простор и сили да се посветам повеќе на моето уметничко истражување и создавање.
Вистина е дека повеќе изложби и прикажувања од последниве две години не сум имала досега. Ама… тоа се должи на принудното нагло префрлање на сиот физички изложбен простор во виртуелниот свет. Имајќи го ова на ум, би рекла дека квантитетот не значи успех, а со тоа, ниту решение за восприемањето на уметноста. Овој начин на прикажување, од една страна, понуди поголема видливост и достапност на тековните уметнички реализации, но од друга страна стана еден погоден самоодржлив систем на профитерство на грбот на културата во криза. И во други прилики го имам напоменато ова: треба да се смисли и испроба поинаков формат за онлајн-изложбите. Бесцелно е да се обидуваме со истите стратегии. Со текот на времето, како испробуваме и учиме, се надевам, ќе смислиме нов начин за ова да го направиме успешно.
Глас, буква, збор, јазик, говор, слика, апстракција – поврзаноста на овие поими те интересира уште откога знам за тебе. Релацијата индивидуа – колектив – идентитет одново и одново преку нив ја имаш истражувано на изложбите „Од текст до апстракција“, „Words“, „Буквата за себе и човекот“, „Littera Аbstracta“, „Бесконечен свиток“… Можеш ли да ја опишеш оваа врска во нашиот контекст?
Јазикот со постоечка граматичка структура, синтакса и систем на симболи е чисто човекова придобивка. Тој ги опфаќа сите сфери на човековото постоење и неговото разбирање на светот. Јазикот може да ги обликува и може да ги преобликува и нашите сеќавања, па дури и колективната меморија. Личната или колективната меморија реинтерпретирана од позиција на моќ може да има длабоки импликации кои создаваат лажни спомени или пристрасност.
На пример, со оглед на тоа што македонскиот јазик е поделен по род, ни открива низа пропусти кои се пројавуваат во општествените структури. И, не само во нашите. Алгоритмот на Google Translate во отсуство на заменски придавки речениците ги преведува во присвојност на машки род. За некои именки како „актер“, постојат изведенки како „актерка“, но за „шеф“ не постојат. Дали сум јас „уметник“, „жена-уметник“, „уметничка“ или „уметница“? Сите овие именки се користат наизменично за опишување на оваа професија.
Понатаму, тука се дијалектот како основа за дискриминација, јазикот како средство за говор на омраза, кирилицата како писмо во изумирање истискано на маргините… многу теми поврзани со јазикот што постојано ме интересираат.
Со твојата изложба „Plastic“ и со книгата „Me, We“ експлицитно се занимаваш со женските прашања. Што значи денес да се биде феминист(ка)?
Имам чувство дека одредени „замисли“ и поп-културата неуморно работат на обезначување на тој збор и негово одделување од намерата. Па така, денес, чинам, е passé да се биде феминистка или феминист. Навидум, можеби и изгледа дека таквата определба е непотребна, судејќи според досегашниов напредок, но во тоа не спаѓа и реалноста на сегашново балканско постоење.
Сакаш да експериментираш и да испробуваш нови техники, „кои ќе извадат од делото нешто поразлично на површина и во преден план“. Последно впечатливо нешто ми беше твојата инсталација „Оази“ со објекти направени од природни материјали, пластични кукли и епоксидна смола, кои зборуваат за односот човек-природа. Каков е твојот однос кон природата?
„Оази“ е дело кое беше создадено во репетитивни фази од средината на март 2020 година до почетокот на 2021 година. Во тој период, како своевиден механизам на справување со новонастанатата ситуација, се случи едновремено светско свртување кон природата и интоспекцијата, па го забележавме подемот на cottage core, реактуелизирање на традиционалните отуѓени уметнички изрази (плетење, везење, керамика, отсликување…) и повикот за премин во одржлив начин на живеење.
Фазите на „Оази“ се состоеја од одгледување, негување и собирање на растенија во сите сезони, избор, сушење и пресување на растенијата на подолго време, преработка на стари пластични кукли, организирање и позиционирање на елементите во калапи, леење со епоксидна смола, проследено со период на зацврстување и конечно, неколкукратно рачно полирање на финалните објекти. Значи, еден долгорочен проект кој бараше трпеливост и планирање. Ми беше важно да користам неискористени, отфрлени, но достапни материјали кои ќе добијат нов живот, нова цел, преку нивното рециклирање.
Долгорочноста на процесот ми овозможи да се доближам до природата и да го внесам природното во вештачкото. Односно, да создадам еден спој на органско и артифициелно, природа и култура и да ги третирам природните материјали не како ресурси чија конечност е премин/претворање во културното, туку како дел од него.
Минатата година излезе од печат твојата книга „Pismo.docx“, во коавторство во Бранислав Лукиќ Лука. За мене беше едно WOW – поради концептот и естетиката на книгата како предмет, поради сопоставеноста на вашите уметнички стилови но и на возраста и ставовите кон животот и уметноста и ми се чини најмногу поради искреноста и отвореноста карактеристична за личните преписки кои сте се охрабриле да ги извадите на виделина. Имаш ли реакции од други за тоа како ја доживеале книгата, затоа што не е баш WOW видливоста на реакции по медиумите?
„Писмо.docx“ е резултат на еден долгорочен, акумулирачки проект од година и пол (2017-2018) неформална пишана кореспонденција со размена на илустрации помеѓу мене и Лука. Тој е уметник и писател од БИХ, кого го запознав на една уметничка резиденција и имавме желба да го одржиме контактот, а притоа да создадеме нешто заедничко, нешто за нас ново и поинакво. Промоцијата на книгата беше во вид изложба и се одржа во Уметничката галерија при НУ Музеј – Куманово во 2020-та. Тоа време, повеќе медиуми објавија за книгата, имав интервјуа, а луѓето кои ми се блиски си купија примерок и го пофалија концептот, особено спојот на два јазика…
Сепак, за вистинскиот прием на книгата не можам да проценам, бидејќи кај нас писателскиот свет е одделен од уметничкиот, си има свои кругови и постои во посебен дискурс. Пред оваа книга, имав работено само на уметнички книги. Тешко е да дојдеш до видливост, а со тоа и вистинска критика во свет во кој владеат други правила. Се надевам дека ќе успееме да ја реиздадеме книгата и во БИХ во периодот што следува и дека ќе наидеме на поентузијастичен прием.
Имаш ли чувство дека уметничките кругови кај нас се мали и тесни и дека ти треба широчина? Размислуваш ли да смениш средина, да отидеш барем привремено да твориш во некоја друга земја?
Нашата културна сцена е мала, но попогубно и за уметниците и за општеството е тоа што е централизирана. Среќна сум што, покрај прекаријатноста на професијава (читај: вокација), заедно со моите проекти и нивните реализации во изложби и работилници, прошетав и мојата пракса ја развивав во повеќе средини: Франција, Германија, Кипар, Турција, Шкотска, САД, земјите од Балканот… Моментално, претпазливо продолжувам да аплицирам, бидејќи тековната кризна ситуација носи со себе и дополнителни логистички проблеми и непредвидливости.
Годинава, наградата „Денес“ за млад визуелен уметник, која ќе ти овозможеше двомесечен престој во Њујорк, за малку ти се лизна од раце. Каков е општо твојот став кон наградите?
За наградата „Денес“ годинава во финалниот избор бевме една многу квалитетна екипа од четири уметнички. Сите се знаевме од претходно преку дружба или преку проекти. Уште еднаш сакам да упатам честитки до добитничката на наградата и, воедно, ги охрабрувам сите уметници и културни работници да аплицираат на повици за награди во земјава и во странство. Не секогаш ќе се добие, но искуството е незаменливо, бидејќи во тој процес на креирање се создаваат конекции и пријателства, се учи по нешто ново, се инспирира и се развива идејата за делото под различни влијанија и поинакви услови.
Не сум сигурна колку можам да го одбранам постоечкиот концепт на победник со награда во областа на уметноста и културата доколку темата не е зададена, а условите се произволно дефинирани, што некогаш знае да се случи. Но, сепак, тоа е воспоставена практика која функционира, го потврдува и официјализира дотогашниот труд и постои за добро. Тоа е можност која не треба да се испушти.
Последен предизвик ти беше процесот на правење сопствена хартија, нешто што во работилница го споделуваше со уште помлади од тебе, со средношколци. Ти се допадна ли таа улога на учител, условно кажано? Сметаш ли дека знаењето, вештините, искуството доволно патуваат меѓу генерациите во нашава средина?
Така е, во последниве неколку години, поинтензивно ја вклучувам и едукацијата како дел од мојата уметничка пракса. Не само што ми се допаѓа и уживам во таа улога на ментор (без разлика дали тоа ќе биде нешто практично или пак нешто теоретско), туку и сметам дека тоа е еден вид наша должност – уметничка, па и општочовечка.
Инаку, последнава работилница за која зборуваме и која ја водев, беше дел од еден огромен проект под името „Допирот“, дел од „Ние сме тука: идни екологии“ куриран од Ана Франговска од НГМ во партнерство со Британскиот совет и „Лукс“. На нејзина покана, решив со учесниците да споделам самонаучена екотехника на рециклирање и правење хартија, со којашто, најверојатно, тие не би имале прилика да дојдат во контакт и да ја научат без процесот на trial and error. На мое задоволство, младите учесници покажаа заинтересираност и посветеност. Иако верувам дека нема да го стават правењето хартија на својот дневен ред, идејата зад ваквите работилници и предавања е проширување на перспективите и запознавање со нови изводливи опции за одржливо постоење. За жал, врската, не само помеѓу генерациите, како што велиш, туку и преносот на знаења преку различни дисциплини е сè уште некаде во иднината. Се надевам, поблиска. Работиме на тоа.
Секој ден, од „8 до 4“ си во светот на маркетингот. Па, многу ме интересира: дали сметаш дека маркетингот повеќе ќари од уметноста и уметниците или обратно?
Ќарењето е обострано, иако не во иста мера. Нема добар дизајн, а да не ги следи правилата на класичната уметничка визуелизација. Нив, во најголем број случаи, уметноста ги нуди инстинктивно, а дизајнот ги восприема и применува практично. Нема добра кампања, а да е површна во идејата и материјализацијата, односно доколку она мисловното кое е предмет во современата уметност и излегува од рамките на проблемот на визуелното не се примени заедно со применетоста на дизајнот.
Од друга страна, ефективноста во извршувањето и палетата на дигитални алатки кои се развиени примарно за итноста на маркетингот, многу добро ни се наоѓаат во реализирањето на уметнички дела, кои нема само да бидат дигитални или дигитализирани, туку ќе се поврзат со ововременоста и ќе станат достапни за поголем број луѓе.
Фото: Сони Романов
