Culture Matters Series Archives - Page 3 of 20 - Europe House

Категорија: Culture Matters Series

Europe House ja поддржува културата и го отстапува местото на иницијативите и поединците да ги искажат своите светогледи. Culture Matter Series е рубрика која живее во импулсот на современите актуелни теми. Преку подкастот и блогот отвораме серија прашања и разговори со кои се занимава уметноста и се стремиме да придонесеме кон прогресот во културниот живот. Очекувајте многу различни теми, аспекти и иницијативи.

#CultureMatters !

21 НОЕМВРИ – СВЕТСКИОТ ДЕН НА ФИЛОЗОФИЈАТА

Posted on by Europe House EUH

Светскиот ден на филозофијата се слави секоја трета среда во ноември. Овој ден е воспоставен од УНЕСКО во 2005 година, а оваа година ќе се одбележи на 24 ноември за да ја нагласи улогата на филозофијата во развојот на човековата мисла, како и нејзиното значење во културолошкиот, научниот и духовниот развој на секој поединец. Филозофијата ни помага да развиеме критичка свест и независно размислување, вештини што се клучни за личниот и за општествениот развој. Филозофијата го поттикнува критичкото размислување и со тоа поттикнува да се постават вистинските прашања, да се разгледаат различни перспективи и да се дојде до добро аргументиран заклучок.

Филозофијата ги охрабрува луѓето да поставуваат прашања – и тоа не какви било прашања, туку оние што навлегуваат длабоко во срцевината на постоењето: што е добро, што е вистина, а што е лага? Зошто сме тука? Како треба да живееме? Тие прашања ги поставувале античките филозофи, но остануваат исто толку релевантни и денес, во време кога технологијата и општествените промени носат нови предизвици и нови етички дилеми. Зад секое прашање стои интерпункциски знак – „?“. Токму и прашалникот е главниот симбол на филозофијата зашто претставува симбол на сомнеж и поттикнува на критичко размислување. Покрај тоа, прашалникот ја претставува суштината на филозофското размислување, кое почнува со поставување прашања. Дури и најдлабоките и најсложени филозофски идеи почнуваат со едноставно прашање: „Што ако?“ или, пак, „Зошто?“ Прашањата ни помагаат да дојдеме до критичко разбирање на реалноста, да размислиме за етиката и моралот, за вистината и убавината, како и за смислата на животот. Филозофите низ историјата ги користеле прашањата за да го (пре)испитаат светот. Преку поставувањето прашања, тие всушност ја предизвикуваат секоја догма и традиција и отвораат дискусии за најсложените концепти на животот.

На овој ден, да се потсетиме на најинтересните филозофски идеи, кои низ историјата оставиле длабок отпечаток и продолжуваат да влијаат на нашето разбирање за светот и во денешницата:

  1. Сократ и Сократовиот метод на поставувања прашања

Грчкиот филозоф Сократ (469 – 399 п.н.е.) бил роден во Атина и бил познат како еден од основачите на западната филозофска мисла. Не оставил пишани дела, но неговата филозофија е „зачувана“ преку дијалозите на неговиот ученик Платон. Сократ ги охрабрувал луѓето да го доведуваат во прашање секое знаење и да бараат вистински одговори преку логика и дијалог. Тој го развил методот на испитување, познат како „Сократов метод“, заснован на поставување прашања за да се поттикне критичко размислување и самоспознание. Преку „Сократовото испитување“, тој предизвикувал луѓето да ги преиспитуваат своите ставови и да ги изведуваат заклучоците преку логичка анализа.

  1. Платон и светот на идеите

Платон (427 – 347 п.н.е.) бил ученик на Сократ и основач на Академијата, првиот институт за високо образование во западниот свет. Неговата теорија за светот на идеите тврди дека постојат две реалности: светот на сетилата (реалниот свет) и светот на идеите. Платон верувал дека идеалните форми се постојани и совршени, додека материјалниот свет е само одраз на овие форми – или реалноста е копија на идеите. Неговото најпознато дело „Држава“ (или „Република“) е еден од највлијателните текстови во историјата на западната филозофија.

  1. Аристотел и етиката

Аристотел (384 – 322 п.н.е.) бил ученик на Платон, а потоа и учител на Александар Велики. Неговите дела опфаќаат широк спектар на научни гранки, меѓу кои биологијата, етиката, книжевноста и политичката филозофија. Аристотел ја развил теоријата на етиката, според која човекот треба да живее етички добар живот, односно живот во умереност и рамнотежа. Неговото дело „Никомахова етика“ претставува основа за западната етика и се фокусира на постигнување на εὐδαιμονία или целосно блаженство. Аристотеловата етика е основа на идејата дека секој треба да се стреми кон „средниот пат“ – умереност и рамнотежа во сè.

  1. Рене Декарт и „Cogito, ergo sum“

Рене Декарт (1596 – 1650) бил француски филозоф и математичар, често нарекуван „Татко на модерната филозофија“. Тој ја истражувал природата на сознанието и постоењето, верувајќи дека мислата е најосновната сигурност што ја има секој човек. Како основач на рационализмот, односно филозофски систем што тврди дека разумот е основа за знаење, неговата изјава „Cogito, ergo sum“ („Мислам, значи постојам“) го означува почетокот на модерната филозофија и ја истакнува важноста на самосвесноста и разумот како единствени докази за постоењето.

  1. Имануел Кант и категоричниот императив

Имануел Кант (1724 – 1804) е заслужен за обликување на модерната етика и епистемологијата. Тој ја развил етичката теорија базирана на „категоричниот императив“. Според него, моралот треба да се базира на категоричниот императив, што значи дека секој треба да дејствува според принципите што би сакале да бидат универзални. Тој нагласува дека моралот не зависи од резултатите, туку од принципите. Неговите истражувања во доменот на филозофијата ги продлабочуваат границите на човечкото знаење и тврдел дека не можеме да го познаеме светот онаков каков што навистина е.

  1. Фридрих Ниче и „Натчовекот“

Фридрих Ниче (1844 – 1900) бил германски филозоф и културен критичар, често поврзуван со идеите на индивидуализмот и надминувањето на традиционалниот морал. Ниче го вовел концептот на „Натчовек“ (Übermensch), што за него претставува личност која ги надминува моралните и општествените ограничувања. Неговата филозофија ги критикува догмите и го слави индивидуализмот. Оттаму, бил и препознатлив по критиката на западната религија и моралот, нарекувајќи ги „ропски морали“, и според своите верувања целел кон развој на индивидуалните вредности.

  1. Жан-Пол Сартр и егзистенцијализмот

Жан-Пол Сартр (1905 – 1980) бил француски филозоф, писател, политички активист и водечка фигура на егзистенцијалистичкиот правец во филозофијата. Неговата теорија се заснова на тоа дека „егзистенцијата ѝ претходи на есенцијата“. Сартр тврдел дека луѓето прво постојат, а потоа сами ја дефинираат својата суштина преку изборите што ги прават низ животот. Неговото дело „Битие и ништо“ ја истражува слободата и одговорноста што секој поединец ја има во формирањето на својот живот. Сартр верувал дека луѓето се слободни да ги избираат своите дела и сами се одговорни за својот живот.

  1. Алберт Ками и апсурдот

Францускиот писател и филозоф Алберт Ками (1913 – 1960) го истражувал концептот на „апсурдот“. Според Ками, животот е апсурден и нема вродена смисла, но ние треба да се соочиме со тоа и да го прифатиме. Неговото дело „Митот за Сизиф“ го толкува човечкиот стремеж за значење во еден бесмислен свет, при што Ками најчесто се повикува на храбро живеење наспроти живеење во апсурд.

  1. Лудвиг Витгенштајн и границите на јазикот

Австрискиот филозоф Лудвиг Витгенштајн (1889 – 1951) е еден од најпознатите филозофи во полето на современата лингвистика. Според него, многу филозофски проблеми произлегуваат од јазикот, односно нејасни изрази или, пак, погрешни толкувања во јазичниот систем, а со разбирањето на јазикот се прави првиот чекор кон интерпретација на текстот. Во делата „Логичко-филозофски трактат“ и „Филозофски истражувања“ е застапена неговата идеја дека „границите на нашиот јазик се границите на нашиот свет“. Со овој цитат, тој укажува на важноста на јазикот во обликувањето на нашето разбирање на реалноста.

  1. Мишел Фуко и моќта и знаењето

Мишел Фуко (1926 – 1984) бил француски филозоф, кој истражувал како знаењето и моќта се меѓусебно поврзани и како тие се манифестираат во институциите (на пример, во училиштата, болниците и затворите) што ги контролираат и ги дисциплинираат луѓето. Неговите дела ја истражуваат историјата на затворите, психијатријата и теоријата на сексуалноста, при што покажуваат како општеството го контролира индивидуалното однесување. Притоа, Фуко го истражувал концептот на моќта како стратегија, како нешто што е централизирано и фиксно, посочувајќи дека моќта циркулира низ општествените мрежи и е присутна во секојдневните односи меѓу луѓето. Неговите идеи се значајни за социологијата, политичката теорија и културолошките студии.

  1. Хана Арент и „баналноста на злото“

 Германско-американската филозофка и теоретичарка од полето на политичките науки Хана Арент (1906 – 1975) во своите студии детално се занимава со феноменот на злото. Нејзиниот концепт „баналност на злото“ објаснува како обичните луѓе можат да прават страшни и злобни дела кога не размислуваат критички и само слепо ги следат наредбите на надредените. Оваа идеја предизвикала многу етички дебати за одговорноста и моралот, при што Арент истакнува дека злото понекогаш произлегува не толку од екстремна злоба, колку од обична незаинтересираност и недостаток на самосвест.

Со одбележување на овој ден, УНЕСКО ги потсетува луѓето дека, иако филозофијата се раѓа како теориска мисла, таа сепак има силно влијание врз нашите секојдневни избори и одлуки. Филозофијата е водич за критичко преиспитување на светот околу нас. Алатка со која можеме да го разбереме не само тоа што е туку и тоа што би можело да биде. Филозофијата ни помага да размислуваме длабоко и да ја разбереме нашата улога во општеството, поттикнувајќи самоспознание и константно истражување на светот околу нас, како и на вредностите и одлуките што ги носиме.

Доротеа Огненовска 

Бенјамин Лангер: Да преведуваш од македонски на германски значи да бидеш и агент

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Бенјамин Лангер е преведувач од македонски на германски, кој изминатите години со своите преводи изгради мало прозорче низ кое читателите на германски можат да погледнат во македонската книжевност. Тој има преведувано дела на Влада Урошевиќ, Румена Бужаровска, Гоце Смилевски, Бранко Цветкоски, Дејан Трајкоски…, а неговиот превод на класичниот роман „Пиреј“ од Петре М. Андреевски предизвикал голем интерес меѓу германската читателска и критичка јавност. За овој превод тој ја доби Меѓународната награда за превод „Драги“, којашто годинава му беше доделена во рамки на фестивалот „Букстар“.

Кога и како Ви се роди љубовта кон македонскиот јазик?

По моите студии по Германистика и Историја на уметност во Бамберг (и една година во Будимпешта) аплицирав за место како лектор на Фондацијата Роберт Бош. Таа „Лекторска програма за Средна и Источна Европа“ нудеше можност да се предава една до две години на универзитет во тој регион и да се организираат културни проекти со студентите. Мојот план беше да заминам во Романија, во граничниот регион со Унгарија каде што се зборува романски и унгарски. Но на интервјуто ме прашаа дали би отишол и на друго место, и тоа место беше Скопје. За мене Македонија и македонскиот јазик беа сосема нови, но еве, земјата веднаш многу ми се допадна и почнав да го учам јазикот. Многу ми помогна што луѓето беа толку отворени и љубезни, сите „ми правеа муабет“, и мислам дека токму преку луѓето се роди мојата љубов кон македонскиот јазик. Останав четири години во Скопје. По една година станав лектор на ДААД што ми овозможи да работам подолго на факултетот „Блаже Конески“. А по три години, кога бев способен да читам и книги на македонски јазик – првата беше „Скопски раскази“ од Влада Урошевиќ –, таа љубов несомнено се вдлабочи.

Што беше најважно за да се препуштите на предизвиците на книжевниот превод од македонски на германски?

Кога живеев во Македонија, сè уште немаше речиси ништо од македонската книжевност што можеше да се најде на германски. Ми беше жал и почнав да преведувам раскази за барем дел од литературата да споделам со пријатели и моето семејство. Еден поттик беше и една работилница со моите студенти каде што преведувавме германски книжевни текстови за Скопје на македонски. Тоа беше многу убаво искуство и сакав да продолжам. Сериозно почнав да преведувам дури кога се вратив во Германија и кога овде во Берлин се запознав со луѓе од преведувачката сфера, како на пример од мрежата ТРАДУКИ. Преку нив не само што почнав да преведувам за книжевниот саем во Лајпциг туку и ги открив можностите коишто ги нудат работилниците и семинарите на Германскиот фонд на преведувачи. Од тие семинари научив многу и ја стекнав самодовербата што беше потребна за да стапам во контакт со можни издавачи. Мислам дека имав среќа на мојот пат како преведувач.

При преведувањето на делата, дали Ви е поважно преводот да е што поблизок и поточен до оригиналниот текст или да е што поблизок и поразбирлив за современиот читател?

Сметам дека мора да биде нешто измеѓу. Најважно ми е ритамот и дикцијата, но и особеностите на оригиналниот текст да бидат сочувани во преводот. Секогаш се трудам да останам што е можно поблиску до оригиналот, но честопати треба да се оддалечувам за да звучи и на германски како да е оригинал, односно за да одговараат регистарот и бојата на јазикот на оригиналниот текст. Буквалниот превод не е секогаш правиот превод. Но секако зависи и од делото. „Пиреј“, на пример, има многу зборови и изрази кои и на современиот македонски читател не му се лесно разбирливи, а и начинот на зборување на главните ликови односно раскажувачи не е современ и делува дури малку егзотично. Значи, во тој случај требаше и преводот да биде таков, не секогаш лесно разбирлив, посебен, дури и егзотичен. Сакав да го сочувам карактерот на текстот и да не го поедноставам. Но кога преведувам дела кои на современиот македонски читател воопшто не му делуваат „туѓо“ или „егзотично“, секако дека не сакам да им делуваат така и на германските читатели. Не сакам непотребно да отуѓувам преведувајќи буквално – што лесно се случува на пример во случај на пцовки. И не сакам да се препознава дека е превод бидејќи читателот се „сопнува“ при читањето кога се соочува со зборови, синтактични структури и изрази кои не се соодветни за германски текст.

Кои се најголемите предизвици за еден преведувач од македонски на германски јазик? И кое од делата што ги имате преведено од македонски Ви има предизвикано најмногу „преведувачки маки“?

Најголемиот предизвик, всушност, е да се најде издавач. И не само да се најде издавач, туку и да се најде издавач којшто нема да ја објави книгата можеби само затоа што добива финансиска поддршка на пример од ТРАДУКИ или од Европската Унија, туку кој ќе се ангажира и понатаму за книгата со промоции, со рекламирање, со контактирање на критичари коишто би можеле да бидат заинтересирани. Да бидеш преведувач од македонски на германски истовремено значи да бидеш и агент, не само преведувач. А таа работа е многу мачна и бара многу време.

Што се однесува до „преведувачките маки“, мислам дека најмногу ми ги предизвика „Пиреј“ од Петре М. Андреевски. Но, истовремено, тие маки ми донесоа и големи радости. Зошто? Затоа што добив толку многу помош од драги луѓе. Не можев да го прашам авторот за зборови коишто ги нема во ниеден речник, но ги прашував син му Сергеј Андреевски со сопругата Ирена и внукот Меглен кој дури живее во Германија. Кога и тие не знаеја или не беа сигурни, одеа со моите списоци во Слоештица за да ги прашат старите луѓе таму и се враќаа со објаснувања и честопати и фотографии на предмети, алати итн. И мојата другарка Бранка Ѓорговска отиде за мене во Музејот на Македонија и разговарала со стручњаците за плугови и за различни видови на волнени ткаенини, а и за разбои за да можев да разберам кој дел од традиционален разбој за што служи и да најдам германски еквиваленти. Тоа, всушност, беше групна работа и беше прекрасно искуство.

Годинава ја добивте меѓународната награда „Драги“ за преводот на романот „Пиреј“ од Петре М. Андреевски. Колку Ви значи ова признание како професионален книжевен преведувач?

Секако дека многу ми значи ова признание за мојата работа како преведувач, исто како и меѓународното признание „Блаже Конески“ на Македонската академија на науките и уметностите, коешто го добив пред неколку години на предлог од Влада Урошевиќ. Овојпат посебно ми беше драго што ми ја доделија наградата токму во зградата на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“, на истото место во влезната хала, каде што на времето настапив со мојата театарска група од студенти на Германистика и ученици од Гимназијата „Јосип Броз Тито“. Имав чувство како да се затвори еден круг.

Во образложението за наградата стоеше дека германскиот превод на „Пиреј“ доживеал одличен прием кај германската публика. Според Вас, освен на квалитетот на делото и квалитетот на преводот, кои други фактори влијаат за еден ваков пробив на дело од, условно речено, мал јазик, на пазар на голем јазик како што е германскиот?

Секако и квалитетот и активностите на издавачката куќа. Во случајот на „Пиреј“ се работи за Издавачката куќа „Гуголц“, на германски „Guggolz Verlag“. Издавачката куќа е мала, но неверојатно успешна и позната. Издавачот Себастиан Гуголц е голем ентузијаст и се ангажира многу за своите книги. Критичарите го знаат и го ценат, и кога тој предложува некоја нова книга може да бидат сигурни дека е квалитетна и дека вреди да се занимаваат со неа. Без таков ангажман би било многу, многу потешко да се пробие една книга преведена од не многу познат јазик на суровиот книжевен пазар во Германија.

Кое дело или автор е Вашиот следен предизвик да го пренесете на јазикот на читателите на германски?

Моментално сум во фаза на исчекување. Има еден проект што би сакал да го реализирам, има дури и издавачка куќа, но книгата би се објавила во пакет со други книги од други јазици и сè уште не е јасно дали ќе се финансира. Затоа сè уште не би сакал да откријам повеќе. Инаку, имам повеќе книги што сакам да ги преведам, но морам првин да најдам издавач. За тоа треба многу време, а треба и сила. А со моето полно работно време на одделот за меѓународна соработка на Слободниот Универзитет Берлин, во комбинација со две сè уште мали деца, некако ми недостасуваат и време и сила, барем засега. Но сигурен сум дека ќе дојдат и други времиња! Во никој случај нема да се откажам од преведувањето на македонска книжевност.

Насловна фотографија: Ефи Лонгину

ДИОНИЗИЈА ЗА ДИОНИС

Posted on by Europe House EUH

Во митологијата богот Дионис се смета за еден од најкомплексните богови од грчкиот пантеон. Во римската митологија Дионис е познат и како Бахус. Покрај тоа што е именуван како бог на виното и веселбата, во старата античка традиција тој е, пред сѐ, бог на театарот и драмата. Дионис уште бил нарекуван и „биволорогиот бог“ и во ликовните репрезентации може да се сретне насликан како неутешлив бик, симбол на плодноста и силата. Според грчкиот мит, Дионис е син на врховниот бог Зевс и тебанската принцеза Семела – што значи тој е полубог-получовек, некаде на границите меѓу смртното и бесмртното царство. Театарот во Античка Грција е тесно поврзан со ритуалното лудило и екстазата и не е случајно што старите Грци верувале дека самиот театар е роден од религиозните фестивали посветени на Дионис, познати како дионизија или дионизиски свечености. Дионис се појавува како инспиративна фигура кај многу уметници, драматурзи и театарски изведувачи низ историјата. Може да се каже дека неговото влијание врз уметноста и театарот го надминува времето.

Како фигура на божественото лудило, Дионис е тесно поврзан со уметничката креација и експресија. Неговите следбеници, кои најчесто биле жени, уште наречени и менади, инспирирани од неговиот дух, се препуштале на екстатично танцување и пеење верувајќи дека на тој начин ќе го дофатат божественото. Менадите го славеле неговиот култ и биле специфична група на вернички кои носеле долги фустани и ги оставале косите расплетени додека трчале низ шумите. При трансот на жртвувањето, ловеле диви животни, ги распарчувале и го јаделе нивното месо, служејќи му на Дионис во тие екстатични ритуали. Низ историјата, уметниците и писателите гледале на Дионис како на муза која ја разбранува имагинацијата и ги критикува општествените норми. Фридрих Ниче, на пример, го толкува Дионис како симбол на дионизискиот дух во неговото дело „Раѓањето на трагедијата“. Ниче ги спротивставува аполонските идеали за ред и хармонија со дионизиската перцепција на хаосот и ирационалноста, сугерирајќи дека големата уметност доаѓа од соединувањето на двете сили. Уметникот, како и Дионис, допира до најдлабоките емоции и дозволува „лудилото“ на креативната енергија да тече, надвор од рационална контрола. Оттука доаѓаме и до најинтригантниот аспект на богот Дионис, а тоа е неговата двојна природа.

Култот кон Дионис

Во најраните прикази Дионис е претставен како зрел маж со брада и елегантна облека, а овој изглед треба да алудира на мудроста и сериозноста што се дел од неговата двојна природа. Меѓутоа, во подоцнежните описи му е даден нов лик на млад и сензуален човек, без брада, со андрогинска убавина што ги предизвикува традиционалните перцепции за пренагласената машкост. Култот на Дионис гледа на богот како на заштитник на сите оние што не се вклопуваат во строгите општествени норми. Тој е спонтан и мистериозен. Така, тој станува симбол на хаосот и неочекуваното – на сè што е надвор од границите на човечкиот разум и припишано на непредвидливата природа на боговите. Оваа двојност е во сржта на дионизиското искуство во уметноста и театарот. Преку Дионис, уметникот се соочува со парадоксот на создавањето: убавина родена од хаос, смрт наспроти живот итн. Самиот театар ја отсликува оваа двојност претставувајќи ги трагичните и комичните аспекти на животот рамо до рамо, откривајќи дека човечкото искуство е сложено и контрадикторно како и самиот бог.

Дионис и театарот

Ликот на Дионис има почитувано место во историјата на театарот. Античките Грци верувале дека самиот театар е роден од религиозните фестивали посветени на него. Овие Дионизиски фестивали ги славеле животот, смртта и повторното раѓање на Дионис преку своевиден натпревар што подоцна станал основа за грчката трагедија и комедија. Грците ја одржувале Градската дионизија во Атина, каде што драматурзите како Ајсхил, Софокле и Еврипид се натпреварувале да ги претстават своите дела во чест на богот. Всушност, самиот поим за трагичното, или трагедија, што во превод значи „песна на јарецот“, се смета дека потекнува од ритуалите кои вклучуваат жртвување на кози во името на Дионис, симбол на плодноста и обновување на животот преку смртта.

Кога античката публика ги гледала драмските претстави на сцена, се претопувала со емотивниот и хаотичен свет на ликовите што предизвикувало состојба на катарза – прочистување на емоциите и душата. Ова трансформативно искуство им овозможило на учесниците да го надминат своето индивидуално јас и да го допрат колективниот дух на човештвото. Така, всушност, театарот станал простор за истражување на мистичната страна на животот, она што не секогаш може научно да се објасни, откривајќи ги најдлабоките стравови и желби на човекот – концепти што самиот Дионис ги отелотворува во својата божествена философија.

Како божествен покровител на трансформацијата, Дионис претставува инспирација на многу уметници од полето на сликарството, книжевноста, музиката и филмот, а за драматурзите и театарските изведувачи низ историјата, Дионис е изворот на човековата експресија. Преку Дионис, уметноста и театарот не се само облици на забава, туку отвораат нова визура, ново гледиште кон светот. Танцот на Дионис е во дослух со ритамот на животот, една вечна состојба на обнова каде што митското, реалното и фикциското постојано се испреплетуваат.

Во духот на поддршката на младите творци и поттикнувањето на културниот дијалог и размена, „Јуроп хаус“ во партнерство со Факултетот за драмски уметности (ФДУ) ја одбележува петгодишнината од своето постоење. На овој мал јубилеј ѝ се отстапува простор на младата и енергична културна сцена. Oд 1 до 5 ноември, овогодишната манифестација Скомрахи ги поканува студентите од европските академии и факултети да ја истражат моќта на уметноста како алатка за позитивни промени. Уште од своето основање во 1988 година, Скомрахи ги вмрежува студентите низ Европа за да разменуваат идеи и да слават различни култури. За оваа, 2024 година, централната тема е дионизијата и културниот танц на уметноста.

Доротеа Огненовска

Науката е пријателка, а не Баба Рога

Posted on by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк ја почнува рубриката „Надреден знак“ во која секоја последна среда во месецот, интелектуалци од одредена област ќе пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

„Ако не сте умни, ќе решавате задачи математика!“ Колку од нас како деца ја имаат слушнато оваа реченица?

Науката не смее да биде Баба Рога за плашење деца. Таа е со нас од рана возраст, кога првпат ги откриваме законите на физиката и ги испитуваме нивните граници. Таа е блиска, задева, интригира, скокотка и ветува авантури и можности за истражување. Нè тера да си поставуваме прашања за светот околу нас и не нè остава на мир додека не најдеме одговор. Ни отвора врати кон свет исполнет со чудесни откритија и нè учи како со љубопитност и со креативност можеме да го разбереме светот околу нас. Науката е наша стара познајничка, на која ако ѝ дадеме шанса, ќе ни стане другарка за цел живот. Другарка која ги проширува нашите хоризонти и нè подготвува за иднина полна со непознати можности и предизвици.

Но, како и секој добар пријател, науката некогаш знае да нè изнервира, особено ако не ѝ дадеме шанса да биде достапна, разбирлива и инспиративна. За среќа, не треба многу за да заинтересираме дете за наука, бидејќи таа е насекаде околу нас. Доволно е да влеземе во кујната со нашето дете, па преку готвењето да му покажеме како хемијата создава чуда …. за јадење 😊 И не, не е потребно да знаеме сè … доволно е да му покажеме на нашето дете дека негувањето истражувачки дух е многу важно. Следниот пат кога детето ќе постави прашање за тоа како функционира нешто, да го искористиме тоа како можност за заедничко истражување: ние, другарката-наука и детето.

Веќе неколку години сум дел од неформалното образование кај нас и гледам дека децата тука ги доживуваат научните концепти како апстрактни и тешки за сфаќање, како непријател со кој треба да се борат и да се надмудруваат. Интерактивните методи и практичните демонстрации ја прават науката опиплива и блиска, а ако ги нема, се разорува другарството меѓу децата и науката. Од досегашното искуство со работилници и проекти со деца, најважното што го забележав е дека кога научната работилница е визуелна, забавна и полна со хумор, тоа многу повеќе им останува во сеќавањето на учениците. На овој начин учењето станува подинамично и поинтересно, децата побрзо учат и посмело поставуваат прашања. Во тој момент децата создаваат врска со науката која оди подалеку од учебникот.

Но, што ако оваа љубопитност и талент за наука се загубат поради недоволна поддршка во редовното образование? Еден наставник не може да им посвети доволно внимание на сите ученици и често се случува талентираните деца да останат незабележани или недоволно стимулирани во рамките на традиционалниот образовен систем. За да не се случи ова, на сцената треба да стапи едно друго победничко трио, а тоа е: науката, детето и менторот.

Концептот на менторство еволуира низ годините. Во последно време туторите се доделуваат за да можат учениците да постигнат подобри резултати на училиште. Сепак, „тутор за петка“ е поинаков од ментор што се обидува да го формира начинот на кој размислува детето. Во минатото туторите биле реномирани научници кои работеле со талентирани деца, помагајќи им да ги развијат своите вештини и знаења, пренесувајќи им искуства и длабоки научни познавања. Невронаучникот Ерик Хоел има напишано серија текстови на оваа тема со наслов: „Зошто престанавме да правиме Ајнштајни?“. Во нив тој објаснува дека речиси сите големи умови од Галилео, преку Дарвин до Ајнштајн имале свои индивидуални ментори.

Според Хоел, оваа форма на менторство била темел за создавање на најголемите научни умови во човештвото. Но, со текот на времето, овој пристап се загубил во модерните системи на масовно образование, во кои фокусот е ставен на стандардите и унифицираните методи на учење. Денес, повторното воспоставување таква врска меѓу менторите и младите таленти може да ја создаде новата генерација Ајнштајни.

Нашата фондација „Кантарот“ се инспирира од овие примери и се обидува да го стави менторството во македонски контекст. Токму затоа нашите стипендисти ги поврзавме со ментори, истакнати научници кои работат на реномирани универзитети во светот. Талентираните ученици повеќе од шест месеци работеа со своите ментори за да подготват научни предавања на третата конференција „Наука за деца“. Меѓу децата и научниците се создадоа силни врски и тие уживаа во заедничкото работење. Се надеваме дека овие партнерства ќе продолжат и во иднина.

Сепак, тешко е да се најде индивидуален ментор за секое дете. За среќа, тоа не е единствениот начин на кој можеме да им помогнеме на новите генерации да ја засакаат науката. Секој муабет со научник, секоја научна работилница, секое инспиративно предавање од наставниците отвора нови хоризонти. А кога ќе ги видам децата со ококорени љубопитни очи, полни со ентузијазам да го одгатнат научниот концепт, и кога озгора на тоа, на крајот од работилницата ќе ми кажат: „Јас сакам да се запишам на наука за деца“ … е тогаш ми се полни срцето со милина и верба дека тоа е зачетокот на едно долгогодишно другарување меѓу децата и науката.

Пишува: М-р Драгана Стикова, директорка на Фондацијата „Кантарот“, раководителка на „Наука за деца“

 

СВЕТСКИ ДЕН НА УМЕТНИЦИТЕ – 25 ОКТОМВРИ

Posted on by Europe House EUH

Уметноста, во нејзините многубројни форми, уште од раните почетоци на заедничкиот живот е суштински дел од човечката експресија. Дури и кога општеството било една обична мала заедница, првобитниот човек пројавувал потреба да се самоизрази преку јазикот на уметноста – цртајќи пештерски слики, пеејќи песни посветени на божества, играјќи и танцувајќи покрај огништето, како и изработувајќи предмети со различно симболично значење. Овие првични форми на уметничко изразување служеле како огледало на духовниот и културниот развој на раните луѓе. Уметноста, во суштината, отсекогаш била медиум преку кој човекот се обидувал да го разбере и да го прикаже светот околу себе, а таа потреба за креативна комуникација опстојува сѐ до денес. Секоја година на 25 октомври го славиме Светскиот ден на уметниците, ден посветен на креативците ширум светот чии дела остануваат да ги прават нашите животи поубави, побогати и поинспиративни. Тие ни овозможуваат да гледаме на светот низ различни перспективи и да го почувствуваме она што е длабоко скриено во нас. Овој ден ги слави сите форми на уметноста – сликарство, книжевност, вајарство, фотографија, архитектура, музика и филм.

Зошто се слави Светскиот ден на уметниците?

Уметноста се смета за света поради нејзината уникатна способност да го отслика човечкиот дух и да пренесе чувства и емоции што се заеднички за сите нас. Покрај тоа, уметноста има функција на „меѓник“ меѓу минатото, сегашноста и иднината, обединувајќи го светот преку различни култури и традиции. Накратко, овој ден го прославува шарениот свет на уметниците и сета неверојатна и креативна работа што ја создаваат ширум светот. По 2020 година, перспективата кон уметноста значително се менува. Денес, уметниците се повеќе ценети, а гледачите стануваат посвесни за длабокото влијание што уметноста го има врз нашето ментално здравје. Во постпандемичниот свет, таа не е само форма на естетска експресија туку и средство за терапија преку којашто се изразуваат личните и колективните искуства. Додека формите и медиумите еволуирале низ вековите, уметниците не биле секогаш лесно прифатени од широките маси. Нивниот креативен пат бил и сѐ уште продолжува да биде исполнет со предизвици. Токму нивната способност да го одразат светот – вклучувајќи ги сите заеднички стравови, соништа, желби и најдлабоки копнежи – ја претставува вистинската сила и моќ на уметниците.

Неоспорно е дека уметноста отсекогаш била нераскинлив дел од човековото постоење. Од најраните денови, кога првобитните луѓе ги цртале своите приказни на ѕидовите на пештерите, па сѐ до оние величествени ремек-дела на ренесансата и модерната уметност, уметничкиот јазик претставува најмоќната алатка за разбирање на светот околу нас. Во минатото, уметноста често била тесно поврзана со религијата и спиритуалноста. Египетските храмови, грчките скулптури и средновековните фрески имале длабокопрониклива естетска убавина, чија основана цел била воспоставување комуникација со божественото. Со текот на времето, уметноста се менувала и се развивала, но никогаш не ја загубила својата моќ да ги предизвикува ставовите и идеите на оние што ја создаваат и на оние што ја восприемаат. Речиси сите култури и цивилизации знаеле дека уметноста е исклучително важна; и поради тоа вложувале огромни напори за да ја зачуваат за идните генерации. Затоа музеите и галериите денес се сметаат за светилишта на највредните тајни на минатото. Музеите како Ватикан или Лувр сместуваат стари дела и служат како сведоштва за уметноста и нејзината безвремена улога во зачувувањето на колективната историја и култура.

КАКО МОЖЕ ДА СЕ ПРОСЛАВИ ДЕНОТ НА УМЕТНИЦИТЕ?

Овој ден може да се искористи како можност да им се оддаде почит на сите уметници, без разлика во која гранка, односно во кој уметнички медиум ги создаваат своите креации. Речиси во секој град постојат локални галерии или патувачки изложби на кои се изложени делата на различни уметници. Преку посета на галериите, гледачите се запознаваат со новите модерни стилови, со она што е актуелно и она што е подложно на критика. Истовремено, купувањето на уметничко дело може да им даде огромна финансиска и креативна поддршка на уметниците, што ќе им овозможи да продолжат да создаваат и да придонесуваат во културната сфера на општеството. Покрај тоа, овој ден може да се прослави и со самостојно создавање на уметничко дело. Не морате да бидете професионален уметник за да го пронајдете вашето креативно „јас“. Дури и еден обид за цртање или пишување може да ве натера да почувствувате колку е прекрасен процесот на создавање уметничко дело. Инспирацијата постои насекаде околу нас – во природата, во меѓучовечките односи, во пријателствата, љубовта, а најмногу е вгнездена во нашата имагинација. Денес постојат многу работилници што нудат часови по сликање, пишување, пеење или, пак, танцување, а ова е одличен начин да се истражат формите на уметноста и да се открие некој затскриен талент.

Уметноста е универзален јазик што ги надминува сите граници – културни, географски и јазични. Во оваа смисла, таа дава директен поглед во мислите и емоциите на уметникот, тие мисли не се секогаш позитивни, понекогаш можат да бидат непријатни и мрачни. Без разлика кои се најдлабоките пориви на уметникот, влијанието на уметноста во општеството е непобитна. Светскиот ден на уметниците е потсетник за важноста на негувањето на креативноста, како во нашите заедници, така и во самите нас.

Доротеа Огненовска

Иван Шопов: Големите наративи и мудрости, просто, молат за испревртување

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Минатата недела во рамки на фестивалот „АртАреа“ беше промовирана новата книга, односно новата збирка кратки раскази „Зентруфуга“ на Иван Шопов.

Читањето на книгата е како да сте седнале во поза за медитација и наеднаш се пуштате по голем воден тобоган. Расказите почнуваат да ве вртат со скокотливи повици да им се препуштите на откачените приказни. Често ве тераат да си ги протриете очите и да се прашате дали светот е свртен наопаку или е до вас. Па некаде ќе доживеете ладен туш, некаде ќе се омекнете или саглам ќе се ишмирглате, а на крајот на секој расказ стрмоглаво ќе се струполите во базен на ново изненадување. И откако цело време со трпки низ стомакот задоволно си се смеете, сфаќате дека искуството било крајно адреналинско и ви создало зависност.

Во овој случај, и потреба за разговор.

Како си, Иван? Освен што гледаме дека и со новата книга продолжуваш да бидеш наострен да тераш правда за кратката проза. 😊

Секогаш е добро да се добие вакво прашање, макар и во интервју! Добро сум, благодарам на прашањето 😊 Ги средувам впечатоците по објавувањето на „Зентрифуга“ и промоцијата во рамки на фестивалот „АртАреа“, па полека се помирувам со тоа дека веќе не можам да влијаам врз судбината на приказните, кои веќе почнаа да живеат самостоен живот.

Слоганот што го смислив како шега и закачка за моите литературни пријатели кои книжевните читања што ги организираа главно ги посветуваа на поезијата, полека се претвори во некаква мисија. Останувам посветен на читање, пишување, па и преведување текстови во оваа книжевна форма.

Микрофикцијата не престанува да ме возбудува веќе со години. Сѐ уште ми е голем предизвик да создадам дело кое ќе биде набиено со енергија, една мала книжевна, јазична експлозивна направа, да си играм со текстот на мал простор, да кокетирам со огромната белина надвор од редовите и да создавам поле за бесконечни асоцијации… Кратката проза е секси, нуди вид задоволство кој не може да го овозможи ниту една друга книжевна форма, ниту еден друг жанр…

Понекогаш на шега велам дека мрзата е пресудна за определбата да пишувам минималиситчка проза. Ова го споменуваат и повеќе класици на формава (први на памет ми паѓаат Лидија Дејвис и Иштван Еркењ). Понекогаш толку често се шегувам со тоа, што почнувам да се плашам дека не е само шега, дека навистина има нешто вистинито во таквото тврдење…

Дел од мотивацијата се крие и во инаетот. Кратката прозна форма некако традиционално се наоѓа на маргините, уште од времето кога се појавуваат песните во проза па натаму. Првите автори на песни во проза не ни доживеале да ги видат своите дела објавени како книга! Иако постојат книжевни ѕвезди, етаблирани писатели познати по својот прозен минимализам, тие се повеќе исклучоци кои го потврдуваат правилото. Кога ќе се спомне Хулио Кортасар, никој прво не помислува на неговите кратки раскази. Тие не се прва асоцијација ни за Франц Кафка, исто како што прва асоцијација за Томас Бернхард не е книгата „Имитатор на гласови“, а за Елијас Канети „Прислушкувач“. Дури и во македонската книжевност, она што е канон на македонската литература – ајде да ги спомнеме Влада Урошевиќ и Славко Јаневски – никој прво не помислува на нив како на минималисти. Би сакал да замислам разговор со помлад читател кој би одел отприлика вака:

-Го знаеш ли Влада Урошевиќ? – Да, секако, тоа е авторот на „Седмата страна на коцката“. Или на прашањето „која ти е омилена книга од Славко Јаневски“ да добијам одговор дека тоа е книгата „Зад тајната врата“…

Малку го развлеков одговоров, па да заокружам: правда за кратката проза!

Кратките раскази, кои веќе станаа твој заштитен знак, овојпат ги објави под оксиморонскиот наслов „Зентригуфа“. Како и, уште поважно, кога дојде до насловот – при некоја медитативна состојба или додека мозокот ти беше на 1.200 вртежи?

Ох, веројатно тоа се случи при уште повеќе вртежи, но кога машината во главата веќе стивна и настапи еден миг на тишина. Можеби ќе звучам грубо, ама пародирањето на зен-приказните доаѓа од длабоката, исконска човечка потреба за заебанција. Некому можеби ќе му биде малку чудно, но решив да ги пародирам зен-приказните токму затоа што тоа се текстови што многу ги сакам, што ми се многу драги. Слично како што во личниот живот можеме да си дозволиме погрубо и послободно да се шегуваме само со оние кои ни се навистина блиски, така и во книжевноста си дозволувам да ги пародирам оние текстови кои ми се баш такви – блиски. Луцидноста, парадоксалноста на тие наративи, па честопати и хуморот кој го содржат, ги засакав уште како средношколец. Но, односот кон овие текстови ми е амбивалентен. Колку и да ми се симпатични како книжевни дела, алергичен сум на поуки и на мудрување, макар тие поуки биле пренесени на овој луциден начин. Затоа решив да ги пародирам драгите зен-приказни. Како основа, изворник за пародиите, ги користев зен-приказните објавени во издание на Магор 2013 година, во превод на Владимир Мартиновски и Владимир Јанковски. Практично, станува збор за своевиден редимејд – главно интервенирав врз краевите на текстовите, променувајќи ја, преосмислувајќи ја, па ајде да речам и уништувајќи ја нивната изворна поента. Отприлика така како што Марсел Дишан ѝ нацртал мустаќи на Мона Лиза, или како што децата со фломастер ги зацрнуваат забите на политичарите на предизборните плакати… Во мене сѐ уште има нешто од тој бељаџија.

Збирката е поделена на три дела: „антрополошки раскази“, како што ги нарече Калина Малеска на промоцијата; раскази за маргинални јунаци и ситуации; и, во срцето на книгата, пародиите на зен приказни. Ги спојуваат игривоста, хуморот, очудувањето. И не е ли секогаш така кога ќе се спојат малите луѓе и големите мудрости и наративи?

Не само како писател, туку и како човек, во она што популарно се нарекува реален живот, сакам да имам отворени очи, отворени сетила, отворен дух за она што е необично, за она што отстапува од здодевните норми. Секојдневнието, реалноста сама по себе не ме возбудува премногу, освен како основа за нешто повеќе од појавното, од видливото, од лесно достапното… Ги сакам маргиналните луѓе, маргиналните места, ситуации… Сето она што нема да се најде во вести, на разгледница или во учебник по историја. Понекогаш се задоволувам само со тоа да бидам хроничар на таквите луѓе, појави и феномени, како во книгата „Скопје: изгубените чевли на градот“, а понекогаш тие се основа за создавање приказни кои излегуваат надвор од правилата на стварноста, претставуваат некаква порта кон фантастичното, кон надреалното, кон еден свет во кој цврстите закони на кои сме навикнати се прекршени или целосно укинати. Многу често нештата што ме опкружуваат се само граѓа за конструирање загатки, за градење тајни одаи со заклучени врати зад кои и самиот не знам што има. И добро е што е така.

А големите наративи и мудрости… Просто молат за испревртување преку судирот со бизарните, маргинални светови и појави.

Моќта на зборот, приказната, книгата… како тема се појавува во повеќе раскази (Природонаучник, Благородна вештина, Скопје чита…) – сместена во истиот хумористичен и пародиски контекст. Живееме ли во време во кое поетот не сакајќи го победува боксерот?

И во „Приказни“! И во „Приказни“! 😊 Ако не верувам во моќта на приказната, веројатно треба да се зафатам со нешто друго, а не да се занимавам со пишување. Иако добриот литературен занаетчија веројатно не би требало да го направи тоа, ќе ви откријам една нешто: во „Зентрифуга“ се застапени и пет постари, веќе објавени раскази. Мотивот за тоа овојпат не е мрзата. При пишувањето и структурирањето на книгата, истовремено се одвиваше и процес на преиспитување и превреднување на она што веќе сум го напишал и објавил. Ми беше возбудливо тоа што забележав дека овие пет микропрози сѐ уште можат да го поминат мојот критички филтер, а истовремено органски да се вклопат во целината со новите раскази. Не е случајно тоа што еден од петте раскази што ја преживеаја самокритиката е токму расказ што инсистира на моќта на приказната.

Што се однесува на дуелот поет-боксер, не се осмелувам да издвојам победник. Сум видел патосирани поети и боксери, како и луѓе што ги толкуваат и двете улоги. Понекогаш и поетот мора да удира тупаници по своето лирско „работно време“. А постојат и боксери што сакаат поезија. Ова повеќе е метафора, не алузија на Мате Парлов 😊

Исправена неправдата кон расказот „Приказни“ 🙂

На промоцијата кажа дека по анализата на расказите што си ја направил отпосле, по бројот на пресечени глави на учители во нив, си сфатил дека веројатно потсвесно имаш проблем со авторитети. Што друго научи за себе по завршувањето на книгава?

Веројатно е претерано да се каже дека правев анализа на расказите, но при обликувањето на книгата и препрочитувањето на текстовите, кога гледате што сѐ имате на куп како материјал и размислувате како да го организирате, просто бодеше очи моментот дека повеќе пародии на зен-приказните завршуваат така што просветлениот ученик му ја отсекува главата на учителот. Веројатно тоа има врска со отпорот кон авторитетите, што само по себе не мора да е добро, но ми се чини дека во одредена мера е неопходно за каков било напредок.

Пишувањето за мене во голема мера е интуитивен чин, па затоа и она што сум го „научил“ за себе не можам да го артикулирам едноставно, како некаква дефиниција, формула или теза. Спознанијата од творечкиот пат со „Зентрифуга“ се повеќе насетувања, па затоа и се артикулирани во книжевноуметнички облик. Она што ми е уште појасно по завршувањето на книгава не е некаква новост за мене: ги обожавам тајните, микромистериите, па ќе се впуштам во таков тип авантури и во иднина.

Како верен обожавател на краткиот расказ, може ли да споделиш еден долг список на автори на кратки раскази и еден краток на најомилените кратки раскази?

Правењето списоци не ми е баш омилено, затоа што секако ќе пропуштам некое важно име, па потоа со месеци ќе си ја чукам главата околу тоа. Но, ако одбијам ќе испаднам некултурен, па еве, ќе го направам тоа со мало уводно оградување дека списоков никако не е конечен, постојано се ажурира и надополнува, а во него се споменати имиња и наслови што први ми паднаа на памет од огромниот океан на микропрозата:

Омилени автори на кратки раскази/минималистичка проза/поезија во проза: Данил Хармс, Иштван Еркењ, Влада Урошевиќ, Ден Роудс, Емброуз Бирс, Лидија Дејвис, Горан Стефановски, Славко Јаневски, Џејмс Тејт, Томас Бернхард, Давид Албахари, Владислав Христов, Бојан Бабиќ, Франц Кафка, Елиас Канети, Хулио Кортасар, Анри Мишо, Жан Тардие, Даниел Драгоевиќ, Хуан Мануел де Прада, Звонко Карановиќ, Збигњев Херберт, Роман Кисјов, Ана Марија Шуа, Андре Бретон и француските надреалисти… Би можел да набројам уште триесетина минималисти само од македонската книжевна сцена, но сигурно ќе заборавам некого, па потоа ќе бидам изложен на непријатности… А можеби ќе ми затребаат и боксерските вештини. Би се поштедил од тоа.

Некои од од омилените минмалистички прози: „Еден спокоен човек“ од Анри Мишо, „Линчување“ од Данил Хармс, „Феномен“ од Иштван Еркењ, „Злоупотреба на довербата“ од Жан Тардие, „Пичката на месечарката“ од Хуан Мануел де Прада, „Разнесувач на писма“ од Славко Јаневски, „Наука“ од Влада Урошевиќ, „Градски живот“ од Лилјана Дирјан, „Машина“ од Давид Албахари, „Игра“ од Ѓорѓи Крстевски, „Здодевни пријатели“ од Лидија Дејвис, „Антропологија“ од Ден Роудс, „Лудата по чаршафи“ од Елиас Канети…

За крај, во духот на завршниците на кратките раскази, каква пресвртница би му напишал на ова интервју?

„А дали знаете дека алжирскиот бег под самиот нос има израсток?“

ВАВИЛОН – НОВА ГЕНЕРАЦИЈА НА ПРЕВЕДУВАЧИ ЗА 2024

Posted on by Europe House EUH

Оваа година, во рамките на конкурсот „Вавилон“, се одржа доделувањето на наградите за најдобар млад преведувач на годината при Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во Скопје. По повод Европскиот ден на јазиците, оваа годишна манифестација собра група на млади ентузијасти кои заеднички учествуваа на конкурсот посветен на јазичната различност и уметноста на книжевниот превод. Зад идејата дека преводот е всушност мост меѓу културите на народите, „Вавилон“ е отворен конкурс за млади студенти на возраст до 26 години, кои се љубители на книжевниот превод и на европската литература. Младите учесници се поканети да достават извадоци од свои преводи на книжевни дела објавени во последните пет години, дело од кој било од 24-те официјални јазици на Европската унија на кој било од јазиците што се зборуваат во нашата земја. Духот на конкурсот лежи во идејата за соработка и меѓукултурна размена, што го оправдува и името „Вавилон“. Слично на митолошката Вавилонска кула, каде што јазичната разновидност се сметала истовремено и за благослов и за клетва, така и овој конкурс има цел да ги обедини луѓето преку занаетот на преведувањето, дозволувајќи книжевноста од цела Европа да добие ново јазично руво.

Од вкупно 14 учесници, трите талентирани млади преведувачки кои најмногу се истакнаа беа Евгенија Паневска, добитничка на второто почесно признание, Ивана Јаковова, добитничка на првото почесно признание, додека наградата за прво место оваа година ја доби Моника Зафировска за нејзиниот превод на дел од „Песната на Пророкот“ од Пол Линч од англиски на македонски јазик. Наградата се состои од паричен надоместок наменет за нејзино професионално усовршување во областа на преведувањето, како и објавување на победничкиот превод во Годишните собрани трудови на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ – Скопје. Преводот на Моника беше посебно истакнат поради неговата умешност и креативност, а преведувачката успешното го пренела гласот на авторот на македонски јазик. Оваа победа претставува значаен момент во нејзината преведувачка кариера, а наградата ќе ѝ овозможи дополнителни можности за креативен развој.

На 26 септември, Делегацијата на Европска унија и Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ – Скопје го одбележаа Европскиот ден на јазиците преку церемонија за доделување на наградата за најдобар студентски превод „Вавилон“ – Нова генерација 2024. На церемонијата на доделувањето беа присутни значајни личности од книжевниот и академскиот свет, кои го збогатија настанот со свои инспиративни говори. Амбасадорот на Европската унија во земјата, Михалис Рокас, се обрати пред присутните, коментирајќи ја важноста на преводот во денешниот свет и како тој служи како мост меѓу различните култури и општества. Во својот говор, тој нагласи дека македонскиот јазик, како и сите други јазици што се зборуваат во оваа земја, се составен дел на културното наследство. Деканот на Филолошкиот факултет, проф. Владимир Мартиновски, изрази искрено восхитување за трудот на младите преведувачи и нивната посветеност да го зачуваат јазичното богатство преку преводот. Тој истакна дека преведувањето не е само техничка вештина туку и уметност што бара креативност и длабоко разбирање меѓу двата јазика. Потоа, професорката Татјана Срцева-Павловска од Универзитетот АУЕ-ФОН, која беше менторка на една од работилниците во рамките на резиденцијата во Радожда, го сподели своето искуство за процесот на преведувањето како занает. Таа ја нагласи важноста на „занаетчискиот прибор“ што го стекнале учесниците на овој конкурс – сет од вештини и техники што ќе им послужат во иднина.

Заедница на преведувачи

Со „Вавилон“ се создава нова заедница на млади преведувачи. Еден од најважните аспекти на „Вавилон – Нова генерација“ е чувството на заедништво што се создаде меѓу учесниците за време на преведувачкиот процес. Новата генерација „вавилонци“ без сомнение ќе ги понесе искуствата стекнати од преведувачкиот процес во понатамошни преведувачки авантури. Нивното патување не завршува тука, туку, напротив, овој конкурс претставува почеток на ново поглавје, каде што ќе продолжат да ја истражуваат сложеноста на јазиците и да придонесуваат во глобалниот дијалог преку преводот. Конкурсот беше придружен со серија работилници и менторски сесии, каде што учесниците имаа можност да ги усовршат своите вештини и да добијат корисни совети од искусни преведувачи и академици.

Оваа година од 17 до 21 април се одржа резиденцијата „Вавилон – Нова генерација“ во Радожда, Струшко. Резиденција всушност беше едно длабоко патување во светот на јазиците. Уште еднаш се докажа колкав потенцијал содржи јазикот во себе. Младите преведувачи се запознаа со нови зборовни кованици, нови култури, нова храна, нови пријателства и открија нови длабочини во себеси. Работилниците ги држеа четири искусни ментори од полето на преводот: писателот Владимир Јанковски, проф. Марија Гиревска, проф. Татјана Срцева-Павловска и проф. Зоран Анчевски. Овие работилници, одржани за време на резиденцијата во Радожда, одиграа клучна улога во развојот на преведувачките способности на учесниците.

Што следува?

За сите што сакаат да бидат дел од следната генерација преведувачи, конкурсот повторно ќе се отвори со почетокот на летниот семестар, поканувајќи нови млади таленти да се приклучат на оваа платформа. Со успехот на годинашниот конкурс, организаторите се уверени дека „Вавилон – Нова генерација“ ќе продолжи да расте, инспирирајќи повеќе млади луѓе да го следат својот преведувачки пат и да остават свој печат во преведувачкиот свет. Затоа, ако си млад/а преведувач/ка со љубов кон книжевноста и желба да ги поврзеш културите преку јазикот, следи го следниот конкурс на „Вавилон – Нова генерација“ 2025!

Доротеа Огненовска

Да оставаме еколошки отпечаток!

Posted on by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк  ја креира рубриката „Надреден знак“ во која интелектуалци од одредена област пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

Технологијата има огромен потенцијал за промена на човечкото однесување, особено кога станува збор за мобилност и одржливи практики. Преку дигитални решенија, компаниите и индивидуалците можат да го редефинираат начинот на кој патуваат, префрлајќи се на поеколошки форми на транспорт. Со примена на иновации, како оние вклучени во мобилните апликации, луѓето можат да бидат охрабрени да пешачат, да возат велосипед или да користат јавен транспорт. Ваквиот пристап не само што ги поттикнува поединците на физичка активност туку и директно влијае врз намалувањето на емисиите на CO2.

Но, влијанието на технологијата не завршува тука. Компаниите сега користат алатки кои им помагаат да бидат поопштествено одговорни, со тоа што поттикнуваат позитивни практики кај своите вработени, а воедно и го следат својот еколошки отпечаток.

Кога ќе се навратам на патот што го изминавме со Challenger, не можам, а да не се запрашам колку всушност напредувавме. Од една обична идеја за мотивација на луѓето да вежбаат до создавање софтвер кој денеска ги охрабрува компаниите да се вклучат во одржливи практики. Идејата започна како инспирација за одржлива мобилност, но со текот на времето прерасна во нешто многу поголемо – алатка за корпоративна општествена одговорност.

Ja искористивме технологијата за да ги мотивираме луѓето да вежбаат и да ги наградиме симболично за тоа. Но, додека го развивавме проектот, сфативме дека имаме можност да направиме нешто многу посериозно и позначајно – да поттикнеме промени во однесувањето кои ќе придонесат кон подобра животна средина.

Иако на прва рака се чини дека ваква иновативна алатка која ги наградува своите корисници кои одбираат да пешачат и да возат велосипед е одличен мотиватор, сепак, забележавме дека корисниците не беа многу заинтересирани за користење на наградите, а истовремено постојат малку компании спремни да одвојат дел од своите маркетинг-буџети.

Кога иновација се соочува со пазарните потреби, тогаш производите и услугите мора да се менуваат. Со текот на времето еволуиравме во платформа што им овозможува на компаниите да создаваат натпревари кои ги промовираат одржливите навики на вработените. Сега, компаниите можат да следат колку „зелени километри“ се изодени или извозени, колку CO2 емисии се заштедени и да ги наградуваат оние вработени што најмногу придонесуваат. На овој начин се создава корпоративна култура која ги поддржува целите на одржлив развој, но и заедничко чувство на одговорност меѓу вработените.

Технологијата сè повеќе станува основа за корпоративната општествена одговорност. Софтверските алатки овозможуваат компаниите не само да го следат својот еколошки отпечаток, туку и да преземаат активни чекори за намалување на влијанието врз животната средина. Овие дигитални решенија им помагаат на компаниите да создадат иницијативи кои ќе ги мотивираат нивните вработени и ќе ја поттикнат тимската работа.

Технологијата овозможува компаниите да бидат транспарентни, одговорни и да ги покажат резултатите од своите заложби. Ова е клучно во денешно време кога компаниите се оценуваат не само според нивната профитабилност, туку и според нивниот придонес кон општеството.

Како што расте платформата, нашата цел е да го прошириме нашето влијание и да продолжиме да ја адаптираме на потребите на компаниите и заедниците. Секој нов чекор е нова можност за учење и развој. Важно е да продолжиме да негуваме иновации, тимска енергија и посветеност кон одржливоста и тоа сите заедно чекор по чекор. Верувам дека нашето искуство ќе инспирира многу ентузијасти и компании да размислуваат повеќе како со примената на новите технологии можеме и да ја заштитиме нашата планета.

Пишува: Олга Рајчиќ, основач на платформата Challenger

ДЕН НА ЗЕЛЕНА ДОСТАВА

Posted on by Europe House EUH

Во текот на Европската недела на мобилност (16-22 септември), покрај настаните посветени на спортот, се одржа една акција наречена „Ден на зелена достава“. Главната цел на оваа иницијатива е преку воведување на еколошки начини за достава на поштенски пратки да се намали штетното влијание на издувните гасови врз животната средина. Всушност, зелената достава е настан поддржан од Делегацијата на Европската унија, Europe House и Агенцијата за македонски пошти. Активностите се одржаа на 19 септември (четврток), под мотото „Ден на зелена достава“, а иницијативата е насочена кон поддршка на одржлива урбана мобилност и заштита на животната средина. Поштарите користеа велосипед, електричен тротинет или одеа пеш и на тој начин активно придонесуваа во намалувањето на јаглеродниот отпечаток, а во поширока смисла помогнаа во креирањето на „зелени навики“ за иднината. Во свет што постојано се соочува со предизвици поврзани со климатските промени, важно е да се најдат иновативни решенија што ќе го намалат штетното влијание врз животната средина. Преку оваа акција, поштарите поминаа неколку километри со велосипед или пеш, носејќи пакети и пратки до домовите, без речиси никакво негативно влијание врз екосистемот. Ова значи помалку издувни гасови во воздухот и намален сообраќаен метеж. Токму оваа иницијатива е добар пример за заедничка одговорност кон природата што придонесува за почист воздух и подобра животна средина.

Како функционира зелената достава?

Зелената достава функционира преку едноставен, но многу ефективен начин – наместо користење возила што загадуваат, доставувачите ги користат своите велосипеди или одат пеш, особено во урбаните средини каде што сообраќајот е густ и загадувањето на воздухот е сериозен проблем. Велосипедот е многу ефикасно средство за транспорт, бидејќи не емитува штетни гасови и овозможува брза и флексибилна достава на пакети во градските средини. Истовремено, пешачката достава е идеална за кратки растојанија, особено во централните делови на градовите, каде што сообраќајот е ограничен или непристапен. Оваа акција беше спроведена низ пет града, и тоа во рамките на Еurope Нouse Скопје, Europe House Струмица, Europe House Битола, Europe House Тетово и Europe House Струга.

Покрај мрежата на Europe House, Националниот давател на универзалната услуга АД Пошта на Северна Македонија, како и седум лиценцирани даватели на поштенски услуги: Карго Експрес ДООЕЛ увоз извоз Битола, ДХЛ Експрес Македонија ДООЕЛ Скопје, ИН ТИМЕ МК БПС ДОО Скопје (UPS), ТПЛ Тотал Пост Логистик ДООЕЛ Скопје, ИН ПОШТА РАДЕСКИ ДООЕЛ Скопје, ЕКО ЛОГИСТИК СЕРВИС ДОО Скопје и ВИА ПОСТ ДООЕЛ Скопје, ја поддржаа оваа иницијатива преку употреба на еколошки транспортни средства (велосипеди, електрични тротинети итн.) за достава на поштенските пратки до граѓаните.

Предности на зелената достава 

Зелената достава носи значителни придобивки за иднината на урбаните средини на нашата земја. Со користење велосипеди и пешачки методи за достава се избегнуваат емисиите на штетни гасови, како CO2, кои, инаку, се испуштаат од моторните возила. Ова директно влијае врз намалувањето на вкупното количество јаглерод диоксид во атмосферата и игра клучна улога во борбата против глобалното затоплување и климатските промени. Понатаму, зелената достава помага во подобрување на урбаната средина. Намалувањето на употребата на автомобили значи помал сообраќаен метеж во градовите, што води до побрза и поефикасна достава на пакети. Ова го олеснува секојдневието на поштарите и го подобрува квалитетот на живот во урбаните средини. Градовите стануваат помирни и попријатни за живеење, со помалку врева и загадување од моторните возила.

Покрај еколошките и урбанистичките придобивки, зелената достава има и позитивно влијание врз здравјето на поштарите. Велосипедизмот и пешачењето се одлични начини за одржување на здрав начин на живот. Овие активности ја промовираат физичката активност кај луѓето кои секојдневно се ангажирани во процесот на достава и поттикнуваат здрави навики во заедницата. Конечно, зелената достава нуди флексибилност во доставата, бидејќи велосипедите можат да стигнат до места каде што автомобилите имаат ограничен пристап. Ова е особено корисно во тесните улици и пешачките зони, каде што конвенционалните возила не можат да влезат или имаат многу ограничен пристап. Така, зелената достава овозможува побрза и поефикасна испорака на пакети, особено во густи урбани области каде што автомобилскиот сообраќај е целосно замрен.

Благодарение на овие придобивки, зелената достава придонесува кон заштита на животната средина и кон подобрување на градската мобилност. Еколошкиот идентитет на зелената достава ја прави оваа иницијатива пример за тоа како модерните технологии и традиционалните методи, како пешачењето и велосипедизмот, можат да се комбинираат за постигнување на природна и градска одржливост. Преку ваквите активности, покрај тоа што се намалува загадувањето и емисијата на штетни гасови, исто така се зголемува и свесноста кај граѓаните за важноста на климатските промени. Зелената достава претставува клучен чекор во изградбата на еден поеколошки и поодржлив урбан простор, каде што приоритет се дава на здравјето на луѓето и заштитата на природата. Оваа акција, поддржана од Europe House и Агенцијата за пошти, е доказ дека соработка на институциите и граѓаните може да доведе до позитивни промени. Со секој доставен пакет се испраќа порака за потребата од еколошки свесно живеење и заштита на планетата. Секоја година, сѐ повеќе градови се приклучуваат кон оваа иницијатива, што има огромен медиумски интерес и е препознаена како двигател на одржливата урбана мобилност не само во Европа туку и пошироко во светот.

Доротеа Огненовска

Subscribe To our newsletter!