literature Archives - Europe House

Злото е многу поудобно од добрината

Posted on June 28, 2021 by milan

Разговараше: Наташа Атанасова

Месецов во издание на „Или-или“ излезе најновата, седма збирка поезија на Лидија Димковска, „Гранична состојба“. Со Лидија успеавме да поразговараме кратко по излегувањето на збирката и малку пред нејзиното доаѓање во Скопје за промоцијата на книгата.

Концептот на интервјуто се засноваше на седум зборови кои ми се наметнаа како најподатливи за разговор читајќи ја „Гранична состојба“. Тргнавме од ДЕНЕС, продолживме со ПРАЗНИНА и РАСПАЃАЊЕ, преку ЗЕМЈАТА, ГРАНИЦАТА и ЗЛОТО и стигнавме до УТРЕ. На крај, има уште еден „бонус“ збор додаден од Лидија, но ќе треба да стигнете до таму за да го дознаете 😊

ДЕНЕС. Ова денес, растргнато „Помеѓу утре и вчера“, како што гласи насловот на првиот дел од збирката, е денес во кое е присутна отсутноста, исполнето е со празнини, со товарот на животот и леснотијата на смртта. Научивме ли нешто ние луѓето во ова наше пост-2020-то-денес по пандемиската година што ја поминавме?

На почетокот мислев дека ќе научиме нешто од тоа денес за да ни биде полесно и подобро утре, односно тоа постојано континуирано денес, кое е нашиот живот. Бев меѓу тие наивни поединци коишто веруваа дека ова е за нешто добро и дека кога ќе излеземе од оваа состојба ќе бидеме подобри и посолидарни луѓе, дека ќе запре колцето на неолиберализмот што без престан се врти, искористувањето на работната сила, на природните ресурси и сè што всушност ни го отежнува животот, иако ние мислиме дека ни го олеснува.

Пишувајќи ја збирката, лично се соочив со проблемите на светот во којшто денес живееме, додека сите ние колективно се соочивме со сопствените потреби, желби и мислења дали е правилно сега и овде да живееме како што живееме или би можеле нешто да смениме. Секако дека секој може нешто да промени на подобро, меѓутоа не верувам дека човекот е посилен од тоа тркало на човештвото коешто го врти многу забрзано и во кое човекот се губи себеси како единка.

ПРАЗНИНА. Ова е и наслов на една од песните во збирката, во која петелот не си ја чувствува повеќе сопствената глава, иако сопственикот не ни стигнал да го обезглави. Од каде доаѓа тоа чувство на празнина во луѓето?

Најверојатно тоа е поради овој консумеризам во кој живееме. На човекот му се потребни внатрешната стабилност и среќа, исполнетоста со љубов, љубовта кон ближните, поврзаноста, а ние денес живееме отуѓено, задоволувајќи ги претежно надворешните потреби како храна, облека, патувања што е сосема неприродно за човековото битие.

И сега пандемијата уште повеќе ја продлабочува таа отуѓеност, која е апсолутно празнина. Метафората дека петелот веќе не си ја чувствува својата глава, се однесува на нас: да, ние сè уште не сме обезглавени, меѓутоа ја чувствуваме празнината, ни недостасуваат меѓучовечките односи и блискоста што ја чувствувавме со поширок круг на луѓе. Тоа се моменти пред кои јас како поетеса и писателка застанувам и не ми е јасно каква е смислата на човековото постоење во еден таков вакуум на меѓучовечка празнина.

Празнината се поврзува и со ред други работи, меѓутоа пред сè со човекот и со неговата душа. Празнината што ние ја чувствуваме по умрени луѓе, по луѓе кои не ни се во близина, по луѓе кои отпатувале, заминале, луѓе со кои повеќе не сме во контакт, па дури и по себеси – таа празнина се јавува меѓу нас како философско битие, меѓу нашите внатрешни координати, односно меѓу духот, душата и телото и кога ќе настане еден таков вакуум од празнина, човекот не знае како понатаму. Всушност, во Гранична состојба јас, пред сè, се занимавам со тие „гранични состојби“, како што ги нарекува Карл Јасперс, на смртта, на разделбата и на вината која човек ја чувствува дури и без да сака.

РАСПАЃАЊЕ. Хераклитовото Panta rei – Сè тече, сè се менува денес како да станува: Сè гние, сè се распаѓа. Во твојот циклус „Распаѓање“ се распаѓаат куќата, меморијата, земјата, љубовта, историјата, животот, иднината, светот… Како човек да не се распадне при овој сеопшт распад?

Распаѓањето е циклус кој во мојата поетска имагинација и размисла се појави веднаш откако почна пандемијата. Почувствував дека нашиот свет се распаѓа, што апсолутно е и добро и лошо. Мораше да му се случи тоа, зашто претеравме во сè, ја изгубивме мерката за сè и дојдовме до апсолутна инфлација и на материјалните добра, и на желбата по материјални добра.

Истовремено сфатив дека се распаѓаат и нашите мали светови. А тие светови, пак, не мора да бидат во согласност со светот во којшто живееме, зашто ние како луѓе можеме да бидеме и бунтовници, отпадници и практично ние уметниците тоа и го правиме создавајќи уметност: имаме критичко мислење, се бунтуваме, не сакаме да го прифатиме светот таков каков што е. Прво помислив дека би била потребна една цела поетска збирка за распаѓањето, затоа што сè може да се распаѓа – и природата, и градот, селото, детството, староста… сè што е нашиот живот може да се распадне. Меѓутоа, запрев на осмата песна и мислам дека добро направив бидејќи ќе имаше тука и доста совпаѓања и повторувања.

Се надевам дека тоа распаѓање сепак еден ден ќе доведе до некоја поголема размисла и подлабоко сфаќање на тоа што сакаме од животот, како сакаме да го живееме и како да го изградиме за да не се распадне пред наши очи. Мислам дека со оваа пандемија сфативме што се распаѓа, меѓутоа и што може да се изгради на темелите на тоа распаѓање, затоа што распаѓањето на некој начин е двостран процес. Иако пишувам многу песимистички, многу црногледо, јас понекогаш сум и непоправлив оптимист дека сепак нешто ќе произлезе и од тоа распаѓање еден ден, дека барем нашите деца ќе живеат во поинаков, подобар свет.

ЗЕМЈА. Ќе ја напуштиш земјата што се распаѓа без око да ти трепне, дури душата ти трепка и ти завива, велиш во песната „Земјата што се распаѓа“. Кај нас постојано се зборува за распад на сите вредности, а луѓето сè почесто креваат раце и заминуваат од земјата. Ја гледаш ли Македонија, денес Северна Македонија, како земја што се распаѓа? И дали во свет што се распаѓа постои земја што не се распаѓа?

Не, апсолутно не. Понекогаш дури ми е и смешно што не само во Македонија, туку и во секоја земја се мисли дека само таа се распаѓа, дека нема добар систем, сите се незадоволни итн. И овде во Словенија ние сме крајно незадоволни од сè што се прави на политички, економски и културен план, а познавам многу луѓе од Македонија кои ја идеализираат Словенија. Всушност, тоа е она што се случува: идеализација на туѓото. Секогаш мислиме дека некаде на друго место е подобро од таму каде што сме.

Но, секако, факт е и дека во светот има земји кои повеќе се распаѓаат и земји кои помалку се распаѓаат. И Македонија за жал е сè уште во оние првите. Во триесегодишново постоење на независна Македонија ми се чини дека земјата се распаѓа постојано по малку, ама тоа е најболното распаѓање, тоа е онаа смрт која никако не доаѓа, а постојано е присутна. Наместо како феникс да се крене и да направи нешто од себе и навистина да почне да живее како што треба или симболично да умре па да воскресне на поинаков начин, Македонија тоне полека, полека и тоа тонење ги измори веќе сите.

Во Македонија животот не го крои ниту културата, ниту економијата, туку само политиката, односно две политички партии кои веќе триесет години ја водат државата од еден амбис во друг и народот го префрлаат како пинг-понг топче. Јас сум крајно разочарана од она што се случува во Македонија, и сама бев против власта пред оваа, меѓутоа и оваа ги прави истите грешки на владеење и сосема е разбирливо она што и ти го кажа дека сè повеќе луѓе заминуваат, иако земјата е навистина прекрасна и има толку многу потенцијал. Во последниве децении, на пример, Македонија има толку добра уметност, толку добра книжевност и штета е што поради овие големи политички алчности уметноста не може да дојде до израз, да биде на прво место. На меѓународен план земјата може да дојде до израз само преку културата и преку спортот. Кај нас спортот понекогаш доаѓа до израз, меѓутоа културата речиси никогаш во оној обем којшто го заслужува.

Во песната Земјата што се распаѓа, пред сè мислев на Македонија, иако во неа ги собрав и сите мои горчини и согледувања за луѓето коишто ги губат своите земји како бегалци, а мора да напоменеме дека во ова време на пандемија ние заборавивме на бегалците. Луѓето се селат, и јас заминав од Македонија но доброволно, се радував знаејќи дека одам кон љубовта на мојот живот, меѓутоа тие што заминуваат од други причини, за нив бремето на заминувањето а со тоа и чувствувањето на распаѓањето на нивната земја е далеку пострашно и потрагично.

ГРАНИЦА. Со границата тесно е поврзана темата на другоста, која се провлекува низ сите твои дела што ги имам читано. А што е другоста ако не издвоеност, ограденост, ограниченост. Кои се најстрашните граници што ние луѓето си ги поставуваме едни на други, но и самите себеси, а кои треба да ги надминеме за да ни биде подобро?

Премногу граници си поставуваме себеси, премногу граници поставуваат властите и политиката, така што ние сме опкружени со граници што се гледаат и граници што не се гледаат. Конкретна граница која мене апсолутно ме боли и потресува е границата од бодлива жива меѓу Словенија и Хрватска по целото течение на реката Купа за да не можат бегалците преку Хрватска да влезат во Словенија. Тука е и ѕидот меѓу Мексико и САД, ѕидот меѓу Палестинците и Израелците, а потоа и ѕидовите што мислевме дека паднаа, а сè уште стојат некаде во нечии глави. Пред сè, во главите на десничарите, но и во главите на обичните луѓе. Кога станува збор за тоа дали треба малцинствата да имаат повеќе права, дали треба да се примат бегалци во државата, дали да се изгради камп за одвикнување од наркоманија, дом за деца без родители итн., обичните луѓе веднаш стануваат и се бунтуваат… никој не сака различни луѓе во својата близина, што мене страшно ме иритира и ме повредува како човек.

ЗЛОТО. Хана Арент пишуваше за баналноста на злото и ти во оваа збирка во неколку песни се навраќаш на холокаустот – злото над злата. Злото му е иманентно на човекот и колку и да го опишуваме, дефинираме, колку и да се трудиме да го разбереме, се чини дека историјата постојано се повторува и дека никогаш нема да успееме да го искорениме.

На некој начин, демократијата постои за да го победи злото, да не се случуваат повеќе такви стравотии како холокаустот или како ова што денес се случува со палестинскиот народ… Злото не може да се искорени туку-така, но може да се ублажи и со една нормална политика која се води во државата, и индивидуално секој човек може да се одлучи да не биде лош човек.

Злото е многу поудобна ситуација отколку добрината. Добрината бара напор, посветеност, отвореност, будност. Злото е многу лесно за правење и затоа историјата ни се повторува. Мене ми е несфатливо во 21 век да треба да протестираме, на пример, за правата на жената да абортира. Тоа е злото на мачистичката власт која сака повторно да ја подреди жената да живее како во средниот век. И еден куп други такви работи се случуваат околу нас во светот. Злото е многу лесно да се раководи и да се поткрепува, зашто народот се пали на злото, тоа е една еросно-танатосна димензија која кај луѓето предизвикува чувство на еуфорија, на сила, на моќ, на лекување на личните фрустрации, а добрината како што реков бара многу повеќе напор, поголема смиреност, поголемо соочување со себеси и едноставно треба да работиш на тоа да бидеш добар човек.

УТРЕ. Чие ќе биде утрето што е пред нас – на човекот или на човештвото?

Во песните од циклусот Човекот или човештвото дојдов до сознание дека човештвото е навистина многу полесно за сакање и за идентификација отколку човекот. Не секој човек за друг човек е ближен, а човештвото е една генерална категорија каде што нема добри и лоши луѓе, туку една синергија и хармонија во која црното се претвора во бело, белото во црно, па добиваме едно сивило кое не е толку опасно како црнилото на човекот како единка. Така што, не знам чие ќе биде утрето… се надевам дека сепак ќе биде на оној човек којшто е Човек, човекот во неговата човечка димензија, која е апсолутно етична, морална и посветена на другиот човек. Откако се случи оваа епидемија, во која животот и смртта станаа толку релативни, можеби би требало сепак да се запрашаме каде оди човекот, каде оди човештвото. Дали можеби тоа се два сосема спротивни правца или треба да се усогласиме и хармонично да станеме човештво од добри луѓе. Звучи утопистички, но сепак верувам дека еднаш ќе си го поставиме и тоа прашање.

Ова интервју е резултат на соработката со Europe House, каде што ти одржуваш работилница за креативно пишување на проза. Какво искуство беше за тебе работата со младите луѓе и со кој збор би го опишала?

Тоа можеме да го сместиме во еден збор што го нема во мојата книга, но во кој многу длабоко верувам, а тоа е: ОПТИМИЗАМ. Кога работев со тие млади луѓе, 16-17-годишни девојчиња, сфатив дека сепак имаме иднина. Тие настапија толку самоуверено и човечки, беа многу подготвени и имаа навистина прекрасни замисли за приказни што сакаа односно ги напишаа како раскази. Сите луѓе кои сакаат да се занимаваат со уметност, со книжевност, имаат нешто посебно во себе коешто ги влече кон тоа; дали е тоа нивниот талент, нивната начитаност, поврзаноста со културата и со уметноста или можеби некои длабоки трауми коишто ги водат кон тоа да се занимаваат со нешто поразлично од нивните врсници.

Исто така, ми беше многу симпатично тоа што во своите раскази користеа американизми или американски имиња. Нивната лектира за жал сè уште не е доволно и македонска, но кога човек ќе созрее сфаќа дека и сопствената книжевност ти нуди многу нешта и верувам дека ќе дојдат и до тој стадиум на интелектуален развој и дека ќе имаме од нив многу што да прочитаме. И сега еве ги очекувам нивните финални раскази коишто ќе одат и на „Самоглас“ и се радувам однапред затоа што знам дека ќе бидат многу добри.

Насловна фотографија: Наташа Купљеник

Владимир Мартиновски: Дури има луѓе ќе има и книжевност

Posted on May 18, 2021 by milan

Владимир Мартиновски. Кога го спомнувам името на мојот професор од факултетските денови, не чувствувам потреба од дополнително претставување. Верувам дека сите што треба – го знаат добро. На моја голема радост, со него ја почнувам серијата интервјуа во соработка со Europe House и Blen.mk .

Ден пред да замине за Софија, каде што ќе ја промовира збирката „Преобразби“ (во оригинал на бугарски „Преображения“, приредена и во превод на Роман Кисјов) и ќе учествува на десеттото издание на манифестацијата „Европска ноќ на литературата”, на Зум, онака како што налага ситуацијата во исчекување на вакцинација за имунизација, со професорот разврзавме муабет и отворивме многу теми – за неговото творештво, за неговата образовна работа, за книжевната сцена кај нас, за културните политики и за иднината на уметноста.

„Вистинска вода“, „Внатрешни планини“, „Ехо од бранови“, „Небо без ѕвезди“, „101 сонет за една чудна пролет“… Дури и кога ја нема природата во насловите на вашите книги, таа е силно присутна внатре. Вашата блискост со неа е очигледна, но што претставува природата за вас?

Не сум размислувал за тоа, но така е: во насловите сум оставил траги дека природата ми е неразделна од творештвото. Уште од дете најубаво се чувствувам во природа, а да бидам искрен и сега во природа сум дома. Ја сакам природата затоа што е во постојана промена и интересни ми се сите форми на живот. Уживам во сите нејзини облици и ги сакам сите пејзажи и звуци. Можеби и затоа во поезијата почнав токму со хаикуто, жанрот кој е најтесно поврзан со вечните промени во природата. Многу ми е жал што иако сме дел од природата, од неа толку се отуѓивме, што станавме најголемата закана за неа. Дијалогот со природата сакам да го водам и кога сум во природа и кога сум дома.

Дали повеќе време поминувате во читање или во пишување? Што читате и дали нешто од тоа што читате ве инспирира да пишувате?

Далеку повеќе време поминувам во читање. Има периоди кога интензивно читам и воопшто не чувствувам потреба да пишувам. Возбудата што ми ја нуди некоја книга може да биде слична како и творечкото искуство. Периодов сум насочен кон современата индиска поезија, бидејќи подготвувам избор и препев на дела од сјајни индиски поети, кој ќе биде објавен во следниот број на списанието „Културен живот”. Некогаш читам книги поврзани со тоа што го истражувам, а се случува и да се навратам на класиците или на книги што сум ги читал стопати. Сакам да ја следам и актуелната сцена – и кај нас, и во соседните литератури, а и француската, иако е огромна и тешко е да се следи. Има и периоди кога сум заситен од читање и кога многу повеќе сакам да слушам музика, да гледам филмови заедно со моите. За жал немам навика секој ден да пишувам по еден ред, како што обично се советува. Можеби затоа, многу им се радувам на периодите во кои интензивно пишувам, понесен од тоа што Блаже Конески го нарекува „порив, кој за смисла не прашува”.

Некогаш пишуваме понесени од нешто што сме го прочитале, но кај мене тоа се случува ако тоа на некој начин се проникнува и со мојот живот. Ми се случува дури и по неколку години нешто што сум доживеал од некоја книга, кое не е цитат или некоја директна врска, туку како некое чувство или слика да ме понесе и да напишам нешто што е на некој начин поврзано со тоа. Некогаш и музиката знае да ме понесе, па слушајќи или преживувајќи некоја мелодија да почнат да ми се ројат стихови или приказни.

2021 година е посветена на Блаже Конески, кого често јавно го цитирате. Колку често ги отворате неговите книги и кое негово дело Ви е омилено?

Блаже Конески не сум го запознал лично, но сум слушал многу анегдоти од драги пријатели и професори и сите имале многу убави зборови за него. Моето вистинско запознавање со Конески ми е преку неговите книги. Тој е еден од авторите на кои со радост им се навраќам. Многу му ја сакам поезијата, често ги читам со радост неговите собрани песни, а особено ми е драг неговиот „Дневник по многу години“. Драги ми се и разговорите што Цане Андреевски ги води со него, кои ми се некој вид компензација што не сум го запознал лично и затоа многу го почитувам жанрот интервју. Често знам да прочитам по некое парче од таа книга, чисто за да влезам во тој разговор, во тие теми, кои ми се многу блиски и на кои и самиот размислувам.

Годинава сосема спонтано дојдов до идеја да проверам во компјутерот што сè сум пишувал за Конески и почнав да ги собирам тие есеи, студии, записи, скици. Може да се каже дека има материјал кој има потенцијал да се претвори еден ден и во книга, во која би се видело како го читам Конески, но и како го споредувам со други автори, кои исто така ми се предизвик.

Што се случува периодов на факултетот што го носи името на Конески? Каков е интересот за изучување на македонскиот јазики и на книжевноста?

За жал, последниве години бројот на запишани студенти на факултетот е намален, но за среќа, кај нашите студенти квалитетот воопшто не изостанува: покрај наставата во која покажуваат одлични резултати, студентите на Филолошкиот факултет „Блаже Конески” редовно одржуваат одлична научна конференција „Како си ми?“, која резултира со прекрасни зборници, имаат свој портал http://inmediasres.flf.ukim.edu.mk, комуницираат со колегите филолози од светот, а и одлично напредуваат во студиите. И покрај пандемиските околности, наставата успешно се изведува преку интернет. Мислам дека не треба да се плашиме за иднината на проучувањето на јазикот и на книжевноста. Верувам дека хуманистиката секогаш ќе биде многу значаен сегмент од образованието и дека нашето општество има и секогаш ќе има потреба од филолози, лектори, уредници, преведувачи, проучувачи на јазикот и книжевноста, компаратисти…

Инаку, на факултетот оваа година ни е во знакот на јубилеите: 75 години од основањето на факултетот и на првите катедри, 100 години од раѓањето на Конески, па затоа во тек се интензивни подготовки на научни собири, монографии, публикации…

А каква е ситуацијата со катедрата за Општа и компаративна книжевност и со студентите?

Нашата катедра оваа година одбележува 40 години од своето постоење и наесен планираме меѓународна научна конференција и некои други настани во кои сакаме да се собереме 40 генерации. Некои активности ќе бидат онлајн, а ако има можност би сакале да се видиме и во живо.

Катедрата за ОКК е во постојан контакт и дослух со тоа што се случува во компаративната книжевност во светот. Внимателно работиме на промени на наставните планови и програми, во кои на студентите се обидуваме да им понудиме широка палета на можности на проучување не само на книжевноста, туку и на нејзините релации со другите уметности, на другите полиња на уметноста и на културата воопшто. Акцентот е ставен врз предизвикот литературните феномени да се третираат атрактивно, креативно и во дослух со најсовремените достигнувања на полето на компаративната книжевна наука. Од основањето катедрата остварува врвни наставни и истражувачки активности во кои студиите реализирани преку компарирањето како дисциплина колку што го нагласуваат односот меѓу националната книжевност и другите книжевности, толку ги истражуваат одговорите на прашањата за поврзаноста на книжевноста со сите други уметности, театарот, сликарството, филмот, фотографијата, како и современите дигитални технологии. Затоа, квалитетот на студентите кои дипломираат, магистрираат или докторираат на нашата катедра, а и на ФЛФ воопшто, е навистина висок.

Пред некое време во рамки на работилницата за поезија на „Europe House“ имавте можност да работите и со средношколци…

Да, тоа беше едно толку убаво искуство. Зборувавме за кусите поетски форми и учесниците од гимназијата „Никола Карев” беа сјајни. Втора година средно, многу талентирани и веднаш мошне сериозно се фатија за работа. Навистина бев пријатно изненаден колку зрело пристапија – ем одлични текстови напишаа, ем убави дискусии се отворија. Посебно ми беше драго што и критички ги дискутиравме текстовите и што целото време беа мотивирани, љубопитни и многу расположени за работа. Според тоа што го напишаа на работилницата, се надевам дека идните години ќе читаме нивни творби во книги.

Светот постојано се менува, а во изминатава пандемиска година тоа се случи со вртоглава брзина. За мене, една од најголемите е промената на перцепцијата на времето и просторот – што значи да се има/нема време и што значи да се биде блиску/далеку…

Па, и јас би се согласил со тоа. Сите се најдовме во позиција да ги преобмислуваме овие категории. При целото лошо што се случи, при сите тие жртви, сиот тој страв, ако имаме право да бараме нешто добро, веројатно тоа е што сите сме ставени во ситуација да се преиспитаме и да направиме селекција и хиерархизација на тоа што ни е навистина битно.

Исто така, ете, се отвораат и некои теми околу екологијата и иднината на човештвото. Луѓето почнаа да размислуваат дека не е сеедно што правиме и поединечно и сите заедно. Се покажа дека ако во некои земји помалку се користат автомобилите, луѓето ќе можат да го видат и сонцето. Видовме и дека сите сме покревки од она што мислиме, а и дека сме поврзани и во ваква ситуација е потребна солидарност. Особено кога има голема диспропорција во материјалните добра, па некои земји побргу доаѓаат до вакцини, а во некои, како Индија, во моментов, луѓе масовно умираат.

Исто така, и самата дигитализацијата за многу кратко време направи многу навики да ни се променат и да нè променат.

Кога сме кај дигитализацијата и иднината, каква е иднината на книжевноста? Фаќа ли таа чекор со некои откачени форми/канали или мултимедијалноста е последната новина?

Дури има луѓе ќе има и книжевност. Мултимедијалноста е тенденција од постар датум, но тоа во дигиталнава доба сè повеќе се случува. Сè до печатницата, книгата била луксуз и во светски размери само одбрана елита на луѓе можеле да ги читаат книгите. Денес книгите, музиката, филмовите се далеку подостапни, но таа можност не ни го зголемува и времето коешто ние може да го посветиме, условно кажано, на рецепција на уметничките дела. Мислам дека по пандемијава уште повеќе ќе ги цениме работите што се случуваат во живо, повеќе ќе го цениме тој перформативен момент на театарските претстави, на музицирање или рецитирање поезија во живо.

Не знам, има и други работи… Како на пример вештачката интелигенција која преку апликациите влегува и во светот на уметноста, па се зборува како би изгледале музички или книжевни дела направени од компјутер. Јас не сум некој голем ентузијаст за тоа, бидејќи во суштина мислам дека уметноста ја прават луѓе за луѓе, но ќе биде интересно да се види што ќе ни донесе иднината. Сепак, сметам дека главната и драматична промена во рецепцијата е можноста тоа што се создава во уметноста бргу да стигне до другите.

Нашата книжевност, опишувана како книжевност на „мал јазик“, јас ја доживувам повеќе како книжевност со „мала критика“. Може ли да има голема иднина книжевност со мала критика?

Нашиот јазик воопшто не би го нарекол мал. Можеби има мал бројот на говорители, меѓутоа штом македонскиот јазик е алатка за книжевно изразување, не е помал од ниеден друг јазик. Мал е пазарот. Знам дека овој збор звучи грубо кога ќе се стави во контекст на уметност и книжевност, но горе-долу тоа говори дека тиражите на книгите се мали. Мала е и средината: сите, горе-долу, се познаваме, па не се случуваат големи поместувања во хоризонтите на очекувањата. Ми се допаѓа што ја отворате темата на критиката – таа е многу битен фактор за развој на секој уметнички облик. Општо земено, имаме сериозен дефицит на критика и во книжевноста, и во сите други области.

Задачата на критика ја гледам во тоа како да едуцира и да регрутира поголема читателска публика, како да ги заинтригира читателите да го свртат своето внимание кон современата книжевна сцена. Кај нас има многу читатели кои будно следат што се издава, имаат изградени ставови, свој вредносен систем, вкус итн. Од друга страна, имаме и квалитетни писатели. Улогата на критиката треба да биде да направи врски меѓу овие две категории. Мислам дека ни е потребна што повеќе афирмативна критика, но и критика која можеби ќе направи едно малку посериозно филтрирање, едно малку посериозно разлачување на дострелите на тоа што се создава кај нас.

Што е највозбудливото и најдоброто, најинтересното нешто на нашата книжевна сцена? Мене, на пример, ми се допаѓа како се развива литературата за деца, навистина гледам скок во тој дел.

Да, во литературата за деца има одлични изданија и во смисла на книжевни дострели, и во смисла на целосно обликување на книгите – еден многу пријатен скок, баш тој збор одговара. Мислам дека има добри појави, добри книги во сите жанрови, особено ме радуваат сјајните книги во доменот на расказот и микрофикцијата. Се обидувам да ги следам сите жанрови, освен драмската литература, која ми е најмалку позната. Ги следам романите, расказите и поезијата и можам да кажам дека од сите има многу убави дела. Но, да, можеби најзабележителен исчекор има токму во сферата на литературата за деца.

Политиката и културата се тесно поврзани. Изминатата година добивме нова влада и нова министерка за култура. Како би ја оцениле нејзината досегашна работа, дали мислите дека културните политики се на добар пат и дали имате некои препораки?

Периодот е релативно краток за да може да се оценува, особено ако се има предвид и пандемискиот контекст. Она што многу ме израдува кај нас е акцентот на заштитата на културното наследство, на црквите во Курбиново и Матејче, на пример, објекти кои се навистина многу значајни, а кои практично претходно беа заборавени да се заштитат. Би го поздравил и чествувањето на делото на Блаже Конески. Исто така, на последниот конкурс за проекти од национален интерес беше истакната посебна поддршка на младите творци. Не сум проверил колку тоа беше остварено, но како културна политика го поздравувам, затоа што мислам дека е сериозен влог да се работи со и да им се даде шанса на младите автори во сите уметности. Во текот на оваа година би требало да ги видиме резултатите од тој потег, па да можеме да кажеме повеќе. Општо земено, мислам дека во културата и во уметноста, како и во науката и во образованието, државата долгорочно треба да вложува многу повеќе.

Во резултатите од конкурсот видовме дека годинава треба да излезе Ваша нова книга „Хор во задниот двор“ во издание на „Чудна шума“. Дали подготвувате уште нешто ново?

Таа книга настана минатата година, во карантинските месеци. Пред две години, првпат објавив книга за деца, „Дур дишам се надевам“, во издание на Арс Ламина. Лани во карантинот излезе книгата „Шах со Бах“ во издание со „Чудна шума“ и со илустрации на Зоран Кардула, така што ракописот „Хор во задниот двор“ е еден вид нејзино продолжение. Во неа сакав феноменот на музиката, на звукот, на песната да го доближам до младите читатели, да им ја доловам таа страст, пред сè преку песни во кои има и куси приказни, еден вид мини басни. Тоа е главната разлика во однос со „Шах со Бах“, каде што во преден план беа децата кои музицираат, големите композитори или плочите кои јас сум ги слушал како дете или младинец. Зоран Кардула веќе работи на илустрациите, така што се надевам дека наесен ќе ја имаме книгата в раце.

Насловна фотографија: Филип Кондовски
Фото 2: Данило Коцевски
Фото 1: Наташа Атанасова