Culture Matters Series Archives - Page 3 of 20 - Europe House

Категорија: Culture Matters Series

Europe House ja поддржува културата и го отстапува местото на иницијативите и поединците да ги искажат своите светогледи. Culture Matter Series е рубрика која живее во импулсот на современите актуелни теми. Преку подкастот и блогот отвораме серија прашања и разговори со кои се занимава уметноста и се стремиме да придонесеме кон прогресот во културниот живот. Очекувајте многу различни теми, аспекти и иницијативи.

#CultureMatters !

10 ДЕКЕМВРИ – ДЕН НА НОБЕЛОВАТА НАГРАДА

Posted on by Europe House EUH

Сите сме слушнале за прочуената Нобелова награда – престижната награда што се доделува на оние што дале извонреден придонес за човештвото. Меѓутоа, малкумина знаат дека секој десетти декември светот го слави Денот на Нобеловата награда. Оваа почесна награда, која со децении инспирира голем број научници, писатели, активисти и визионери од целиот свет, своето потекло го должи на несебичната и далекосежна волја на Алфред Нобел. Со својата желба да ги награди и да ги истакне достигнувањата што го унапредуваат човештвото, Нобел поставил основа за систем на признанија што ги слави најдобрите умови и истовремено ги поттикнува новите генерации да се стремат кон откритија и дела што го движат светот напред.

Меѓу најпознатите добитници на Нобеловата награда се истакнуваат имиња што оставиле неизбришлива трага во историјата и останале запаметени од светот по своите откритија и идеологии. Алберт Ајнштајн ја добил наградата за физика во 1921 година за своето објаснување на фотоелектричниот ефект, откритие што подоцна ќе стане вистинска револуција на модерната физика. Марија Склодовска-Кири е единствената личност која ја добила наградата во две различни категории – физика (1903) и хемија (1911) – за нејзините откритија во полето на радијацијата. Наградата за мир отсекогаш предизвикувала големо внимание, особено во моменти како во 1964 година, кога ја добил Мартин Лутер Кинг помладиот за неговата борба за ненасилство и граѓански права. Нобеловата награда за литература ги воздигнала делата на автор(к)ите како Габриел Гарсија Маркес, Ернест Хемингвеј, Тони Морисон, Луиз Глик, кои преку своите дела го обликувале културниот пејзаж.

Годинешната Нобелова награда за литература ја доби јужнокорејската авторка Хан Канг, првата жена од Азија и првата Јужнокорејка која ја добила оваа реномирана награда. Позната по својот уникатен книжевен стил, нејзиното дело „Вегетаријанка“ се занимава со личните наспроти историските трауми и ја разоткрива сензитивноста на човековото постоење. Претходната година, наградата за книжевност ја доби норвешкиот писател Јон Фосе за неговите авангардни дела, додека во 2022 година наградата ја освои француската авторка Ани Ерно, позната по својата храбра и критичка авторска перспектива. Забележливо е дека последниве години, женскиот глас во литературата добива сѐ поголема видливост и ова покажува родово поместување кон поголема инклузивност во светот на книжевноста.

Кој бил Алфред Нобел?

Зад Нобеловата награда стои името Алфред Нобел, шведски пронаоѓач и индустријалец со широко познавање за светот, кое опфаќало повеќе науки: од лингвистиката до инженерството. На само 17 години Нобел зборувал пет јазици, а низ текот на својот живот измислил 355 патентирани иновации, меѓу кои најпознати се иновациите за динамитот и гелигнитот[1]. Покрај овие, тој работел и на развој на материјали и успеал да пронајде процес за создавање на рани форми на синтетичка свила, што подоцна ќе го најават почетокот на индустриските истражувања во оваа област. Сепак, Нобел не сакал неговото име да биде запаметено само по експлозивот и другите изуми. Во својот тестамент, потпишан во 1895 година во Париз, тој наредил неговото огромно богатство да се искористи за создавање награди што ќе ги препознаваат најголемите достигнувања за доброто на човештвото. Со оваа одлука, Нобел ги изненадил и ги вознемирил своите блиски, кои отпрвин остро се спротивставиле на неговата одлука. Дополнително, организациите и институциите што ги именувал во својот тестамент не биле подготвени да ја преземат одговорноста за спроведување на неговите замисли. Биле потребни пет години за да се надминат овие правни и административни пречки, по што, во 1901 година, конечно биле доделени првите Нобелови награди, поставувајќи ги темелите на традиција што трае и денес.

Што ја прави Нобеловата награда толку посебна? 

Наградата првично се доделувала во пет категории: физика, хемија, медицина, книжевност и мир. Подоцна, во 1969 година, била додадена и наградата за економија, создадена од страна на Шведската банка во чест на Алфред Нобел. Победниците на оваа награда се нарекуваат Нобелови лауреати и тие добиваат диплома, медал и парична награда од 11 милиони шведски круни (околу 60 милиони денари). Покрај финансиската вредност, наградата, всушност, претставува признание што му носи огромен престиж на добитникот, кој потоа станува уште повлијателна личност во општеството. Интересно е што наградата за мир се доделува во Осло, Норвешка, додека преостанатите награди се врачуваат во Стокхолм, Шведска.

Интересен факт за Нобеловата награда е што понекогаш околу изборот на добитници се предизвикани контроверзни дебати по однос на етичките прашања, особено за наградата за мир, која честопати привлекува внимание поради политичките импликации. Дополнително, од основањето до денес, постојат лауреати кои одбиле да ја примат наградата, било поради лични убедувања или политички притисоци.

Церемонијата на доделување награди се одржува секој десетти декември, денот на смртта на Алфред Нобел. Денот има симболично значење и поради тоа е одбран и за официјален ден на Нобеловата награда. Лауреатите се објавуваат во октомври, но токму на овој ден тие свечено ги примаат своите награди од кралот на Шведска. Оваа традиција е симбол на почит кон визијата на Алфред Нобел и неговиот огромен придонес што продолжува да ги трансформира животите на луѓето низ светот. Церемонијата на доделувањето може да се следи во живо преку интернет. Всушност, овој ден станува своевиден празник на науката и уметноста.

Доротеа Огненовска

[1] Гелигнит – силен експлозив што бил ширококористен во градежништвото и во воената индустрија.

Наталија Лукомска: Илустрирањето ми е сонот што го живеам

Posted on by euhouse

Разговараше: Наташа Атанасова

Изминативе неколку години македонската книжевност за деца доживува вистински процут. Тоа се должи, во голема мера, на изнедрувањето на одлични домашни автори за деца – и писатели, и илустратори. Една од екипата илустратори со свој голем личен придонес во овој процут, кој временски се поклопува и со периодот на нејзиното илустрирање, е Наталија Лукомска, Полјачка која веќе подолго време живее тука.

Секоја од сликовниците што ги има илустрирано е посебна на свој начин, претставува свој засебен свет, со своја атмосфера, карактер и емоции… А, сепак, како и кај секој голем уметник – секоја е толку впечатливо и препознатливо нејзина.

Со Наталија Лукомска разговаравме за илустрацијата, а со тоа и за инспирацијата, интуицијата, интерпретацијата, емоцијата и многу други -ции 😊.

Наталија, ако не се лажам, првата сликовница што ја имаш илустрирано е дури во 2019 година. Што ти беше пресудно за да се охрабриш и да скокнеш во илустраторството за деца?

Од кога памтам сум цртала, но во еден момент прекинав, веројатно поради други интереси што ме привлекле во меѓувреме. Дури пред околу 10 години, кога имав веќе изградена кариера во образованието и науката, како и стабилна работа, почувствував дека сакам да му се навратам на цртањето, дека тоа е нешто во што уживам потполно. Веројатно тоа се совпаднало со некое чувство на истрошеност, со желбата да направам нешто ново, поинакво од тоа што сум го правела досега, нешто креативно и што ќе ми дава задоволство. Почнав повторно да цртам, па решив и да се надградам со неколку современи алатки и така, во еден момент, се појави и шанса да илустрирам книга. Пресреќна бев и до ден-денес таа книга, „Сонувалко“ од Сања Михајловиќ-Костадиновска, ми е една од омилените книги што сум ги нацртала и ми е како исполнет убав сон.

Како ти тече процесот на илустрација од идеја до реализација? И во тој процес, кој ти е поголема инспирација – детето во тебе или децата околу тебе?

Процесот е доста сложен, но веројатно тежок за објаснување бидејќи кај мене цртањето секогаш е прилично интуитивен и внатрешен процес. Тоа значи дека нема да нацртам ништо ако барем едно мало делче од текстот, некоја сцена или детаљ, понекогаш само еден збор, не се одрази во мене со некоја посилна емоција. Тој импулс предизвикува желба да го разработам мотивот, да му дадам боја, црта и димензија и обично во ваква идеална ситуација доста брзо ја имам сликата во мислите. Се трудам на маргините на текстот да си правам белешки, да ги зачувам идеите на хартија за да не ми избегаат. Но многу често е и така дека уште при првото читање, штом ќе го почувствувам тоа нешто, веднаш седнувам да цртам, иако сѐ уште не знам што ќе следува понатаму во текстот и како ќе заврши приказната. Најчесто си правам само брза скица колку да ги разместам мотивите на форматот – таа е грда и никаква и не би ја покажала никому. Секогаш со авторот ја споделувам конечната варијанта од реализираниот цртеж, со мал простор за преработка доколку авторот има интересни идеи. Во однос на инспирацијата – таа пред сѐ доаѓа од мојот сензибилитет и интензитетот со кој го перципирам светот. Мислам дека не наоѓам дете во мене – повеќе сакам да мислам дека тоа сум јас тука и сега, изградена како личност што постојано бара нови начини на изразување на длабоките и важни нешта, независно кој ќе биде примачот на тие идеи завиткани во црти и бои. Не цртам за никого. Медитирам.

Кога сме кај процесот, колкава „контрола“ сакаш да имаш врз настанувањето на книгите – дали ги изработуваш илустрациите, ги предаваш и тука завршува твојата работа или до крај го следиш во чекор подготвувањето и печатењето на книгата?

Секој творец веројатно сака да има контрола врз тоа што се случува со неговото дело понатаму, да го следи издавачкиот процес до крај, но тоа не е секогаш можно. Најчесто инсистирам да ја видам финалната подготовка пред книгата да оди во печат. Пред сѐ, да не се појават некои грешки што незабележани навреме ќе ги видиме во готовата книга. А грешките се случуваат и најмногу болат кога нема веќе шанса да се поправат.

За овие неколку години списокот на книги што ги имаш целосно илустрирано е прилично долг. А широк е и списокот на автори и издавачки куќи со кои имаш соработувано. Колку оваа разновидност ти помогна да се изградиш како илустраторка?

Научив многу и постојано учам. Пред сѐ, благодарна сум што имав прилика да работам на одлични текстови од извонредни македонски автори. Многу ми значат нивната доверба и желбата да ми ги предадат своите мисли и зборови за да ги илустрирам и да ја дополнам нивната приказна со својата нишка. Всушност, за мене како илустратор тоа е голема награда. Затоа ретко одбивам понуди за соработка. Разновидноста на делата што сум ги илустрирала досега ме научи дека со секој нов предизвик се надградувам, учам, се барам себеси и го истражувам својот израз.; дека тоа е мојата пасија, но и – морам да бидам искрена – тежок труд, интензивна работа што иако е сонот што го живеам, бара од мене дисциплина, часови поминати со пенкалото во рака, секојдневно внимание и трпение.

Иако се етаблираше како една од водечките илустратори на сликовници кај нас, имаш издизајнирано и многу корици на книги. Што ти е најважно во однос на дизајнот на една корица?

Се водам, всушност, по исти принципи како при илустрирањето книги, преминувам од емоција до мотив и го разгранувам, му давам своја интерпретација. Тука задачата е малку потешка бидејќи со само една илустрација или графичко решение морам да ја доловам суштината на делото. Тука треба да се земаат предвид и типографските решенија, како и целокупниот изглед на една едиција зададен од издавачот. Бидејќи сум илустратор, најчесто илустрацијата е водечки елемент во моите дизајни на корици, но забележувам дека сѐ повеќе ме влече кон минималистичкиот графички дизајн и некои едиции што се замислени како такви за мене претставуваат интересен предизвик.

Годиниве имаш добиено повеќе награди – од Македонската асоцијација на издавачи, од „Арс ламина“, од фестивалот „Литера“. А неодамна го доби и Крстот за заслуги, кој е државно признание на Република Полска за особен придонес во промоцијата на полската литература во Северна Македонија. Што претставуваат за тебе признанијата и наградите?

Пред сѐ, тие претставуваат едно внимание од страна на јавноста и даваат добар фидбек дека тоа што го правам допира до другите. Сметам дека за еден уметник секаква реакција предизвикана од неговата уметност е особено важна, независно дали се работи за дискусија, критика или награда. Кога предизвикува емоција, поттикнува размислување и разговор, тогаш живее, станува медиум.

За мене лично наградите се секогаш признание за целиот труд што го вложувам во сите мои активности на секакви полиња. Секако не работам за тоа, но мило ми е што мојата посветеност не поминува незабележана. Но, исто така, не треба да заборавиме дека наградите често имаат и еден мерлив ефект, не помалку важен, т.е. со нив се зголемува нашата видливост во сферата во којашто работиме, а таа отвора шанси за повеќе ангажмани, понуди за соработка, што во сферата на илустрација е многу важно.

За крај, кои ти се омилени современи илустратор(к)и?

Тешко ми е да одберам, затоа што главно им се восхитувам на многу автори што ги следам и ги познавам преку нивните цртежи. Пред сѐ, поради тоа што уметноста убаво ни докажува колку е човекот неизмерно креативен и како сите различно го гледаме светот. Но, да не останам должна на крајот, ќе набројам неколку полски илустратори што ми оставиле голем впечаток и влијаат врз моето естетско чувство, предизвикуваат восхит и бесконечно ме инспирираат, а тоа се: Јоана Консехо, Гоша Херба, Емилија Ѓубак, Ана Рудак, Маќеј Шиманович и Гражина Ригал.

Студентите се срцето на УКИМ

Posted on by euhouse

Europe House  во соработка со Умно.мк ја почнува рубриката „Надреден знак“ во која секоја последна среда во месецот, интелектуалци од одредена област ќе пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, воден од визијата за создавање генерации кои со своето знаење ќе ја унапредат социо-економската состојба во државата, издвојува голем дел од својот буџет за поддршка на студентските активности и проекти. Со овие средства УКИМ ги опфати сите академски, културни и спортски полиња, отворајќи нови можности за сите свои студенти, од различни факултети, да го покажат својот потенцијал и да остават траен впечаток на домашната и меѓународната сцена. Универзитетот посветено работи на континуирано унапредување на можностите за студентите.

Студентите се срцето на нашата институција, а нивните успеси се најголемата потврда за нашите заложби. Верувам дека преку поддршка на ваквите иницијативи, ги поттикнуваме студентите да го развијат својот интелектуален потенцијал и да се позиционираат како клучни актери во решавањето на глобалните предизвици.

Улогата на универзитетите во развиените општества e да создаваат стручњаци за „новото време“ и за новонастанатите потреби на пазарот на трудот, да се вмрежуваат и да вршат дисеминација и трансфер на знаење кон студентите и кон заедницата. Студентите секогаш ќе бидат смислата на нашето постоење. Тие ни се на прво место. Работата со студентите, слушањето на нивните проблеми, приоритети и идеи е особено важна задача и наша должност. Вклучувањето на студентите во сите активности на Универзитетот продолжува да биде наша определба и во иднина. Мисијата на Универзитетот е да обезбеди не само врвно образование и исклучителни знаења, туку и највисоки компетенции и да ги подготви своите студенти за пазарот на трудот.

Наставата и квалитетот на наставата отсекогаш биле приоритет преку кој придонесуваме за интелектуалниот и професионален развој на студентите. Но нашата наставничка дејност не завршува тука, денес повеќе од кога било мораме да го употребиме нашиот авторитет и во услови на големи предизвици пред кои сме исправени сите ние, да им го покажеме вистинскиот пат. Да ја поттикнуваме нивната инклинација кон знаење, стремежот кон континуирано учење и надградба и да им покажеме дека знаењето е трајна вредност, сила и моќ. УКИМ промовира интелектуална средина во која се ценат и почитуваат, пред сѐ, вистинските вредности, средина во која се почитуваат и прифаќаат разликите меѓу луѓето, посветеноста на знаење и развојот на човечки вредности.

Академското знаење претставува основа на сите клучни компетенции што ги бара пазарот на трудот, но денес тоа не е доволно. Рамнотежата меѓу академското знаење, практичното know-how и меките вештини мора да биде специфична за секоја образовна програма зависно од научното поле, таргетираните компетенции, таргетираните работни места, социо-економското опкружување итн.

Затоа, УКИМ останува фокусиран на отворање можности кои ќе ги инспирираат креативноста и иновативноста кај младите. Горди сме и на соработките со европски културни центри и институции, како што е Europe House. На 22 мај годинава, по повод одбележувањето на 75-годишнината од основањето на УКИМ, а по повод Денот на Европа 2024 година, беше организиран концерт за студентите наречен „Мајска сесија – Дојди да се преслушаме“. Концертот претставуваше автентично музичко патување низ историјата на домашната рок и поп-антологија.

Исто така, значајна е да се спомене и финансиската поддршка на Europe House на меѓународните студентски средби „Скомрахи“ при Факултетот за драмски уметности, кои годинава се одржаа под мотото „Дионизија сега“. Оваа манифестација беше вистинска радост за студенти од осум држави.

Особено сме горди и сакам да ги истакнам постигнувањата на нашите студенти на меѓународни натпревари во различни научни области, што е доказ дека знаењето што го стекнуваат на УКИМ високо се вреднува во меѓународни размери.

Најистакнатиот успех во тековната академска година го постигна тимот на Правниот факултет „Јустинијан Први“, кој учествуваше на меѓународниот натпревар по меѓународно право и меѓународни трговски спорови „Phillip C. Jessup Moot Court“ во Вашингтон, САД. Тимот, составен од пет студенти и двајца ментори, го оствари најдобриот пласман досега, постигнувајќи го 45. место од над 600 правни факултети од целиот свет кои учествуваа на натпреварот. Правниот факултет првпат се пласира во елиминационите рунди на овој престижен натпревар. За оваа активност, УКИМ обезбеди поддршка за целосно покривање на патните трошоци и трошоци за сместување на сите студенти што учествуваа во натпреварот, како и за нивните ментори.

Со успехот што го постигнаа студентите на натпреварот „Phillip C. Jessup Moot Court“ се демонстрираа силните заложби на УКИМ за квалитетна едукација и за глобална видливост на своите студенти, потврдувајќи ја мисијата за создавање експерти подготвени за меѓународната сцена.

Меѓународниот натпревар „RoboMac“ 2024, кој се одржа на Факултетот за електротехника и информациски технологии (ФЕИТ), привлече 61 студент од ФЕИТ, ФИНКИ и Машинскиот факултет. Студентите, распределени во 22 тима, се натпреваруваа во пет категории поврзани со роботика, електроника, автоматика и вештачка интелигенција. Дополнително, на „RoboMac“ 2024 учествуваа и средношколци преку паралелната програма „РобоМак јуниор“, каде што 54 ученици од 26 средни училишта од Северна Македонија се натпреваруваа во автономна мобилна роботика и паметна електроника.

Поддршката за „RoboMac“ ја прикажува стратегијата на УКИМ за развој на иновативни технологии и едукација во области со висока додадена вредност, со што се инспирираат новите генерации инженери и се поддржува технолошкиот напредок на Северна Македонија.

Тим од 20 студенти од Машинскиот факултет и ФЕИТ го претставуваше УКИМ на „Formula Student Alpe Adria“ во Велика Горица, Хрватска, каде што учествуваа 51 тим со над 1.000 студенти од најпрестижните универзитети во Европа. Активност која беше безрезервно поддржана од УКИМ. Тимот MES Racing, кој првпат учествуваше на ваков натпревар, успеа да развие болид за само шест месеци, по што доби пофалби од судиите и конкурентите.

„Formula Student“ е натпревар кој ги поттикнува тимскиот дух, иновативноста и инженерската прецизност кај студентите, со што претставува значаен чекор напред за претставување на македонскиот талент на индустриската сцена.

Тимот на „Formula Student“ оваа година ја доби наградата „13 Ноември“ што ја доделува Град Скопје, што е уште една потврда за успехот и постигнувањата на нашите студенти и нивните ментори.

УКИМ го поддржа и тимот на студенти од Природно-математичкиот факултет, под водство на еден асистент на 18. Математичка олимпијада за студенти од Југоисточна Европа (SEEMOUS 2024). Студентите го покажаа своето знаење, натпреварувајќи се во конкуренција од повеќе универзитети од Југоисточна Европа, при што еден од учесниците беше само еден поен под границата за награда. Со учеството на SEEMOUS се потврди квалитетната едукација што ја нуди УКИМ во секое поле, прикажувајќи ги талентите и потенцијалот на македонските студенти на меѓународната сцена.

Во текот на академската година УКИМ поддржа и учество на студенти на меѓународни семинари, конференции и обуки од повеќе сфери, како што се семинарот „Expert Evidence in Civil Procedure“ во Краков, Полска, и меѓународната конференција за енергетска ефикасност СКЕЕОР 2023 и СКЕОР 2024.

Поддршката за овие активности ја рефлектира посветеноста на УКИМ кон отворање врати за студентите да ја збогатат својата едукација со светски перспективи.

Дополнително, УКИМ ги поддржа и сите културни и спортски активности, како и други манифестации организирани од факултетите, факултетските студентски собранија и УСС. Исто така, Универзитетот ги поддржува и другите активности во кои учествуваат студентите, како „Градежнијада“, „Агрономијада“, „Машинијада“ и други.

Овие вложувања сведочат за определбата на УКИМ да создаде баланс меѓу академскиот успех, културното изразување и спортскиот дух, што претставува суштински дел од личниот и професионален развој на студентите.

УКИМ останува посветен на континуирано унапредување на можностите за студентите преку финансиска и организациска поддршка, создавајќи основа за развој на иновативноста, глобалната компетитивност и лидерските вештини кај новите генерации.

проф. д-р Биљана Ангелова, ректор на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје

21 НОЕМВРИ – СВЕТСКИОТ ДЕН НА ФИЛОЗОФИЈАТА

Posted on by Europe House EUH

Светскиот ден на филозофијата се слави секоја трета среда во ноември. Овој ден е воспоставен од УНЕСКО во 2005 година, а оваа година ќе се одбележи на 24 ноември за да ја нагласи улогата на филозофијата во развојот на човековата мисла, како и нејзиното значење во културолошкиот, научниот и духовниот развој на секој поединец. Филозофијата ни помага да развиеме критичка свест и независно размислување, вештини што се клучни за личниот и за општествениот развој. Филозофијата го поттикнува критичкото размислување и со тоа поттикнува да се постават вистинските прашања, да се разгледаат различни перспективи и да се дојде до добро аргументиран заклучок.

Филозофијата ги охрабрува луѓето да поставуваат прашања – и тоа не какви било прашања, туку оние што навлегуваат длабоко во срцевината на постоењето: што е добро, што е вистина, а што е лага? Зошто сме тука? Како треба да живееме? Тие прашања ги поставувале античките филозофи, но остануваат исто толку релевантни и денес, во време кога технологијата и општествените промени носат нови предизвици и нови етички дилеми. Зад секое прашање стои интерпункциски знак – „?“. Токму и прашалникот е главниот симбол на филозофијата зашто претставува симбол на сомнеж и поттикнува на критичко размислување. Покрај тоа, прашалникот ја претставува суштината на филозофското размислување, кое почнува со поставување прашања. Дури и најдлабоките и најсложени филозофски идеи почнуваат со едноставно прашање: „Што ако?“ или, пак, „Зошто?“ Прашањата ни помагаат да дојдеме до критичко разбирање на реалноста, да размислиме за етиката и моралот, за вистината и убавината, како и за смислата на животот. Филозофите низ историјата ги користеле прашањата за да го (пре)испитаат светот. Преку поставувањето прашања, тие всушност ја предизвикуваат секоја догма и традиција и отвораат дискусии за најсложените концепти на животот.

На овој ден, да се потсетиме на најинтересните филозофски идеи, кои низ историјата оставиле длабок отпечаток и продолжуваат да влијаат на нашето разбирање за светот и во денешницата:

  1. Сократ и Сократовиот метод на поставувања прашања

Грчкиот филозоф Сократ (469 – 399 п.н.е.) бил роден во Атина и бил познат како еден од основачите на западната филозофска мисла. Не оставил пишани дела, но неговата филозофија е „зачувана“ преку дијалозите на неговиот ученик Платон. Сократ ги охрабрувал луѓето да го доведуваат во прашање секое знаење и да бараат вистински одговори преку логика и дијалог. Тој го развил методот на испитување, познат како „Сократов метод“, заснован на поставување прашања за да се поттикне критичко размислување и самоспознание. Преку „Сократовото испитување“, тој предизвикувал луѓето да ги преиспитуваат своите ставови и да ги изведуваат заклучоците преку логичка анализа.

  1. Платон и светот на идеите

Платон (427 – 347 п.н.е.) бил ученик на Сократ и основач на Академијата, првиот институт за високо образование во западниот свет. Неговата теорија за светот на идеите тврди дека постојат две реалности: светот на сетилата (реалниот свет) и светот на идеите. Платон верувал дека идеалните форми се постојани и совршени, додека материјалниот свет е само одраз на овие форми – или реалноста е копија на идеите. Неговото најпознато дело „Држава“ (или „Република“) е еден од највлијателните текстови во историјата на западната филозофија.

  1. Аристотел и етиката

Аристотел (384 – 322 п.н.е.) бил ученик на Платон, а потоа и учител на Александар Велики. Неговите дела опфаќаат широк спектар на научни гранки, меѓу кои биологијата, етиката, книжевноста и политичката филозофија. Аристотел ја развил теоријата на етиката, според која човекот треба да живее етички добар живот, односно живот во умереност и рамнотежа. Неговото дело „Никомахова етика“ претставува основа за западната етика и се фокусира на постигнување на εὐδαιμονία или целосно блаженство. Аристотеловата етика е основа на идејата дека секој треба да се стреми кон „средниот пат“ – умереност и рамнотежа во сè.

  1. Рене Декарт и „Cogito, ergo sum“

Рене Декарт (1596 – 1650) бил француски филозоф и математичар, често нарекуван „Татко на модерната филозофија“. Тој ја истражувал природата на сознанието и постоењето, верувајќи дека мислата е најосновната сигурност што ја има секој човек. Како основач на рационализмот, односно филозофски систем што тврди дека разумот е основа за знаење, неговата изјава „Cogito, ergo sum“ („Мислам, значи постојам“) го означува почетокот на модерната филозофија и ја истакнува важноста на самосвесноста и разумот како единствени докази за постоењето.

  1. Имануел Кант и категоричниот императив

Имануел Кант (1724 – 1804) е заслужен за обликување на модерната етика и епистемологијата. Тој ја развил етичката теорија базирана на „категоричниот императив“. Според него, моралот треба да се базира на категоричниот императив, што значи дека секој треба да дејствува според принципите што би сакале да бидат универзални. Тој нагласува дека моралот не зависи од резултатите, туку од принципите. Неговите истражувања во доменот на филозофијата ги продлабочуваат границите на човечкото знаење и тврдел дека не можеме да го познаеме светот онаков каков што навистина е.

  1. Фридрих Ниче и „Натчовекот“

Фридрих Ниче (1844 – 1900) бил германски филозоф и културен критичар, често поврзуван со идеите на индивидуализмот и надминувањето на традиционалниот морал. Ниче го вовел концептот на „Натчовек“ (Übermensch), што за него претставува личност која ги надминува моралните и општествените ограничувања. Неговата филозофија ги критикува догмите и го слави индивидуализмот. Оттаму, бил и препознатлив по критиката на западната религија и моралот, нарекувајќи ги „ропски морали“, и според своите верувања целел кон развој на индивидуалните вредности.

  1. Жан-Пол Сартр и егзистенцијализмот

Жан-Пол Сартр (1905 – 1980) бил француски филозоф, писател, политички активист и водечка фигура на егзистенцијалистичкиот правец во филозофијата. Неговата теорија се заснова на тоа дека „егзистенцијата ѝ претходи на есенцијата“. Сартр тврдел дека луѓето прво постојат, а потоа сами ја дефинираат својата суштина преку изборите што ги прават низ животот. Неговото дело „Битие и ништо“ ја истражува слободата и одговорноста што секој поединец ја има во формирањето на својот живот. Сартр верувал дека луѓето се слободни да ги избираат своите дела и сами се одговорни за својот живот.

  1. Алберт Ками и апсурдот

Францускиот писател и филозоф Алберт Ками (1913 – 1960) го истражувал концептот на „апсурдот“. Според Ками, животот е апсурден и нема вродена смисла, но ние треба да се соочиме со тоа и да го прифатиме. Неговото дело „Митот за Сизиф“ го толкува човечкиот стремеж за значење во еден бесмислен свет, при што Ками најчесто се повикува на храбро живеење наспроти живеење во апсурд.

  1. Лудвиг Витгенштајн и границите на јазикот

Австрискиот филозоф Лудвиг Витгенштајн (1889 – 1951) е еден од најпознатите филозофи во полето на современата лингвистика. Според него, многу филозофски проблеми произлегуваат од јазикот, односно нејасни изрази или, пак, погрешни толкувања во јазичниот систем, а со разбирањето на јазикот се прави првиот чекор кон интерпретација на текстот. Во делата „Логичко-филозофски трактат“ и „Филозофски истражувања“ е застапена неговата идеја дека „границите на нашиот јазик се границите на нашиот свет“. Со овој цитат, тој укажува на важноста на јазикот во обликувањето на нашето разбирање на реалноста.

  1. Мишел Фуко и моќта и знаењето

Мишел Фуко (1926 – 1984) бил француски филозоф, кој истражувал како знаењето и моќта се меѓусебно поврзани и како тие се манифестираат во институциите (на пример, во училиштата, болниците и затворите) што ги контролираат и ги дисциплинираат луѓето. Неговите дела ја истражуваат историјата на затворите, психијатријата и теоријата на сексуалноста, при што покажуваат како општеството го контролира индивидуалното однесување. Притоа, Фуко го истражувал концептот на моќта како стратегија, како нешто што е централизирано и фиксно, посочувајќи дека моќта циркулира низ општествените мрежи и е присутна во секојдневните односи меѓу луѓето. Неговите идеи се значајни за социологијата, политичката теорија и културолошките студии.

  1. Хана Арент и „баналноста на злото“

 Германско-американската филозофка и теоретичарка од полето на политичките науки Хана Арент (1906 – 1975) во своите студии детално се занимава со феноменот на злото. Нејзиниот концепт „баналност на злото“ објаснува како обичните луѓе можат да прават страшни и злобни дела кога не размислуваат критички и само слепо ги следат наредбите на надредените. Оваа идеја предизвикала многу етички дебати за одговорноста и моралот, при што Арент истакнува дека злото понекогаш произлегува не толку од екстремна злоба, колку од обична незаинтересираност и недостаток на самосвест.

Со одбележување на овој ден, УНЕСКО ги потсетува луѓето дека, иако филозофијата се раѓа како теориска мисла, таа сепак има силно влијание врз нашите секојдневни избори и одлуки. Филозофијата е водич за критичко преиспитување на светот околу нас. Алатка со која можеме да го разбереме не само тоа што е туку и тоа што би можело да биде. Филозофијата ни помага да размислуваме длабоко и да ја разбереме нашата улога во општеството, поттикнувајќи самоспознание и константно истражување на светот околу нас, како и на вредностите и одлуките што ги носиме.

Доротеа Огненовска 

Бенјамин Лангер: Да преведуваш од македонски на германски значи да бидеш и агент

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Бенјамин Лангер е преведувач од македонски на германски, кој изминатите години со своите преводи изгради мало прозорче низ кое читателите на германски можат да погледнат во македонската книжевност. Тој има преведувано дела на Влада Урошевиќ, Румена Бужаровска, Гоце Смилевски, Бранко Цветкоски, Дејан Трајкоски…, а неговиот превод на класичниот роман „Пиреј“ од Петре М. Андреевски предизвикал голем интерес меѓу германската читателска и критичка јавност. За овој превод тој ја доби Меѓународната награда за превод „Драги“, којашто годинава му беше доделена во рамки на фестивалот „Букстар“.

Кога и како Ви се роди љубовта кон македонскиот јазик?

По моите студии по Германистика и Историја на уметност во Бамберг (и една година во Будимпешта) аплицирав за место како лектор на Фондацијата Роберт Бош. Таа „Лекторска програма за Средна и Источна Европа“ нудеше можност да се предава една до две години на универзитет во тој регион и да се организираат културни проекти со студентите. Мојот план беше да заминам во Романија, во граничниот регион со Унгарија каде што се зборува романски и унгарски. Но на интервјуто ме прашаа дали би отишол и на друго место, и тоа место беше Скопје. За мене Македонија и македонскиот јазик беа сосема нови, но еве, земјата веднаш многу ми се допадна и почнав да го учам јазикот. Многу ми помогна што луѓето беа толку отворени и љубезни, сите „ми правеа муабет“, и мислам дека токму преку луѓето се роди мојата љубов кон македонскиот јазик. Останав четири години во Скопје. По една година станав лектор на ДААД што ми овозможи да работам подолго на факултетот „Блаже Конески“. А по три години, кога бев способен да читам и книги на македонски јазик – првата беше „Скопски раскази“ од Влада Урошевиќ –, таа љубов несомнено се вдлабочи.

Што беше најважно за да се препуштите на предизвиците на книжевниот превод од македонски на германски?

Кога живеев во Македонија, сè уште немаше речиси ништо од македонската книжевност што можеше да се најде на германски. Ми беше жал и почнав да преведувам раскази за барем дел од литературата да споделам со пријатели и моето семејство. Еден поттик беше и една работилница со моите студенти каде што преведувавме германски книжевни текстови за Скопје на македонски. Тоа беше многу убаво искуство и сакав да продолжам. Сериозно почнав да преведувам дури кога се вратив во Германија и кога овде во Берлин се запознав со луѓе од преведувачката сфера, како на пример од мрежата ТРАДУКИ. Преку нив не само што почнав да преведувам за книжевниот саем во Лајпциг туку и ги открив можностите коишто ги нудат работилниците и семинарите на Германскиот фонд на преведувачи. Од тие семинари научив многу и ја стекнав самодовербата што беше потребна за да стапам во контакт со можни издавачи. Мислам дека имав среќа на мојот пат како преведувач.

При преведувањето на делата, дали Ви е поважно преводот да е што поблизок и поточен до оригиналниот текст или да е што поблизок и поразбирлив за современиот читател?

Сметам дека мора да биде нешто измеѓу. Најважно ми е ритамот и дикцијата, но и особеностите на оригиналниот текст да бидат сочувани во преводот. Секогаш се трудам да останам што е можно поблиску до оригиналот, но честопати треба да се оддалечувам за да звучи и на германски како да е оригинал, односно за да одговараат регистарот и бојата на јазикот на оригиналниот текст. Буквалниот превод не е секогаш правиот превод. Но секако зависи и од делото. „Пиреј“, на пример, има многу зборови и изрази кои и на современиот македонски читател не му се лесно разбирливи, а и начинот на зборување на главните ликови односно раскажувачи не е современ и делува дури малку егзотично. Значи, во тој случај требаше и преводот да биде таков, не секогаш лесно разбирлив, посебен, дури и егзотичен. Сакав да го сочувам карактерот на текстот и да не го поедноставам. Но кога преведувам дела кои на современиот македонски читател воопшто не му делуваат „туѓо“ или „егзотично“, секако дека не сакам да им делуваат така и на германските читатели. Не сакам непотребно да отуѓувам преведувајќи буквално – што лесно се случува на пример во случај на пцовки. И не сакам да се препознава дека е превод бидејќи читателот се „сопнува“ при читањето кога се соочува со зборови, синтактични структури и изрази кои не се соодветни за германски текст.

Кои се најголемите предизвици за еден преведувач од македонски на германски јазик? И кое од делата што ги имате преведено од македонски Ви има предизвикано најмногу „преведувачки маки“?

Најголемиот предизвик, всушност, е да се најде издавач. И не само да се најде издавач, туку и да се најде издавач којшто нема да ја објави книгата можеби само затоа што добива финансиска поддршка на пример од ТРАДУКИ или од Европската Унија, туку кој ќе се ангажира и понатаму за книгата со промоции, со рекламирање, со контактирање на критичари коишто би можеле да бидат заинтересирани. Да бидеш преведувач од македонски на германски истовремено значи да бидеш и агент, не само преведувач. А таа работа е многу мачна и бара многу време.

Што се однесува до „преведувачките маки“, мислам дека најмногу ми ги предизвика „Пиреј“ од Петре М. Андреевски. Но, истовремено, тие маки ми донесоа и големи радости. Зошто? Затоа што добив толку многу помош од драги луѓе. Не можев да го прашам авторот за зборови коишто ги нема во ниеден речник, но ги прашував син му Сергеј Андреевски со сопругата Ирена и внукот Меглен кој дури живее во Германија. Кога и тие не знаеја или не беа сигурни, одеа со моите списоци во Слоештица за да ги прашат старите луѓе таму и се враќаа со објаснувања и честопати и фотографии на предмети, алати итн. И мојата другарка Бранка Ѓорговска отиде за мене во Музејот на Македонија и разговарала со стручњаците за плугови и за различни видови на волнени ткаенини, а и за разбои за да можев да разберам кој дел од традиционален разбој за што служи и да најдам германски еквиваленти. Тоа, всушност, беше групна работа и беше прекрасно искуство.

Годинава ја добивте меѓународната награда „Драги“ за преводот на романот „Пиреј“ од Петре М. Андреевски. Колку Ви значи ова признание како професионален книжевен преведувач?

Секако дека многу ми значи ова признание за мојата работа како преведувач, исто како и меѓународното признание „Блаже Конески“ на Македонската академија на науките и уметностите, коешто го добив пред неколку години на предлог од Влада Урошевиќ. Овојпат посебно ми беше драго што ми ја доделија наградата токму во зградата на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“, на истото место во влезната хала, каде што на времето настапив со мојата театарска група од студенти на Германистика и ученици од Гимназијата „Јосип Броз Тито“. Имав чувство како да се затвори еден круг.

Во образложението за наградата стоеше дека германскиот превод на „Пиреј“ доживеал одличен прием кај германската публика. Според Вас, освен на квалитетот на делото и квалитетот на преводот, кои други фактори влијаат за еден ваков пробив на дело од, условно речено, мал јазик, на пазар на голем јазик како што е германскиот?

Секако и квалитетот и активностите на издавачката куќа. Во случајот на „Пиреј“ се работи за Издавачката куќа „Гуголц“, на германски „Guggolz Verlag“. Издавачката куќа е мала, но неверојатно успешна и позната. Издавачот Себастиан Гуголц е голем ентузијаст и се ангажира многу за своите книги. Критичарите го знаат и го ценат, и кога тој предложува некоја нова книга може да бидат сигурни дека е квалитетна и дека вреди да се занимаваат со неа. Без таков ангажман би било многу, многу потешко да се пробие една книга преведена од не многу познат јазик на суровиот книжевен пазар во Германија.

Кое дело или автор е Вашиот следен предизвик да го пренесете на јазикот на читателите на германски?

Моментално сум во фаза на исчекување. Има еден проект што би сакал да го реализирам, има дури и издавачка куќа, но книгата би се објавила во пакет со други книги од други јазици и сè уште не е јасно дали ќе се финансира. Затоа сè уште не би сакал да откријам повеќе. Инаку, имам повеќе книги што сакам да ги преведам, но морам првин да најдам издавач. За тоа треба многу време, а треба и сила. А со моето полно работно време на одделот за меѓународна соработка на Слободниот Универзитет Берлин, во комбинација со две сè уште мали деца, некако ми недостасуваат и време и сила, барем засега. Но сигурен сум дека ќе дојдат и други времиња! Во никој случај нема да се откажам од преведувањето на македонска книжевност.

Насловна фотографија: Ефи Лонгину

ДИОНИЗИЈА ЗА ДИОНИС

Posted on by Europe House EUH

Во митологијата богот Дионис се смета за еден од најкомплексните богови од грчкиот пантеон. Во римската митологија Дионис е познат и како Бахус. Покрај тоа што е именуван како бог на виното и веселбата, во старата античка традиција тој е, пред сѐ, бог на театарот и драмата. Дионис уште бил нарекуван и „биволорогиот бог“ и во ликовните репрезентации може да се сретне насликан како неутешлив бик, симбол на плодноста и силата. Според грчкиот мит, Дионис е син на врховниот бог Зевс и тебанската принцеза Семела – што значи тој е полубог-получовек, некаде на границите меѓу смртното и бесмртното царство. Театарот во Античка Грција е тесно поврзан со ритуалното лудило и екстазата и не е случајно што старите Грци верувале дека самиот театар е роден од религиозните фестивали посветени на Дионис, познати како дионизија или дионизиски свечености. Дионис се појавува како инспиративна фигура кај многу уметници, драматурзи и театарски изведувачи низ историјата. Може да се каже дека неговото влијание врз уметноста и театарот го надминува времето.

Како фигура на божественото лудило, Дионис е тесно поврзан со уметничката креација и експресија. Неговите следбеници, кои најчесто биле жени, уште наречени и менади, инспирирани од неговиот дух, се препуштале на екстатично танцување и пеење верувајќи дека на тој начин ќе го дофатат божественото. Менадите го славеле неговиот култ и биле специфична група на вернички кои носеле долги фустани и ги оставале косите расплетени додека трчале низ шумите. При трансот на жртвувањето, ловеле диви животни, ги распарчувале и го јаделе нивното месо, служејќи му на Дионис во тие екстатични ритуали. Низ историјата, уметниците и писателите гледале на Дионис како на муза која ја разбранува имагинацијата и ги критикува општествените норми. Фридрих Ниче, на пример, го толкува Дионис како симбол на дионизискиот дух во неговото дело „Раѓањето на трагедијата“. Ниче ги спротивставува аполонските идеали за ред и хармонија со дионизиската перцепција на хаосот и ирационалноста, сугерирајќи дека големата уметност доаѓа од соединувањето на двете сили. Уметникот, како и Дионис, допира до најдлабоките емоции и дозволува „лудилото“ на креативната енергија да тече, надвор од рационална контрола. Оттука доаѓаме и до најинтригантниот аспект на богот Дионис, а тоа е неговата двојна природа.

Култот кон Дионис

Во најраните прикази Дионис е претставен како зрел маж со брада и елегантна облека, а овој изглед треба да алудира на мудроста и сериозноста што се дел од неговата двојна природа. Меѓутоа, во подоцнежните описи му е даден нов лик на млад и сензуален човек, без брада, со андрогинска убавина што ги предизвикува традиционалните перцепции за пренагласената машкост. Култот на Дионис гледа на богот како на заштитник на сите оние што не се вклопуваат во строгите општествени норми. Тој е спонтан и мистериозен. Така, тој станува симбол на хаосот и неочекуваното – на сè што е надвор од границите на човечкиот разум и припишано на непредвидливата природа на боговите. Оваа двојност е во сржта на дионизиското искуство во уметноста и театарот. Преку Дионис, уметникот се соочува со парадоксот на создавањето: убавина родена од хаос, смрт наспроти живот итн. Самиот театар ја отсликува оваа двојност претставувајќи ги трагичните и комичните аспекти на животот рамо до рамо, откривајќи дека човечкото искуство е сложено и контрадикторно како и самиот бог.

Дионис и театарот

Ликот на Дионис има почитувано место во историјата на театарот. Античките Грци верувале дека самиот театар е роден од религиозните фестивали посветени на него. Овие Дионизиски фестивали ги славеле животот, смртта и повторното раѓање на Дионис преку своевиден натпревар што подоцна станал основа за грчката трагедија и комедија. Грците ја одржувале Градската дионизија во Атина, каде што драматурзите како Ајсхил, Софокле и Еврипид се натпреварувале да ги претстават своите дела во чест на богот. Всушност, самиот поим за трагичното, или трагедија, што во превод значи „песна на јарецот“, се смета дека потекнува од ритуалите кои вклучуваат жртвување на кози во името на Дионис, симбол на плодноста и обновување на животот преку смртта.

Кога античката публика ги гледала драмските претстави на сцена, се претопувала со емотивниот и хаотичен свет на ликовите што предизвикувало состојба на катарза – прочистување на емоциите и душата. Ова трансформативно искуство им овозможило на учесниците да го надминат своето индивидуално јас и да го допрат колективниот дух на човештвото. Така, всушност, театарот станал простор за истражување на мистичната страна на животот, она што не секогаш може научно да се објасни, откривајќи ги најдлабоките стравови и желби на човекот – концепти што самиот Дионис ги отелотворува во својата божествена философија.

Како божествен покровител на трансформацијата, Дионис претставува инспирација на многу уметници од полето на сликарството, книжевноста, музиката и филмот, а за драматурзите и театарските изведувачи низ историјата, Дионис е изворот на човековата експресија. Преку Дионис, уметноста и театарот не се само облици на забава, туку отвораат нова визура, ново гледиште кон светот. Танцот на Дионис е во дослух со ритамот на животот, една вечна состојба на обнова каде што митското, реалното и фикциското постојано се испреплетуваат.

Во духот на поддршката на младите творци и поттикнувањето на културниот дијалог и размена, „Јуроп хаус“ во партнерство со Факултетот за драмски уметности (ФДУ) ја одбележува петгодишнината од своето постоење. На овој мал јубилеј ѝ се отстапува простор на младата и енергична културна сцена. Oд 1 до 5 ноември, овогодишната манифестација Скомрахи ги поканува студентите од европските академии и факултети да ја истражат моќта на уметноста како алатка за позитивни промени. Уште од своето основање во 1988 година, Скомрахи ги вмрежува студентите низ Европа за да разменуваат идеи и да слават различни култури. За оваа, 2024 година, централната тема е дионизијата и културниот танц на уметноста.

Доротеа Огненовска

Науката е пријателка, а не Баба Рога

Posted on by euhouse

Europe House во соработка со Умно.мк ја почнува рубриката „Надреден знак“ во која секоја последна среда во месецот, интелектуалци од одредена област ќе пишуваат колумна на теми што нè засегаат.

„Ако не сте умни, ќе решавате задачи математика!“ Колку од нас како деца ја имаат слушнато оваа реченица?

Науката не смее да биде Баба Рога за плашење деца. Таа е со нас од рана возраст, кога првпат ги откриваме законите на физиката и ги испитуваме нивните граници. Таа е блиска, задева, интригира, скокотка и ветува авантури и можности за истражување. Нè тера да си поставуваме прашања за светот околу нас и не нè остава на мир додека не најдеме одговор. Ни отвора врати кон свет исполнет со чудесни откритија и нè учи како со љубопитност и со креативност можеме да го разбереме светот околу нас. Науката е наша стара познајничка, на која ако ѝ дадеме шанса, ќе ни стане другарка за цел живот. Другарка која ги проширува нашите хоризонти и нè подготвува за иднина полна со непознати можности и предизвици.

Но, како и секој добар пријател, науката некогаш знае да нè изнервира, особено ако не ѝ дадеме шанса да биде достапна, разбирлива и инспиративна. За среќа, не треба многу за да заинтересираме дете за наука, бидејќи таа е насекаде околу нас. Доволно е да влеземе во кујната со нашето дете, па преку готвењето да му покажеме како хемијата создава чуда …. за јадење 😊 И не, не е потребно да знаеме сè … доволно е да му покажеме на нашето дете дека негувањето истражувачки дух е многу важно. Следниот пат кога детето ќе постави прашање за тоа како функционира нешто, да го искористиме тоа како можност за заедничко истражување: ние, другарката-наука и детето.

Веќе неколку години сум дел од неформалното образование кај нас и гледам дека децата тука ги доживуваат научните концепти како апстрактни и тешки за сфаќање, како непријател со кој треба да се борат и да се надмудруваат. Интерактивните методи и практичните демонстрации ја прават науката опиплива и блиска, а ако ги нема, се разорува другарството меѓу децата и науката. Од досегашното искуство со работилници и проекти со деца, најважното што го забележав е дека кога научната работилница е визуелна, забавна и полна со хумор, тоа многу повеќе им останува во сеќавањето на учениците. На овој начин учењето станува подинамично и поинтересно, децата побрзо учат и посмело поставуваат прашања. Во тој момент децата создаваат врска со науката која оди подалеку од учебникот.

Но, што ако оваа љубопитност и талент за наука се загубат поради недоволна поддршка во редовното образование? Еден наставник не може да им посвети доволно внимание на сите ученици и често се случува талентираните деца да останат незабележани или недоволно стимулирани во рамките на традиционалниот образовен систем. За да не се случи ова, на сцената треба да стапи едно друго победничко трио, а тоа е: науката, детето и менторот.

Концептот на менторство еволуира низ годините. Во последно време туторите се доделуваат за да можат учениците да постигнат подобри резултати на училиште. Сепак, „тутор за петка“ е поинаков од ментор што се обидува да го формира начинот на кој размислува детето. Во минатото туторите биле реномирани научници кои работеле со талентирани деца, помагајќи им да ги развијат своите вештини и знаења, пренесувајќи им искуства и длабоки научни познавања. Невронаучникот Ерик Хоел има напишано серија текстови на оваа тема со наслов: „Зошто престанавме да правиме Ајнштајни?“. Во нив тој објаснува дека речиси сите големи умови од Галилео, преку Дарвин до Ајнштајн имале свои индивидуални ментори.

Според Хоел, оваа форма на менторство била темел за создавање на најголемите научни умови во човештвото. Но, со текот на времето, овој пристап се загубил во модерните системи на масовно образование, во кои фокусот е ставен на стандардите и унифицираните методи на учење. Денес, повторното воспоставување таква врска меѓу менторите и младите таленти може да ја создаде новата генерација Ајнштајни.

Нашата фондација „Кантарот“ се инспирира од овие примери и се обидува да го стави менторството во македонски контекст. Токму затоа нашите стипендисти ги поврзавме со ментори, истакнати научници кои работат на реномирани универзитети во светот. Талентираните ученици повеќе од шест месеци работеа со своите ментори за да подготват научни предавања на третата конференција „Наука за деца“. Меѓу децата и научниците се создадоа силни врски и тие уживаа во заедничкото работење. Се надеваме дека овие партнерства ќе продолжат и во иднина.

Сепак, тешко е да се најде индивидуален ментор за секое дете. За среќа, тоа не е единствениот начин на кој можеме да им помогнеме на новите генерации да ја засакаат науката. Секој муабет со научник, секоја научна работилница, секое инспиративно предавање од наставниците отвора нови хоризонти. А кога ќе ги видам децата со ококорени љубопитни очи, полни со ентузијазам да го одгатнат научниот концепт, и кога озгора на тоа, на крајот од работилницата ќе ми кажат: „Јас сакам да се запишам на наука за деца“ … е тогаш ми се полни срцето со милина и верба дека тоа е зачетокот на едно долгогодишно другарување меѓу децата и науката.

Пишува: М-р Драгана Стикова, директорка на Фондацијата „Кантарот“, раководителка на „Наука за деца“

 

СВЕТСКИ ДЕН НА УМЕТНИЦИТЕ – 25 ОКТОМВРИ

Posted on by Europe House EUH

Уметноста, во нејзините многубројни форми, уште од раните почетоци на заедничкиот живот е суштински дел од човечката експресија. Дури и кога општеството било една обична мала заедница, првобитниот човек пројавувал потреба да се самоизрази преку јазикот на уметноста – цртајќи пештерски слики, пеејќи песни посветени на божества, играјќи и танцувајќи покрај огништето, како и изработувајќи предмети со различно симболично значење. Овие првични форми на уметничко изразување служеле како огледало на духовниот и културниот развој на раните луѓе. Уметноста, во суштината, отсекогаш била медиум преку кој човекот се обидувал да го разбере и да го прикаже светот околу себе, а таа потреба за креативна комуникација опстојува сѐ до денес. Секоја година на 25 октомври го славиме Светскиот ден на уметниците, ден посветен на креативците ширум светот чии дела остануваат да ги прават нашите животи поубави, побогати и поинспиративни. Тие ни овозможуваат да гледаме на светот низ различни перспективи и да го почувствуваме она што е длабоко скриено во нас. Овој ден ги слави сите форми на уметноста – сликарство, книжевност, вајарство, фотографија, архитектура, музика и филм.

Зошто се слави Светскиот ден на уметниците?

Уметноста се смета за света поради нејзината уникатна способност да го отслика човечкиот дух и да пренесе чувства и емоции што се заеднички за сите нас. Покрај тоа, уметноста има функција на „меѓник“ меѓу минатото, сегашноста и иднината, обединувајќи го светот преку различни култури и традиции. Накратко, овој ден го прославува шарениот свет на уметниците и сета неверојатна и креативна работа што ја создаваат ширум светот. По 2020 година, перспективата кон уметноста значително се менува. Денес, уметниците се повеќе ценети, а гледачите стануваат посвесни за длабокото влијание што уметноста го има врз нашето ментално здравје. Во постпандемичниот свет, таа не е само форма на естетска експресија туку и средство за терапија преку којашто се изразуваат личните и колективните искуства. Додека формите и медиумите еволуирале низ вековите, уметниците не биле секогаш лесно прифатени од широките маси. Нивниот креативен пат бил и сѐ уште продолжува да биде исполнет со предизвици. Токму нивната способност да го одразат светот – вклучувајќи ги сите заеднички стравови, соништа, желби и најдлабоки копнежи – ја претставува вистинската сила и моќ на уметниците.

Неоспорно е дека уметноста отсекогаш била нераскинлив дел од човековото постоење. Од најраните денови, кога првобитните луѓе ги цртале своите приказни на ѕидовите на пештерите, па сѐ до оние величествени ремек-дела на ренесансата и модерната уметност, уметничкиот јазик претставува најмоќната алатка за разбирање на светот околу нас. Во минатото, уметноста често била тесно поврзана со религијата и спиритуалноста. Египетските храмови, грчките скулптури и средновековните фрески имале длабокопрониклива естетска убавина, чија основана цел била воспоставување комуникација со божественото. Со текот на времето, уметноста се менувала и се развивала, но никогаш не ја загубила својата моќ да ги предизвикува ставовите и идеите на оние што ја создаваат и на оние што ја восприемаат. Речиси сите култури и цивилизации знаеле дека уметноста е исклучително важна; и поради тоа вложувале огромни напори за да ја зачуваат за идните генерации. Затоа музеите и галериите денес се сметаат за светилишта на највредните тајни на минатото. Музеите како Ватикан или Лувр сместуваат стари дела и служат како сведоштва за уметноста и нејзината безвремена улога во зачувувањето на колективната историја и култура.

КАКО МОЖЕ ДА СЕ ПРОСЛАВИ ДЕНОТ НА УМЕТНИЦИТЕ?

Овој ден може да се искористи како можност да им се оддаде почит на сите уметници, без разлика во која гранка, односно во кој уметнички медиум ги создаваат своите креации. Речиси во секој град постојат локални галерии или патувачки изложби на кои се изложени делата на различни уметници. Преку посета на галериите, гледачите се запознаваат со новите модерни стилови, со она што е актуелно и она што е подложно на критика. Истовремено, купувањето на уметничко дело може да им даде огромна финансиска и креативна поддршка на уметниците, што ќе им овозможи да продолжат да создаваат и да придонесуваат во културната сфера на општеството. Покрај тоа, овој ден може да се прослави и со самостојно создавање на уметничко дело. Не морате да бидете професионален уметник за да го пронајдете вашето креативно „јас“. Дури и еден обид за цртање или пишување може да ве натера да почувствувате колку е прекрасен процесот на создавање уметничко дело. Инспирацијата постои насекаде околу нас – во природата, во меѓучовечките односи, во пријателствата, љубовта, а најмногу е вгнездена во нашата имагинација. Денес постојат многу работилници што нудат часови по сликање, пишување, пеење или, пак, танцување, а ова е одличен начин да се истражат формите на уметноста и да се открие некој затскриен талент.

Уметноста е универзален јазик што ги надминува сите граници – културни, географски и јазични. Во оваа смисла, таа дава директен поглед во мислите и емоциите на уметникот, тие мисли не се секогаш позитивни, понекогаш можат да бидат непријатни и мрачни. Без разлика кои се најдлабоките пориви на уметникот, влијанието на уметноста во општеството е непобитна. Светскиот ден на уметниците е потсетник за важноста на негувањето на креативноста, како во нашите заедници, така и во самите нас.

Доротеа Огненовска

Иван Шопов: Големите наративи и мудрости, просто, молат за испревртување

Posted on by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Минатата недела во рамки на фестивалот „АртАреа“ беше промовирана новата книга, односно новата збирка кратки раскази „Зентруфуга“ на Иван Шопов.

Читањето на книгата е како да сте седнале во поза за медитација и наеднаш се пуштате по голем воден тобоган. Расказите почнуваат да ве вртат со скокотливи повици да им се препуштите на откачените приказни. Често ве тераат да си ги протриете очите и да се прашате дали светот е свртен наопаку или е до вас. Па некаде ќе доживеете ладен туш, некаде ќе се омекнете или саглам ќе се ишмирглате, а на крајот на секој расказ стрмоглаво ќе се струполите во базен на ново изненадување. И откако цело време со трпки низ стомакот задоволно си се смеете, сфаќате дека искуството било крајно адреналинско и ви создало зависност.

Во овој случај, и потреба за разговор.

Како си, Иван? Освен што гледаме дека и со новата книга продолжуваш да бидеш наострен да тераш правда за кратката проза. 😊

Секогаш е добро да се добие вакво прашање, макар и во интервју! Добро сум, благодарам на прашањето 😊 Ги средувам впечатоците по објавувањето на „Зентрифуга“ и промоцијата во рамки на фестивалот „АртАреа“, па полека се помирувам со тоа дека веќе не можам да влијаам врз судбината на приказните, кои веќе почнаа да живеат самостоен живот.

Слоганот што го смислив како шега и закачка за моите литературни пријатели кои книжевните читања што ги организираа главно ги посветуваа на поезијата, полека се претвори во некаква мисија. Останувам посветен на читање, пишување, па и преведување текстови во оваа книжевна форма.

Микрофикцијата не престанува да ме возбудува веќе со години. Сѐ уште ми е голем предизвик да создадам дело кое ќе биде набиено со енергија, една мала книжевна, јазична експлозивна направа, да си играм со текстот на мал простор, да кокетирам со огромната белина надвор од редовите и да создавам поле за бесконечни асоцијации… Кратката проза е секси, нуди вид задоволство кој не може да го овозможи ниту една друга книжевна форма, ниту еден друг жанр…

Понекогаш на шега велам дека мрзата е пресудна за определбата да пишувам минималиситчка проза. Ова го споменуваат и повеќе класици на формава (први на памет ми паѓаат Лидија Дејвис и Иштван Еркењ). Понекогаш толку често се шегувам со тоа, што почнувам да се плашам дека не е само шега, дека навистина има нешто вистинито во таквото тврдење…

Дел од мотивацијата се крие и во инаетот. Кратката прозна форма некако традиционално се наоѓа на маргините, уште од времето кога се појавуваат песните во проза па натаму. Првите автори на песни во проза не ни доживеале да ги видат своите дела објавени како книга! Иако постојат книжевни ѕвезди, етаблирани писатели познати по својот прозен минимализам, тие се повеќе исклучоци кои го потврдуваат правилото. Кога ќе се спомне Хулио Кортасар, никој прво не помислува на неговите кратки раскази. Тие не се прва асоцијација ни за Франц Кафка, исто како што прва асоцијација за Томас Бернхард не е книгата „Имитатор на гласови“, а за Елијас Канети „Прислушкувач“. Дури и во македонската книжевност, она што е канон на македонската литература – ајде да ги спомнеме Влада Урошевиќ и Славко Јаневски – никој прво не помислува на нив како на минималисти. Би сакал да замислам разговор со помлад читател кој би одел отприлика вака:

-Го знаеш ли Влада Урошевиќ? – Да, секако, тоа е авторот на „Седмата страна на коцката“. Или на прашањето „која ти е омилена книга од Славко Јаневски“ да добијам одговор дека тоа е книгата „Зад тајната врата“…

Малку го развлеков одговоров, па да заокружам: правда за кратката проза!

Кратките раскази, кои веќе станаа твој заштитен знак, овојпат ги објави под оксиморонскиот наслов „Зентригуфа“. Како и, уште поважно, кога дојде до насловот – при некоја медитативна состојба или додека мозокот ти беше на 1.200 вртежи?

Ох, веројатно тоа се случи при уште повеќе вртежи, но кога машината во главата веќе стивна и настапи еден миг на тишина. Можеби ќе звучам грубо, ама пародирањето на зен-приказните доаѓа од длабоката, исконска човечка потреба за заебанција. Некому можеби ќе му биде малку чудно, но решив да ги пародирам зен-приказните токму затоа што тоа се текстови што многу ги сакам, што ми се многу драги. Слично како што во личниот живот можеме да си дозволиме погрубо и послободно да се шегуваме само со оние кои ни се навистина блиски, така и во книжевноста си дозволувам да ги пародирам оние текстови кои ми се баш такви – блиски. Луцидноста, парадоксалноста на тие наративи, па честопати и хуморот кој го содржат, ги засакав уште како средношколец. Но, односот кон овие текстови ми е амбивалентен. Колку и да ми се симпатични како книжевни дела, алергичен сум на поуки и на мудрување, макар тие поуки биле пренесени на овој луциден начин. Затоа решив да ги пародирам драгите зен-приказни. Како основа, изворник за пародиите, ги користев зен-приказните објавени во издание на Магор 2013 година, во превод на Владимир Мартиновски и Владимир Јанковски. Практично, станува збор за своевиден редимејд – главно интервенирав врз краевите на текстовите, променувајќи ја, преосмислувајќи ја, па ајде да речам и уништувајќи ја нивната изворна поента. Отприлика така како што Марсел Дишан ѝ нацртал мустаќи на Мона Лиза, или како што децата со фломастер ги зацрнуваат забите на политичарите на предизборните плакати… Во мене сѐ уште има нешто од тој бељаџија.

Збирката е поделена на три дела: „антрополошки раскази“, како што ги нарече Калина Малеска на промоцијата; раскази за маргинални јунаци и ситуации; и, во срцето на книгата, пародиите на зен приказни. Ги спојуваат игривоста, хуморот, очудувањето. И не е ли секогаш така кога ќе се спојат малите луѓе и големите мудрости и наративи?

Не само како писател, туку и како човек, во она што популарно се нарекува реален живот, сакам да имам отворени очи, отворени сетила, отворен дух за она што е необично, за она што отстапува од здодевните норми. Секојдневнието, реалноста сама по себе не ме возбудува премногу, освен како основа за нешто повеќе од појавното, од видливото, од лесно достапното… Ги сакам маргиналните луѓе, маргиналните места, ситуации… Сето она што нема да се најде во вести, на разгледница или во учебник по историја. Понекогаш се задоволувам само со тоа да бидам хроничар на таквите луѓе, појави и феномени, како во книгата „Скопје: изгубените чевли на градот“, а понекогаш тие се основа за создавање приказни кои излегуваат надвор од правилата на стварноста, претставуваат некаква порта кон фантастичното, кон надреалното, кон еден свет во кој цврстите закони на кои сме навикнати се прекршени или целосно укинати. Многу често нештата што ме опкружуваат се само граѓа за конструирање загатки, за градење тајни одаи со заклучени врати зад кои и самиот не знам што има. И добро е што е така.

А големите наративи и мудрости… Просто молат за испревртување преку судирот со бизарните, маргинални светови и појави.

Моќта на зборот, приказната, книгата… како тема се појавува во повеќе раскази (Природонаучник, Благородна вештина, Скопје чита…) – сместена во истиот хумористичен и пародиски контекст. Живееме ли во време во кое поетот не сакајќи го победува боксерот?

И во „Приказни“! И во „Приказни“! 😊 Ако не верувам во моќта на приказната, веројатно треба да се зафатам со нешто друго, а не да се занимавам со пишување. Иако добриот литературен занаетчија веројатно не би требало да го направи тоа, ќе ви откријам една нешто: во „Зентрифуга“ се застапени и пет постари, веќе објавени раскази. Мотивот за тоа овојпат не е мрзата. При пишувањето и структурирањето на книгата, истовремено се одвиваше и процес на преиспитување и превреднување на она што веќе сум го напишал и објавил. Ми беше возбудливо тоа што забележав дека овие пет микропрози сѐ уште можат да го поминат мојот критички филтер, а истовремено органски да се вклопат во целината со новите раскази. Не е случајно тоа што еден од петте раскази што ја преживеаја самокритиката е токму расказ што инсистира на моќта на приказната.

Што се однесува на дуелот поет-боксер, не се осмелувам да издвојам победник. Сум видел патосирани поети и боксери, како и луѓе што ги толкуваат и двете улоги. Понекогаш и поетот мора да удира тупаници по своето лирско „работно време“. А постојат и боксери што сакаат поезија. Ова повеќе е метафора, не алузија на Мате Парлов 😊

Исправена неправдата кон расказот „Приказни“ 🙂

На промоцијата кажа дека по анализата на расказите што си ја направил отпосле, по бројот на пресечени глави на учители во нив, си сфатил дека веројатно потсвесно имаш проблем со авторитети. Што друго научи за себе по завршувањето на книгава?

Веројатно е претерано да се каже дека правев анализа на расказите, но при обликувањето на книгата и препрочитувањето на текстовите, кога гледате што сѐ имате на куп како материјал и размислувате како да го организирате, просто бодеше очи моментот дека повеќе пародии на зен-приказните завршуваат така што просветлениот ученик му ја отсекува главата на учителот. Веројатно тоа има врска со отпорот кон авторитетите, што само по себе не мора да е добро, но ми се чини дека во одредена мера е неопходно за каков било напредок.

Пишувањето за мене во голема мера е интуитивен чин, па затоа и она што сум го „научил“ за себе не можам да го артикулирам едноставно, како некаква дефиниција, формула или теза. Спознанијата од творечкиот пат со „Зентрифуга“ се повеќе насетувања, па затоа и се артикулирани во книжевноуметнички облик. Она што ми е уште појасно по завршувањето на книгава не е некаква новост за мене: ги обожавам тајните, микромистериите, па ќе се впуштам во таков тип авантури и во иднина.

Како верен обожавател на краткиот расказ, може ли да споделиш еден долг список на автори на кратки раскази и еден краток на најомилените кратки раскази?

Правењето списоци не ми е баш омилено, затоа што секако ќе пропуштам некое важно име, па потоа со месеци ќе си ја чукам главата околу тоа. Но, ако одбијам ќе испаднам некултурен, па еве, ќе го направам тоа со мало уводно оградување дека списоков никако не е конечен, постојано се ажурира и надополнува, а во него се споменати имиња и наслови што први ми паднаа на памет од огромниот океан на микропрозата:

Омилени автори на кратки раскази/минималистичка проза/поезија во проза: Данил Хармс, Иштван Еркењ, Влада Урошевиќ, Ден Роудс, Емброуз Бирс, Лидија Дејвис, Горан Стефановски, Славко Јаневски, Џејмс Тејт, Томас Бернхард, Давид Албахари, Владислав Христов, Бојан Бабиќ, Франц Кафка, Елиас Канети, Хулио Кортасар, Анри Мишо, Жан Тардие, Даниел Драгоевиќ, Хуан Мануел де Прада, Звонко Карановиќ, Збигњев Херберт, Роман Кисјов, Ана Марија Шуа, Андре Бретон и француските надреалисти… Би можел да набројам уште триесетина минималисти само од македонската книжевна сцена, но сигурно ќе заборавам некого, па потоа ќе бидам изложен на непријатности… А можеби ќе ми затребаат и боксерските вештини. Би се поштедил од тоа.

Некои од од омилените минмалистички прози: „Еден спокоен човек“ од Анри Мишо, „Линчување“ од Данил Хармс, „Феномен“ од Иштван Еркењ, „Злоупотреба на довербата“ од Жан Тардие, „Пичката на месечарката“ од Хуан Мануел де Прада, „Разнесувач на писма“ од Славко Јаневски, „Наука“ од Влада Урошевиќ, „Градски живот“ од Лилјана Дирјан, „Машина“ од Давид Албахари, „Игра“ од Ѓорѓи Крстевски, „Здодевни пријатели“ од Лидија Дејвис, „Антропологија“ од Ден Роудс, „Лудата по чаршафи“ од Елиас Канети…

За крај, во духот на завршниците на кратките раскази, каква пресвртница би му напишал на ова интервју?

„А дали знаете дека алжирскиот бег под самиот нос има израсток?“

Subscribe To our newsletter!