Колумни Archives

Жени поддржуваат жени: Не си сама!

Posted on април 7, 2025 by euhouse

Europe Housе во соработка со Умно.мк ја реализира рубриката „Надреден знак“, во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумни на теми што нè засегаат.

Содржината на колумната е единствена одговорност на колумнистот/ката и не ги ги одразува ставовите на Европската Унија.

Кога првпат се најдов во улогата на менторирана личност, чувствував голема несигурност. Имав многу прашања и не знаев од каде да почнам. Во тој момент, мојата менторка ми кажа реченица што ја паметам и денес: „Не си сама. И јас бев таму каде што си ти сега и верувам дека можеш да ги надминеш овие предизвици.“

Ова беше пресвртниот момент кој ми помогна да се охрабрам и да почнам да верувам во сопствените способности. Тоа е и суштината на менторството – давање поддршка, споделување знаење и водење на друга личност низ нејзиниот личен, академски или професионален развој.

Зошто женското менторство е важно? Во општества каде што жените и девојките се соочуваат со структурни бариери и предрасуди, женското менторство е моќна алатка за промени. Mенторките ги споделуваат своите искуства и даваат реални совети како да се справите со дискриминација, нееднаквост на работното место, па дури и (дигитално) насилство.
Како дел од „Мрежа Стела“, запознав девојка која имаше огромна страст кон архитектурата, но беше обесхрабрувана од луѓето околу неа. Преку нашата менторска програма, таа доби поддршка од искусна и успешна менторка, која ја охрабри да се бори за своите соништа. Денес таа води сопствен бизнис и инспирира нови генерации девојки да веруваат во себе и во своите способности.

„Мрежата Стела“ овозможува првенствено менторство една на една, притоа создавајќи безбедна средина за размена на знаење, искуства и поддршка меѓу жените. Менторските програми во рамки не нудат само професионална помош, туку и поддршка за надминување на секојдневните општествени и приватни предизвици. „Стела“ претставува платформа на која жените и девојките можат слободно да зборуваат за своите предизвици и да ги остваруваат своите академски, професионални и лични цели.

Од почетокот на февруари, заедно со тимот и менторките од „Мрежа Стела“ посетивме речиси половина од сите средни училишта во Скопје и низ земјава. Одржавме сесии за менторство, запознавајќи повеќе од 500 средношколки со придобивките на овој процес.
Еден од најголемите предизвици со кои се соочуваат девојките е притисокот за носење одлуки за иднината по завршувањето на средното образование. Кога нашите менторки и тим искрено им кажуваат дека и самите го имале истиот страв на таа возраст, нивните лица веднаш се менуваат и олеснувањето станува очигледно. Една од девојките што ја менториравме рече: „Пред да дојдам во Стела, не знаев што да очекувам. Но, разговорите со мојата менторка ми ја вратија вербата во себе. Таа ми помогна да донесам одлуки кои навистина ме исполнуваат, и што е уште поважно – ме охрабри да зборувам гласно за моите соништа.“

Токму ваквите искуства се доказ дека менторството навистина функционира.
Што мене ме инспирира како менторка? Повеќе од седум години сум дел од „Мрежа Стела“ и неизмерно сум горда на сè што постигнавме заедно. Најголемата мотивација за мене доаѓа од моментите кога добивам пораки како: „Ти благодарам што веруваше во мене. Сега и јас верувам во себе и не се плашам од тоа што го носи утрешниот ден.“
Овие зборови ми покажуваат дека менторството не е само професионална обврска, туку човечка врска која може трајно да промени нечиј живот.

Како личност која била и менторирана, но и менторирала други, имав можност одблиску да видам како менторството ги менува животите на девојките и жените. Видов како несигурни девојки стануваат силни и успешни жени, а жени кои се чувствувале заглавени во своите кариери, со помош на поддршката на менторките направиле храбри чекори кон успех или надминале некој предизвик.

Менторството не е само алатка за професионален развој – тоа е начин да изградиме заедница во која жените си подаваат рака една на друга. Затоа, како дел од „Стела“, силно се залагаме менторството да стане задолжителна активност во секоја организација, институција, па и компанија.

Само преку поддршка и солидарност, жените можат вистински да ги отворат вратите една за друга, создавајќи поинклузивен, порамноправен и поправеден свет.

Пишува: Наташа Димова, претседателка, „Мрежа Стела“

Науката нема пол: Истражувајте, прашувајте, менувајте го светот!

Posted on февруари 26, 2025 by euhouse

Пишува: проф. д-р Наташа Ристовска, раководителка на Институтот за хемија при Природно-математичкиот факултет

Не постои некој што не слушнал за Марија Кири, првата жена која освои Нобелова награда и единствената што ја доби двапати — за физика во 1903 година и за хемија во 1911 година. И за нејзината ќерка Ирен Жолио-Кири, која ја доби Нобеловата награда за хемија во 1935 година за синтеза на нови радиоактивни елементи. Нивниот придонес е од огромно значење и продолжува да инспирира многу генерации. Но, застапеноста на жените меѓу нобеловите лауреати е далеку помала во споредба со мажите, особено во научните дисциплини. Од 1901 година до денес, околу 60 жени се добитнички на Нобелова награда во различни категории. Околу 30 жени биле наградени во последните две децении – податок што укажува на зголемено признавање на придонесот на жените во различни области. Сепак, и покрај овој позитивен тренд, потребно е да се вложат напори во промовирање на родовата еднаквост во научните и културните сфери.

Оваа година се одбележува 10-годишнина од Меѓународниот ден на жените и девојките во науката (IDWGS) и 30-годишнина од Пекиншката декларација и платформата за акција, два особено значајни датума за промовирање на родовата еднаквост и зајакнување на улогата на жените. 11 Февруари, Меѓународниот ден на жените и девојките во науката, беше одбележан со организирање Глобален женски појадок 2025 (GWB2025). На иницијативата на IUPAC (Меѓународна унија за чиста и применета хемија) се придружија 78 држави со организирање 449 настани, со единствена цел: вмрежување со инспиративни жени за надминување на бариерите за родовата еднаквост во науката. На мапата на Глобалниот женски појадок 2025 се најде и Институтот за хемија при Природно-математичкиот факултет во Скопје, а го организира СХТМ.

Жените сè повеќе ја подобруваат својата положба во светската наука, но и понатаму се соочуваат со предизвици. И покрај одреден напредок во последнава деценија, родовата еднаквост во науката останува мисловна именка имајќи предвид дека процентот на жени во научните истражувања е околу 33 отсто на глобално ниво, според податоците на УНЕСКО. Недостигот на родова еднаквост во науката не е проблем што ги засега само жените, туку го ограничува напредокот на научната мисла и влијае врз економскиот развој на земјата и градењето мирно општество.

Имајќи предвид дека жените и девојките на глобално ниво и понатаму се соочуваат со бариери и предрасуди кога е во прашање нивната научна кариера, се наметнува прашањето: Каква е положбата на жените во науката, технологијата и општеството на овие простори?

Во земјите на Западен Балкан родовиот јаз опстојува низ годините на сите нивоа на природните науки, технологијата, инженерството и математичките дисциплини (STEM). Иако постои евидентен напредок во зголемување на учеството на жените во високото образование, тие сè уште се недоволно застапени. Жените сè уште се соочуваат со родови предрасуди во текот на образованието и професионалното напредување во научните области, особено оние во кои традиционално доминираат мажи, како инженерството и технологијата. Жените се недоволно застапени во улога на лидери и на високи истражувачки позиции, а често пати се соочуваат со тешкотии во пристапот до финансиски средства за истражување. Традиционалните општествени очекувања во врска со планирањето на семејството и тешкотиите за воспоставање рамнотежа помеѓу работата и личниот живот може сериозно да влијаат врз одлуката да престанат да се занимаваат со научноистражувачка работа. Каков е одговорот на научната заедница во Северна Македонија за постигнување родова еднаквост и зајакнување на улогата на жените и девојките како најголем предизвик за човековите права?

Позитивно може да се оцени сѐ поголемото учество на жените во високото образование на студиските програми по природни науки, технологија, инженерство и математика. За илустрација, пред 10 години во наставно-научно звање на ПМФ биле избрани 45,3 отсто жени, во академската 2022/2023 застапеноста е 48,8 отсто, а моментално наставно-научниот кадар го сочинуваат 52,2 отсто жени, што претставува позитивен пример за застапеност на жените во високото образование и природните науки. Почетоците на студиите по хемија ги одбележале мажи, а првата асистентка Јованка Матвеева била избрана во 1951 година. Првите докторски дисертации од жени-научници на Институтот за хемија се одбранети во 1965, од Радмила Ставриќ-Хрисохо и Мира Јанчевска. Бавно се надминувал јазот на родовата еднаквост во високото образование. Во 2014/2015 година во наставно-научно звање биле избрани 32 отсто жени, денес 38,8 отсто од редот на редовни професори се жени, односно жените и девојките сочинуваат 46,2 отсто од наставно-научниот кадар на Институтот.

Моите колешки се раководителки на научноистражувачки лаборатории, раководители и учеснички во национални и меѓународни проекти, а резултатите од својата научноистражувачка работа ги презентираат на конгреси, објавуваат научни трудови во меѓународни списанија со фактор на влијание. Тие учествуваат во едукацијата на високомотивирани студенти од областа на хемијата и други сродни дисциплини. Тие се успешни ментори на магистранди и докторанди. Вклучени се во работата на национални тела кои придонесуваат за подобра концепција на образованието во Македонија и поквалитетна животна средина. Претставуваат модел на успешни жени во науката и инспирација за идните студенти.

Позитивно може да се оцени и застапеноста на жените во раководните позиции на факултетот и институтите. Во актуелниот мандат на факултетската управа учествуваат две продеканки и шест раководителки од седум институти. Од основањето, па сѐ до 2000 година раководители на Институтот за хемија биле мажи. Оттогаш досега раководната функција ја извршувале професорките Орхидеја Групче, Слоботка Алексовска, Марина Стефова и јас, Наташа Ристовска.

Извонреден е интересот за изучување на природните науки од страна на девојките. На студиските програми на прв циклус студии на ПМФ се запишале 73 отсто студентки и овој тренд се забележува и при изборот на студиските програми по хемија. Понатамошното образование на втор циклус студии го продолжуваат околу 75 отсто студентки, а на докторски студии во последните пет години овој процент се движи од 60 до 64 отсто. Оваа академска година од вкупно запишани 15 докторанди 11 се жени!

Како може да придонесеме за зајакнување на улогата на жената во науката и поместувањето на границите? Премостувањето на родовиот јаз во науката бара отфрлање на стереотипите за супериорноста на мажите, промовирање на инспиративни жени во науката, поддршка на унапредувањето на жените и поттикнување политики и акции кои промовираат инклузија, различност и еднаквост. Жените од науката и покрај тоа што се соочуваат со предизвици, треба да продолжат да ги поместуваат границите, да ги инспирираат идните генерации и да имаат сѐ посилно влијание во науката. Жените-научници во оваа земја можат да дадат значителен придонес во природните науки и хемијата со поттикнување регионална соработка преку различни програми и иницијативи насочени кон зајакнување на улогата на жените во областите STEM, што ќе придонесе кон остварување на целите на Агендата на ОН за одржлив развој 2030.

За крај, би сакала да упатам порака: Науката нема пол, вашата љубопитност, труд и знаење ја одредуваат вашата способност! Охрабрете се да истражувате, прашувате и да го менувате светот. Време е да ги поддржиме жените-научници, да им дадеме еднакви можности!

Кореографијата е начин да разбереме како се движат телата и како комуницираат со околината

Posted on јануари 30, 2025јануари 30, 2025 by euhouse

Пишува: Филип Петковски, танцов историчар и теоретичар

Кога луѓето ќе го слушаат зборот кореографија, тие често помислуваат на танчари што настапуваат на сцена, па веднаш се дистанцираат од помислата дека кореографија е нешто што игра улога и во нивните животи. Иако танцот е неоспорно врзан со кореографијата, кореографијата не е само тоа. Кореографијата е концепт кој се користи и надвор од танцовите студија и театарските сцени, всушност, многу почесто отколку што мислиме. Кореографијата е начин на организирање движење во простор, но и медиум за разбирање на пошироките општествени и политички феномени. Светот го одбележува 9 јануари како Меѓународен ден на кореографијата.

Етимолошки, зборот кореографија потекнува од грчките зборови horos (танц) и graphie (пишување). Историски гледано, зборот кореографија, во неговата првична употреба, се употребува стриктно за танцови нотации кои настанале во периодот на барокот. Во ова време, оние луѓе што креирале некакви танци морале да најдат начин да ги запишат и документираат танцовите движења како текстови што треба да се читаат и репродуцираат, за да можат да бидат изведувани и во иднина. Оттука, запишувањето на човечкото движење со симболи и на лист хартија е главниот мотив да се роди терминот кореографија. Оваа традиција ја нагласува идејата дека кореографија не е само физичкиот чин на танцување, туку и осмислувањето и структурирањето на движењето кое треба да биде изведено. Како што еволуирал танцот, така се развивал и поимот кореографија. Кон почетокот на 20 век терминот почнува да се користи и за други намени, односно како креативен процес кој опфаќа повеќе од само нотација. Кореографијата станува синоним за селектирање и распоредување некакво движење, односно уметничка форма која сама по себе станува различна од концептот за изведба. Со развојот на модерниот танц, концептот за кореографија дополнително го проширува својот опсег благодарение на кореографи како Марта Греам, која ја нагласува моќта на движењето и танцот да резонираат со човечката емоција.

Ако мислите дека не се занимавате со кореографија, се лажете. Секој од нас кореографира одредени работи и ситуации во нашите секојдневни животи, па затоа денес поимот „кореографија“ алудира на организирање на нештата во просторот и времето. На пример, доколку утрово заглавивте во сообраќајот во градот, учествувате во оркестрирано движење на луѓе од страна на некаква алатка (семафор) која го регулира протокот на возила и креира ред. Понатаму, ниедна парада не би го добила истиот тој ефект кој има цел да побуди чувства на гордост или почит доколку не е внимателно искореографирана, иако не се работи за танцување. Кореографијата, исто така, е доста присутна во различни области, како што се спортот, архитектурата и урбаното планирање. На пример, стратегијата и планот кој го смислува тренерот за успешен и победнички меч се, во суштина, кореографии кои диктираат како да се движат играчите на теренот за да постигнат победа. Слично на тоа, архитектите го кореографираат протокот на луѓе низ јавните простори, дизајнирајќи згради и патеки за да го направаат движењето ефикасно и лесно.

За разлика од минатото, терминот кореографија денес се користи за да опише буквално сè − од дресура на кучиња до комплексни операции во болниците. На пример, за успешен исход на некаква операција, потребно е планирано и организирано движење на луѓето во салата, односно кој каде стои, како и каде се движи, вклучувајќи и како, со која рака и од која страна сестрите му ги подаваат инструментите на хирургот. Ваквите примери потенцираат како структурирањето на движењето е секогаш оркестрирано со цел да се создаде ред или да се постигне специфичен исход. Во оваа смисла, кореографијата станува начин да разбереме како се движат телата и како комуницираат со околината.

Кога зборуваме за кореографија, не зборуваме само за анализа на некакво движење, туку како таа е подложна на општествени и политички влијанија. Движењето на маса луѓе во одреден простор никогаш не е неутрално, а често функционира во воспоставените режими на дисциплина, па нè тера да се запрашаме кој го контролира движењето и зошто. Кога станува збор за војна, на пример, прецизните движења на трупите во однапред замислена формација не служат само за да симболизираат дисциплина и моќ, туку имаат и практична цел. Протестните движења и маршови укажуваат на поврзаноста на кореографијата со политичките случувања во дадено општество. Без разлика дали се работи за синхронизиран марш, човечки синџир или дури и парадирање со банери и знаци, тоа се примери како кореографијата и како оркестрирањето на колективното тело на заедницата можат да се користат за манипулирање или нарушување на системите на моќ. Затоа, кореографијата е неделив дел од нашиот секојдневен живот и влијае врз тоа како го доживуваме светот.

Едноставно кажано, кореографијата бара од нас да се одлучиме за некаков избор: што се движи, кога, каде и како, па така никој не е изземен од кореографирање на сопствениот или нечиј друг живот. Во свет кој сè повеќе функционира во движење – на луѓе, стоки, информации и идеи – кореографијата ни нуди начин да ја маневрираме сложеноста на одредени ситуации, да наметнеме ред и да размислиме за некакви алтернативи. Кореографијата, исто така, поттикнува слога, заедништво и чувство на припаѓање на заедницата. Во тимските спортови, синхронизираното движење гради доверба и единство. Во изведувачките уметности таа создава споделени искуства кои ги надминуваат јазикот и културата. Така што, следниот пат кога ќе го слушнете зборот „кореографија“, помислете на семафорите, на протестите и на војните што се случуваат. Како и на начините на кои се движиме низ просторот и времето, заедно и одделно.

Студентите се срцето на УКИМ

Posted on ноември 27, 2024 by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк ја почнува рубриката „Надреден знак“ во која секоја последна среда во месецот, интелектуалци од одредена област ќе пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, воден од визијата за создавање генерации кои со своето знаење ќе ја унапредат социо-економската состојба во државата, издвојува голем дел од својот буџет за поддршка на студентските активности и проекти. Со овие средства УКИМ ги опфати сите академски, културни и спортски полиња, отворајќи нови можности за сите свои студенти, од различни факултети, да го покажат својот потенцијал и да остават траен впечаток на домашната и меѓународната сцена. Универзитетот посветено работи на континуирано унапредување на можностите за студентите.

Студентите се срцето на нашата институција, а нивните успеси се најголемата потврда за нашите заложби. Верувам дека преку поддршка на ваквите иницијативи, ги поттикнуваме студентите да го развијат својот интелектуален потенцијал и да се позиционираат како клучни актери во решавањето на глобалните предизвици.

Улогата на универзитетите во развиените општества e да создаваат стручњаци за „новото време“ и за новонастанатите потреби на пазарот на трудот, да се вмрежуваат и да вршат дисеминација и трансфер на знаење кон студентите и кон заедницата. Студентите секогаш ќе бидат смислата на нашето постоење. Тие ни се на прво место. Работата со студентите, слушањето на нивните проблеми, приоритети и идеи е особено важна задача и наша должност. Вклучувањето на студентите во сите активности на Универзитетот продолжува да биде наша определба и во иднина. Мисијата на Универзитетот е да обезбеди не само врвно образование и исклучителни знаења, туку и највисоки компетенции и да ги подготви своите студенти за пазарот на трудот.

Наставата и квалитетот на наставата отсекогаш биле приоритет преку кој придонесуваме за интелектуалниот и професионален развој на студентите. Но нашата наставничка дејност не завршува тука, денес повеќе од кога било мораме да го употребиме нашиот авторитет и во услови на големи предизвици пред кои сме исправени сите ние, да им го покажеме вистинскиот пат. Да ја поттикнуваме нивната инклинација кон знаење, стремежот кон континуирано учење и надградба и да им покажеме дека знаењето е трајна вредност, сила и моќ. УКИМ промовира интелектуална средина во која се ценат и почитуваат, пред сѐ, вистинските вредности, средина во која се почитуваат и прифаќаат разликите меѓу луѓето, посветеноста на знаење и развојот на човечки вредности.

Академското знаење претставува основа на сите клучни компетенции што ги бара пазарот на трудот, но денес тоа не е доволно. Рамнотежата меѓу академското знаење, практичното know-how и меките вештини мора да биде специфична за секоја образовна програма зависно од научното поле, таргетираните компетенции, таргетираните работни места, социо-економското опкружување итн.

Затоа, УКИМ останува фокусиран на отворање можности кои ќе ги инспирираат креативноста и иновативноста кај младите. Горди сме и на соработките со европски културни центри и институции, како што е Europe House. На 22 мај годинава, по повод одбележувањето на 75-годишнината од основањето на УКИМ, а по повод Денот на Европа 2024 година, беше организиран концерт за студентите наречен „Мајска сесија – Дојди да се преслушаме“. Концертот претставуваше автентично музичко патување низ историјата на домашната рок и поп-антологија.

Исто така, значајна е да се спомене и финансиската поддршка на Europe House на меѓународните студентски средби „Скомрахи“ при Факултетот за драмски уметности, кои годинава се одржаа под мотото „Дионизија сега“. Оваа манифестација беше вистинска радост за студенти од осум држави.

Особено сме горди и сакам да ги истакнам постигнувањата на нашите студенти на меѓународни натпревари во различни научни области, што е доказ дека знаењето што го стекнуваат на УКИМ високо се вреднува во меѓународни размери.

Најистакнатиот успех во тековната академска година го постигна тимот на Правниот факултет „Јустинијан Први“, кој учествуваше на меѓународниот натпревар по меѓународно право и меѓународни трговски спорови „Phillip C. Jessup Moot Court“ во Вашингтон, САД. Тимот, составен од пет студенти и двајца ментори, го оствари најдобриот пласман досега, постигнувајќи го 45. место од над 600 правни факултети од целиот свет кои учествуваа на натпреварот. Правниот факултет првпат се пласира во елиминационите рунди на овој престижен натпревар. За оваа активност, УКИМ обезбеди поддршка за целосно покривање на патните трошоци и трошоци за сместување на сите студенти што учествуваа во натпреварот, како и за нивните ментори.

Со успехот што го постигнаа студентите на натпреварот „Phillip C. Jessup Moot Court“ се демонстрираа силните заложби на УКИМ за квалитетна едукација и за глобална видливост на своите студенти, потврдувајќи ја мисијата за создавање експерти подготвени за меѓународната сцена.

Меѓународниот натпревар „RoboMac“ 2024, кој се одржа на Факултетот за електротехника и информациски технологии (ФЕИТ), привлече 61 студент од ФЕИТ, ФИНКИ и Машинскиот факултет. Студентите, распределени во 22 тима, се натпреваруваа во пет категории поврзани со роботика, електроника, автоматика и вештачка интелигенција. Дополнително, на „RoboMac“ 2024 учествуваа и средношколци преку паралелната програма „РобоМак јуниор“, каде што 54 ученици од 26 средни училишта од Северна Македонија се натпреваруваа во автономна мобилна роботика и паметна електроника.

Поддршката за „RoboMac“ ја прикажува стратегијата на УКИМ за развој на иновативни технологии и едукација во области со висока додадена вредност, со што се инспирираат новите генерации инженери и се поддржува технолошкиот напредок на Северна Македонија.

Тим од 20 студенти од Машинскиот факултет и ФЕИТ го претставуваше УКИМ на „Formula Student Alpe Adria“ во Велика Горица, Хрватска, каде што учествуваа 51 тим со над 1.000 студенти од најпрестижните универзитети во Европа. Активност која беше безрезервно поддржана од УКИМ. Тимот MES Racing, кој првпат учествуваше на ваков натпревар, успеа да развие болид за само шест месеци, по што доби пофалби од судиите и конкурентите.

„Formula Student“ е натпревар кој ги поттикнува тимскиот дух, иновативноста и инженерската прецизност кај студентите, со што претставува значаен чекор напред за претставување на македонскиот талент на индустриската сцена.

Тимот на „Formula Student“ оваа година ја доби наградата „13 Ноември“ што ја доделува Град Скопје, што е уште една потврда за успехот и постигнувањата на нашите студенти и нивните ментори.

УКИМ го поддржа и тимот на студенти од Природно-математичкиот факултет, под водство на еден асистент на 18. Математичка олимпијада за студенти од Југоисточна Европа (SEEMOUS 2024). Студентите го покажаа своето знаење, натпреварувајќи се во конкуренција од повеќе универзитети од Југоисточна Европа, при што еден од учесниците беше само еден поен под границата за награда. Со учеството на SEEMOUS се потврди квалитетната едукација што ја нуди УКИМ во секое поле, прикажувајќи ги талентите и потенцијалот на македонските студенти на меѓународната сцена.

Во текот на академската година УКИМ поддржа и учество на студенти на меѓународни семинари, конференции и обуки од повеќе сфери, како што се семинарот „Expert Evidence in Civil Procedure“ во Краков, Полска, и меѓународната конференција за енергетска ефикасност СКЕЕОР 2023 и СКЕОР 2024.

Поддршката за овие активности ја рефлектира посветеноста на УКИМ кон отворање врати за студентите да ја збогатат својата едукација со светски перспективи.

Дополнително, УКИМ ги поддржа и сите културни и спортски активности, како и други манифестации организирани од факултетите, факултетските студентски собранија и УСС. Исто така, Универзитетот ги поддржува и другите активности во кои учествуваат студентите, како „Градежнијада“, „Агрономијада“, „Машинијада“ и други.

Овие вложувања сведочат за определбата на УКИМ да создаде баланс меѓу академскиот успех, културното изразување и спортскиот дух, што претставува суштински дел од личниот и професионален развој на студентите.

УКИМ останува посветен на континуирано унапредување на можностите за студентите преку финансиска и организациска поддршка, создавајќи основа за развој на иновативноста, глобалната компетитивност и лидерските вештини кај новите генерации.

проф. д-р Биљана Ангелова, ректор на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје

Науката е пријателка, а не Баба Рога

Posted on октомври 30, 2024октомври 30, 2024 by euhouse

„Ако не сте умни, ќе решавате задачи математика!“ Колку од нас како деца ја имаат слушнато оваа реченица?

Науката не смее да биде Баба Рога за плашење деца. Таа е со нас од рана возраст, кога првпат ги откриваме законите на физиката и ги испитуваме нивните граници. Таа е блиска, задева, интригира, скокотка и ветува авантури и можности за истражување. Нè тера да си поставуваме прашања за светот околу нас и не нè остава на мир додека не најдеме одговор. Ни отвора врати кон свет исполнет со чудесни откритија и нè учи како со љубопитност и со креативност можеме да го разбереме светот околу нас. Науката е наша стара познајничка, на која ако ѝ дадеме шанса, ќе ни стане другарка за цел живот. Другарка која ги проширува нашите хоризонти и нè подготвува за иднина полна со непознати можности и предизвици.

Но, како и секој добар пријател, науката некогаш знае да нè изнервира, особено ако не ѝ дадеме шанса да биде достапна, разбирлива и инспиративна. За среќа, не треба многу за да заинтересираме дете за наука, бидејќи таа е насекаде околу нас. Доволно е да влеземе во кујната со нашето дете, па преку готвењето да му покажеме како хемијата создава чуда …. за јадење 😊 И не, не е потребно да знаеме сè … доволно е да му покажеме на нашето дете дека негувањето истражувачки дух е многу важно. Следниот пат кога детето ќе постави прашање за тоа како функционира нешто, да го искористиме тоа како можност за заедничко истражување: ние, другарката-наука и детето.

Веќе неколку години сум дел од неформалното образование кај нас и гледам дека децата тука ги доживуваат научните концепти како апстрактни и тешки за сфаќање, како непријател со кој треба да се борат и да се надмудруваат. Интерактивните методи и практичните демонстрации ја прават науката опиплива и блиска, а ако ги нема, се разорува другарството меѓу децата и науката. Од досегашното искуство со работилници и проекти со деца, најважното што го забележав е дека кога научната работилница е визуелна, забавна и полна со хумор, тоа многу повеќе им останува во сеќавањето на учениците. На овој начин учењето станува подинамично и поинтересно, децата побрзо учат и посмело поставуваат прашања. Во тој момент децата создаваат врска со науката која оди подалеку од учебникот.

Но, што ако оваа љубопитност и талент за наука се загубат поради недоволна поддршка во редовното образование? Еден наставник не може да им посвети доволно внимание на сите ученици и често се случува талентираните деца да останат незабележани или недоволно стимулирани во рамките на традиционалниот образовен систем. За да не се случи ова, на сцената треба да стапи едно друго победничко трио, а тоа е: науката, детето и менторот.

Концептот на менторство еволуира низ годините. Во последно време туторите се доделуваат за да можат учениците да постигнат подобри резултати на училиште. Сепак, „тутор за петка“ е поинаков од ментор што се обидува да го формира начинот на кој размислува детето. Во минатото туторите биле реномирани научници кои работеле со талентирани деца, помагајќи им да ги развијат своите вештини и знаења, пренесувајќи им искуства и длабоки научни познавања. Невронаучникот Ерик Хоел има напишано серија текстови на оваа тема со наслов: „Зошто престанавме да правиме Ајнштајни?“. Во нив тој објаснува дека речиси сите големи умови од Галилео, преку Дарвин до Ајнштајн имале свои индивидуални ментори.

Според Хоел, оваа форма на менторство била темел за создавање на најголемите научни умови во човештвото. Но, со текот на времето, овој пристап се загубил во модерните системи на масовно образование, во кои фокусот е ставен на стандардите и унифицираните методи на учење. Денес, повторното воспоставување таква врска меѓу менторите и младите таленти може да ја создаде новата генерација Ајнштајни.

Нашата фондација „Кантарот“ се инспирира од овие примери и се обидува да го стави менторството во македонски контекст. Токму затоа нашите стипендисти ги поврзавме со ментори, истакнати научници кои работат на реномирани универзитети во светот. Талентираните ученици повеќе од шест месеци работеа со своите ментори за да подготват научни предавања на третата конференција „Наука за деца“. Меѓу децата и научниците се создадоа силни врски и тие уживаа во заедничкото работење. Се надеваме дека овие партнерства ќе продолжат и во иднина.

Сепак, тешко е да се најде индивидуален ментор за секое дете. За среќа, тоа не е единствениот начин на кој можеме да им помогнеме на новите генерации да ја засакаат науката. Секој муабет со научник, секоја научна работилница, секое инспиративно предавање од наставниците отвора нови хоризонти. А кога ќе ги видам децата со ококорени љубопитни очи, полни со ентузијазам да го одгатнат научниот концепт, и кога озгора на тоа, на крајот од работилницата ќе ми кажат: „Јас сакам да се запишам на наука за деца“ … е тогаш ми се полни срцето со милина и верба дека тоа е зачетокот на едно долгогодишно другарување меѓу децата и науката.

Пишува: М-р Драгана Стикова, директорка на Фондацијата „Кантарот“, раководителка на „Наука за деца“

Да оставаме еколошки отпечаток!

Posted on септември 26, 2024 by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк ја креира рубриката „Надреден знак“ во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

Технологијата има огромен потенцијал за промена на човечкото однесување, особено кога станува збор за мобилност и одржливи практики. Преку дигитални решенија, компаниите и индивидуалците можат да го редефинираат начинот на кој патуваат, префрлајќи се на поеколошки форми на транспорт. Со примена на иновации, како оние вклучени во мобилните апликации, луѓето можат да бидат охрабрени да пешачат, да возат велосипед или да користат јавен транспорт. Ваквиот пристап не само што ги поттикнува поединците на физичка активност туку и директно влијае врз намалувањето на емисиите на CO₂.

Но, влијанието на технологијата не завршува тука. Компаниите сега користат алатки кои им помагаат да бидат поопштествено одговорни, со тоа што поттикнуваат позитивни практики кај своите вработени, а воедно и го следат својот еколошки отпечаток.

Кога ќе се навратам на патот што го изминавме со Challenger, не можам, а да не се запрашам колку всушност напредувавме. Од една обична идеја за мотивација на луѓето да вежбаат до создавање софтвер кој денеска ги охрабрува компаниите да се вклучат во одржливи практики. Идејата започна како инспирација за одржлива мобилност, но со текот на времето прерасна во нешто многу поголемо – алатка за корпоративна општествена одговорност.

Ja искористивме технологијата за да ги мотивираме луѓето да вежбаат и да ги наградиме симболично за тоа. Но, додека го развивавме проектот, сфативме дека имаме можност да направиме нешто многу посериозно и позначајно – да поттикнеме промени во однесувањето кои ќе придонесат кон подобра животна средина.

Иако на прва рака се чини дека ваква иновативна алатка која ги наградува своите корисници кои одбираат да пешачат и да возат велосипед е одличен мотиватор, сепак, забележавме дека корисниците не беа многу заинтересирани за користење на наградите, а истовремено постојат малку компании спремни да одвојат дел од своите маркетинг-буџети.

Кога иновација се соочува со пазарните потреби, тогаш производите и услугите мора да се менуваат. Со текот на времето еволуиравме во платформа што им овозможува на компаниите да создаваат натпревари кои ги промовираат одржливите навики на вработените. Сега, компаниите можат да следат колку „зелени километри“ се изодени или извозени, колку CO₂ емисии се заштедени и да ги наградуваат оние вработени што најмногу придонесуваат. На овој начин се создава корпоративна култура која ги поддржува целите на одржлив развој, но и заедничко чувство на одговорност меѓу вработените.

Технологијата сè повеќе станува основа за корпоративната општествена одговорност. Софтверските алатки овозможуваат компаниите не само да го следат својот еколошки отпечаток, туку и да преземаат активни чекори за намалување на влијанието врз животната средина. Овие дигитални решенија им помагаат на компаниите да создадат иницијативи кои ќе ги мотивираат нивните вработени и ќе ја поттикнат тимската работа.

Технологијата овозможува компаниите да бидат транспарентни, одговорни и да ги покажат резултатите од своите заложби. Ова е клучно во денешно време кога компаниите се оценуваат не само според нивната профитабилност, туку и според нивниот придонес кон општеството.

Како што расте платформата, нашата цел е да го прошириме нашето влијание и да продолжиме да ја адаптираме на потребите на компаниите и заедниците. Секој нов чекор е нова можност за учење и развој. Важно е да продолжиме да негуваме иновации, тимска енергија и посветеност кон одржливоста и тоа сите заедно чекор по чекор. Верувам дека нашето искуство ќе инспирира многу ентузијасти и компании да размислуваат повеќе како со примената на новите технологии можеме и да ја заштитиме нашата планета.

Пишува: Олга Рајчиќ, основач на платформата Challenger

Ден на млади – што сакам да бидам кога ќе пораснам?

Posted on август 26, 2024 by euhouse

Според ОН, млади се сите луѓе што имаат до 24 години. Бидејќи имам 26, кога го прочитав тоа, веднаш се почувствував стара. Истовремено ми дојде и одредено олеснување бидејќи сега конечно можам да им ја препуштам одговорноста на „новите генерации“. Како што според ОН навлегов во староста, се чувствувам сè пооддалечена од иднината. Таа не е моја, таа е во рацете на „младите“. На крајот на денот, ним ќе им остане светот. Малку себично, но што има врска? Од друга страна, според СЗО, уште сум млада бидејќи границата е до 29 години, а во државава млада можам да сум и до 40. Изгледа младоста не е во бројките, туку во нешто малку поразлично – духот, можеби?

Секако ја разбирам идејата на Денот за млади, кој е суштински за да се поттикне разноликост, да се започнат дискусии и да се овозможи размена на идеи меѓу луѓето без разлика на нивната возраст. Ова важи и за конкурсите, работилниците, настаните, размените меѓу студенти и сите можности за развој и уважување на новите, млади генерации. Целта? Да се создаде подобар и поотворен свет. Сепак, постојат одредени контроверзни точки поврзани со овие иницијативи, како и со самиот ден.

Прво, каков е тој подобар и поотворен свет? Според чии идеи ќе го градиме?

Се чувствувам како да постои одредена романтизација на младоста и некое чудно верување дека младите интуитивно ја насетуваат далечната иднина. Како млада жена (според СЗО, но не според ОН), сето тоа малку ме збунува. Бидејќи не живееме во митолошка приказна или клише роман, треба да се има предвид дека не секогаш младото е добро, динамично и полно со живост, а старото – пасивно и лошо. Не може да се генерализира и сите млади да се стават под еден чадор. На пример, годиниве во светот видовме како некои „нови“ бранови во развиени европски држави се фиксираат на прилично конзервативни вредности. Со други зборови, ако дојдат група млади луѓе и зборуваат дека фашизмот е супер, дали ќе ги послушаме само затоа што се млади и водени од „новиот“ дух? Секој има различна претстава за концептите на младо и старо која зависи од личните идеи за тоа каков треба да биде светот. Нагласувам – не сите млади, ниту пак стари, се исти. Затоа, сметам дека таквата поделба не помага за создавање на утопијата која се продава со идејата за „младост“.

Но кога сме кај продажбата и кога некои луѓе се лупаат в гради мислејќи дека се борат за младите, да се запрашаме дали воопшто се преземаат релевантни чекори за интегрирање на младите во општеството или, пак, сето тоа е продавање костими и маски?

Статистики покажуваат дека мал процент млади луѓе вистински учествуваат во носењето важни општествени одлуки. Дискриминацијата сè уште постои и ретки се примери некој млад човек да биде препознаен по квалитетите и да му се даде несебична шанса да расте и да напредува во својата сфера. Исто така, многу компетентни млади продолжуваат да бидат игнорирани само поради нивната возраст за сметка на „стари“ некомпетентни луѓе кои се сериозно сфатени. Сето ова е дополнително зажарено со тоа што општеството постојано дава контрадикторни пораки, нешто како правилата на свињите во „Животинска фарма“. Па така, иако светот на младите им ја префрла одговорноста за иднината, сепак, истовремено ни вели дека сме неспособни, неискусни, наивни, импулсивни и во суштина диви животни. Само денес имав четири такви коментари од различни луѓе, а ништо не реков пред да ги добијам (може требаше да врескам?).

Како да се очекува да има компетентни и зрели млади луѓе кога општеството (особено нашето) постојано ги инфантилизира и понижува, кога не е спремно да ја чуе нивната перспектива? Зошто едно општество сака да им ја префрли одговорноста на група луѓе кои ги смета за неискусни и некомпетентни? Кога ќе ни се смачи постојано да правиме поделби по возраст, пол, раса, етничка припадност само за миг некои луѓе да си го задржат прстот врз контролното копче и привидната моќ?

Секогаш е жално кога ќе видиш како некој постар „успешен“ човек те гледа со прекор и ти прави сопки наместо да ти даде реална конструктивна критика или, пак, едноставна човечка поддршка. Затоа, за Денот на млади, посакувам вистински да се видиме едни со други и да ги забележиме нештата што нè поврзуваат, а не да се толкуваме преку површноста и да си наметнуваме разлики. Поентата е да постојат меѓусебна почит и поддршка дури и кога ќе се тргне завесата и ќе си заминат камерите. Сметам дека и младите треба да ги поддржуваат старите, зошто да не? Или така ќе се скршат некои невидливи граници на моќ?

Секако, не е сè црно и постојат луѓе кои навистина помагаат и насочуваат. Обично тие луѓе поддршката ја даваат секому и тоа несебично, со верба во иднината и со многу љубов. Кога ќе остарам, сакам да сум како нив.

Како станав Ајронмен

Posted on август 1, 2024август 1, 2024 by euhouse

Хоби по дефиниција е рекреативна активност што некој ја прави доброволно и редовно за свое задоволство или релаксација. Тоа придонесува за сопствената слика за себе и претставува дел од нечиј идентитет. Мислам дека на секој човек во ова време, полно со предизвици, притисоци, изместени вредности, му треба некој издувен вентил, каде што може да се опушти и за миг да заборави на сите мисли, одлуки, неодговорени прашања, проблеми, хоби каде што ќе биде во некој изолиран свет, надвор од сите овие погоренаведени работи.

За мене, спортот, трчањето на почетокот беше токму тоа, релаксација и задоволство. Уживав два-три пати неделно да излезам на кеј, да истрчам некој километар, без смарт-часовник за мерење време, должина, темпо. Но, кога си поставив цел да истрчам маратон во 2015 година, работите почнаа да се менуваат. Почнав да трчам повеќе, по тренинг-програма, со смарт-часовник. Почна времето да ми станува предизвик, се стремев да трчам и побрзо и подолго. (Не)свесно се навлеков на целиот процес и си реков – истрчај го само овој маратон, вложи се на тренинг за да ти биде полесно на трка (сепак се 42 километри) и по маратонот, врати се на трчањето како релаксација.

Но, се случи токму спротивното. По првиот маратон, добив нова желба, да трчам на маратонот во Њујорк, па потоа во Лондон, Берлин, Чикаго, Токио, Бостон, да ги комплетирам сите шест најголеми маратони во светот (предизвик на секој маратонец), да го подобрам времето од маратон во маратон. Тоа значеше повеќе време, вложување, опрема, притисок… помалку слободно време за себе. Почна хобито да зазема друга димензија. Повеќе хобито не беше хоби. Тренинзите станаа дел од мојот секојдневен живот, почнав да се борам со организирање на времето, кога ќе постигнам сè: да тренирам, да одам на работа, да се гледам со пријателите, да одморам… Но, добив друга сатисфакција што ме исполнува, ме прави среќен, ме прави свој.
Откако завршија шесте маратони, си реков доста е, опушти се, уживај во трчањето, како на почеток, без трка со времето. Но, не можев, трчањето и себенадминувањето станаа дел од мене. Тоа ме прави среќен, тоа ме исполнува. Тоа сум јас. Како софтверски инженер, работам полно работно време, а тренинзите ми одземаа околу 4 часа дневно и некогаш немав време за ништо друго.

Страшната трагедија во мојата фамилија, тагата и разочарувањето го убија она што ме правеше среќен и исполнет. Трчав без желба, трчав зашто мислев дека морав да трчам. Стигна повредата што ме оттргна од трчањето цели шест месеци. Во ист момент бев разочаран дека не можам да трчам, не можам да го правам тоа што ме исполнува, а од друга страна, како да го посакував тоа. Чудно е да се објасни. И си реков, кога ќе трчам повторно, тоа ќе биде дефинитивно многу помалку, неколку километри и без часовник.

Првиот месец без трчање помина, но почнав да се губам себеси, сфатив дека морам нешто да спортувам, нешто да правам и така почнав да одам на пливање. По неколку дена си реков, кога ќе помине повредата, кога ќе можам да трчам повторно, да се пријавам на „Ајронмен“ (3,8 пливање, 180 км возење велосипед, 42,2 трчање). И така, повторно влегов во истата замка, наместо да тренирам помалку, се вложив многу многу повеќе.

Секој ден бев поуморен, но секој ден поисполнет, посреќен, позадоволен од себе. Но тренинзите за „Ајронмен“ бараат многу повеќе време и реков – еден „Ајронмен“ и толку. Но, не испадна така. По првиот „Ајронмен“ минатата година, пред некој ден го направив и вториот, и тоа со најдобро македонско време. На целната линија бев преплавен од емоции. Среќен, задоволен, горд, реализиран, опкружен со прекрасни луѓе. Сфатив дека припаѓам овде, и припаѓам на групата луѓе на која хобито и е многу повеќе од хоби, луѓе што сакаат предизвици и не се плашат да се соочат со нив, луѓе што се тркаат со времето и со себеси. Усогласувањето на работата со тренинзите и приватниот живот ми се сè уште предизвик, но тоа е предизвик кој свесно го преземам.

Но, доколку некој ме праша дали хобито треба да остане хоби или многу повеќе, не знам што би одговорил. Само знам дека мене спортот ме направи подобра верзија од себеси и ме однесе на места каде што не верував дека ќе стигнам.

Пишува: Атанас Наумов, софтверски инженер

Ако не јас, кој? Ако не сега, кога?

Posted on јуни 27, 2024јули 25, 2024 by euhouse

Сите наидуваме на клише изреки кои ги кажуваме со потсмев и невистини, но всушност најчесто клишеата се жива вистина. Но кога станува збор за одговорност и преземање акција, нема поточна изрека од онаа во насловот на оваа колумна.

Да го ставиме ова во контекст на заштита на животната средина: индивидуална одговорност има секој од нас, цело време, секаде. И тоа без разлика дали станува збор за пазарење, седење по дома и гледање филмови, дружење со пријателите или, пак, фрлање ѓубре. Но зошто повеќето од нас немаат еколошки навики, свесно и одговорно секојдневно функционирање?

Е сега, морам малку да ја раширам темата за да дојдам до заклучокот на крај.

Со текот на времето научив дека подемот на масовното производство и „развојот на економијата“ се започнати со погрешни вредности, а тоа се парите и профитот. На почетокот на 20 век се порачуваат пропаганди кои ги мамат големите маси луѓе да веруваат дека одреден производ им е неопходен и дека ќе им го направи животот полесен и подобар, без многу етика и морал. Најпознат во тоа е Едвард Бернејс, внук на познатиот психолог Сигмунд Фројд, кој ја користи психологијата на човекот за да продаде производ. Се враќаме повторно на психологијата, односно зошто возам автомобил, а не велосипед, зошто не селектирам, зошто не пазарам рефус?

За да го сфатиме ова, треба да разбереме дека човечкиот мозок функционира на линија на помал отпор. Тоа е негов механизам за преживување, негова цел е да ја намали енергијата потребна да се реши некој проблем, а да ги зголеми наградите (уживањето).

Да го кажеме тоа понародски: завршуваш со работа, дома нема ручек, а не си стигнал навреме да испазариш на пазарче, па да зготвиш сам. Да се испланираат оброците, потребни се време и енергија за планирање. Додека, пак, пазарењето во супермаркет и нарачувањето храна е полесно, или некои милуваат да кажат – попрактично и бара помалку напор. Мозокот, барајќи да зачува енергија, те поттикнува кон полесната опција. Не е најстрашното тоа што немаш ручек. Но сите овие навики имаат многу негативно влијание врз животната средина: супермаркетите ја поттикнуваат масовната потрошувачка и се главен причинител за згаснување на локалните, микропроизводители на храна. Понатаму, освен што е економски неисплатливо, купувањето готова храна прави да имаме многу повеќе ѓубре во кантата, и тоа од пакување/кутии кои се за една употреба и не се рециклираат. Да, оние тенки пластики не се рециклираат и затоа ЕУ веќе ги забрани за секаква употреба. За крај, непланското пазарење храна резултира со поголеми количини отпад од храна.

Тука би сакала да потенцирам еден факт, дали знаете дека развиените земји имаат поголемо количество на отпад отколку неразвиените? Со други зборови, луѓето што имаат повеќе финансиски средства повеќе купуваат, а со тоа и повеќе одлагаат ѓубре. Во Германија едно лице во просек произведува, или фрла, 620 кг отпад. И тука спаѓа сѐ, и селектиран и неселектиран отпад. Додека, пак, кај нас, тоа изнесува 450 кг по жител.

Повторно ќе се навратам на навиките: студиите покажуваат дека на богатиот човек му е полесно да си купи нов фен за коса наместо да го поправи стариот. Помалку напор прави оној што сам си влегува во автомобил и оди на работа отколку секојдневно да се договара со комшијата или колегата кога да се чекаат и да одат заедно в град.

Промената започнува со освестување. Треба да бидеме свесни и ќе знаеме дека нашето пазарење нова облека секој месец во нискобуџетните продавници на долг рок нѐ чини многу повеќе (затоа што тие облеки не траат долго, се оштетуваат и се фрлаат), а со 3-4 квалитетни парчиња облека можеме и подобро да изгледаме, и повеќе време да имаме за други активности затоа што не шетаме по продавници. Дури тогаш ќе почнеме да размислуваме поинаку и ќе отвориме можност за стекнување нови еконавики.

Е тука за повеќето работи е клучен функционален систем. Досега зборував за одговорноста на индивидуите, но за да ја зачуваме планетата, мора да има симбиоза. Тоа најдобро функционира со освестени индивидуи кои придонесуваат за развој и добро функционирање на системот. Едноставно едно без друго не може. Под систем се подразбираат државата, градот и општините, јавните претпријатија и училиштата, но и системот кој го имаме и во најблиската околина, а тоа се нашите пријатели и семејство.

Лично мое мислење е дека нам сѐ уште ни се блиски одржливите навики, не треба да „измислуваме топла вода“, доволно е да погледнеме што прават нашите родители или баба и дедо, иако тоа го прават од економски причини, тоа се добри практики на одговорно однесување кон планетата. Баба ми правеше многу рецепти со дршки од зеленчуци – од пити до чорби. Другата баба цело време фрлаше ѓубре во една кеса која потоа ја миеше, а и кантата си ја миеше, за да не купува кеси и да заштеди некој денар. Дедо ми, пак, не се симна од велосипед, „Понито“ уште седи во подрум и може да се вози. Моите дома чуваат работи од кога бев мала затоа што „ќе се најде некогаш“. И ете, денес моите деца носат неколку маички и си играат со моите играчки.

Преку вакви практики, здружени може да влијаеме врз системот. Само ако има доволно велосипеди на улиците, градоначалниците ќе имаат приоритет да прават велопатеки, а не булевари. Клучното е да не се откажеме затоа што е тешко и нема услови за тоа. Да не дозволиме да го избереме полесниот начин. Туку да бидеме сигурни во нашите акции, во тоа што го правиме дека е правилно и одговорно. Понатаму, секој на свој начин да проба да го подобри системот – дали е тоа преку разговор со најблиските, политичка активност или можеби отворање некој бизнис за да се реши одреден проблем.

Затоа, пред да го обвиниме системот дека не работи, прво да се преиспитаме себеси. Или како што рекле старите: ако можеш да направиш добро, не прави лошо. Одговорноста е твоја да направиш напор бидејќи тоа е вистинската одлука. А времето е дојдено бидејќи ја прочита ова колумна докрај.

-Мила Јовановска, комуниколог, екоактивист