Категорија: Culture Matters Series

Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Елиза Копети е уредничка од Италија, која своите студентски денови ги поминала во Хрватска и Србија и добро го познава српско-хрватскиот јазик, од кој и самата преведува. Пред десет години, таа била една од основачите на издавачката куќа „Ботега еранте едициони“, чија издавачка политика е насочена кон издавање дела од просторите на Источна Европа.

За време на Саемот на книгата, Елиза беше гостинка во Скопје, во рамки на Фелоушип-програмата на МАИ, каде што имаше можност одблиску да ја види издавачката сцена и да се запознае со повеќе издавачи и автори.

Елиза, како си? Успеа ли да си дојдеш на себе по враќањето од Скопје и да се приспособиш на „досадната“ канцеларија? 😊

Добро сум, благодарам. И покрај исполнетата програма, патувањата и концентрацијата, морам да признаам дека во Скопје ми беше толку опуштено што сè уште не сум успеала да се вратам на северноиталијанската брзина и стресот. И подобро!

Твојата издавачка куќа „Ботега еранте едициони“ е создадена со желба да издавате и поинаква литература, литература од Источна Европа. Можеш ли да ни раскажеш повеќе за идејата и сонот што беа во основата и за тоа што успеавте да реализирате од 2015 година наваму?

На почетокот од нашата приказна имавме силна желба на читателите на нашиот јазик да им отвориме нов прозорец кон соседната книжевност, затоа што таа беше многу малку позната. Кога велам соседна книжевност, мислам на Словенија и Австрија, но и на целиот простор што се простира до Романија, Бугарија, Албанија и Грција, вклучувајќи ја секако и Македонија. Што се однесува до Словенија, ситуацијата е апсурдна. Ние живееме близу границата, ги знаеме цените на нафтата и на месото во Словенија, но немаме поим што пишуваат Словенците, кои се нивните модели, кои се нивните најголеми автори и зошто воопшто пишуваат и читаат толку поезија?!? Пред десет години јасно увидовме дека на пазарот нема издавачка куќа која го покрива ова соседно подрачје, па имаше простор за нас. На почетокот имавме сè што требаше (освен буџет…): уредник, преведувач, графички дизајнер, администратор, ПР. Почнавме со првите книги на италијански и со преводи, а наш прв автор беше Иво Андриќ со збирка необјавени раскази за патувањето. Можете да замислите колку емотивно беше тоа!

Во текот на овие 10 години многу работи се променија: прво, моравме да научиме како се тргува со книгите, да станеме вистинска фирма, да се организираме и да осмислиме план за комуникација, да основаме сопствен бренд (овцата е нашата маскота и лого, затоа што акронимот од „Ботега еранте едициони“ е БЕЕ, точно звукот што го прави овцата „бееее!“ – барем кај нас!). Дојде пандемијата, но преживеавме, отворивме нови патишта и морам да признаам дека никогаш не ни е досадно!

Бидејќи се наоѓате во Удине, мал град на периферијата во Италија, каков предизвик беше за вас дистрибуцијата на книгите низ земјата и како ви е денес решена?

На почетокот тоа беше вистински проблем: одлучивме да ја отвориме издавачката куќа во Удине, а не во Милано или во Рим, затоа што сите се вративме дома од разни делови на Европа за да живееме и да работиме тука. Овој крај има нешто посебно – повеќејазичноста е нормална, секој од нас има мешан идентитет и во последните 20 години тоа веќе не е срамота, туку вистински противотров за национализмот и централизацијата. Но, работејќи од Удине, веднаш сфативме дека не сме во центарот на вниманието, дека никој нема да ни се обрати, дека книгите тешко оти ќе ни бидат изложени во книжарниците надвор од нашиот контекст и дека никој нема ни да ги рецензира. Зошто? Затоа што вистинскиот центар за северна Италија, барем што се однесува до книгите, е Милано, потоа Рим, па Болоња, особено за книжевност за деца. Полека, менувајќи ги дистрибутерите на секои две години и наоѓајќи го патот до читателот, успеавме да дојдеме до вистинска дистрибуција, до синџирите на книжарници и до самостојните книжарници, така што сега можеме да кажеме дека нашите книги можат да се најдат на целото подрачје на Италија, а ако ги нема, секако можат да се нарачаат на различни начини. „Ботега еранте едициони“ повеќе не е локален бренд, туку национално позната издавачка куќа, иако сè уште мала.

Кои современи балкански автори се ваши „ѕвезди“ и колку сте задоволни од интересот на италијанската публика за нив?

Тука треба да се издвојат старите и познати писатели и новите појави. Иво Андриќ сигурно е автор кој сите читателите го познаваат или барем го слушнале неговото име; покрај него би го споменала и Меша Селимовиќ. Но, современи ѕвезди се секако Славенка Дракулиќ и Миленко Јерговиќ, кои публиката веќе долго ги познава. Во последните неколку години кај нас многу добар прием имаат книгите на Роберт Перишиќ (наскоро излегува и преводот на неговиот нов хит-роман Брод за Исa) и Марина Вујчиќ (Прашање на анатомија и Соседот), како и првите книги на автори како Горан Марковиќ (Белградско трио) и Дина Пешута (Татин син). Во нашиот каталог имаме разни први романи на автори од новата генерација, кои потешко се пробиваат кај нас, ама продолжуваме со работата на промовирање на новите генерации и новите стилови на пишување.

Колку е важна меѓународната активност, вмрежувањето и поврзувањето со луѓе за откривање на значајни автори и дела кои стануваат дел од вашите издавачки планови?

Многу е важна – не само лично, колку можам да патувам на странските саеми, фелоушипи и фестивали и да ги запознавам директно издавачите, авторите, агентите, туку и колку нашите преведувачи ги следат новите изданија, награди и ги познаваат авторите и авторките, па можат да ни понудат романи кои се вклопуваат во нашиот каталог. Верувам во соработка и во „фер плеј“ и мислам дека можеме да градиме добри мрежи меѓу професионалците кои имаат иста цел: добра книжевност до читателите!

На Саемот на книгата во Скопје, за време на Фелоушип-програмата на МАИ (9-11 мај 2025 г.)

Дали при посетата на Саемот на книгата во Скопје откри нови автори што ти се видоа интересни за италијанската публика?

Тоа е многу тешко да се каже за толку кратко време, но препознав дека Румена Бужаровска е сигурно женскиот глас што може да има добар одек кај нас, Лидија Димковска во срцето на сите нејзини романи има теми како што се повеќејазичност и повеќеидентитетност кои ни се драги; Петар Андоновски веќе е познат во Италија кај голем издавач. Ми беше интересно и да разговарам со издавачите кои имаат мала или воопшто немаат меѓународна соработка, но издаваат квалитетни книги. Добив еден куп материјали кои морам да ги проучам!

Кои се твоите следни предизвици – и на личен и на професионален план?

Бидејќи италијанскиот пазар се менува и публиката сè повеќе ја интересира книжевноста од Азија и особено од Кореја, лично ме интересира да откријам кои се предизвиците на тој вид литература; продолжувам со проучување на драмската книжевност (иако во „Ботега“ немаме ниедна драмска книга) од Балканот.

Најмногу би сакала балканската книжевност да стане моден феномен во Италија, бидејќи знаете, тоа би значело дека нашите книги барем еднаш би се нашле во центарот на вниманието. Можеби само за кратко време, но би било добредојдено!

Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Пишува книги за деца и книги за возрасни, издава книги за деца и за возрасни, постојано е актуелна со тоа што го работи и веќе со години го длаби патот за промоција на македонската книжевност надвор од границите на нашата земја.

Во пресрет на Саемот на книгата, настанот кој на една недела ги спојува љубителите на книгите, Билјана Црвенковска ни се чинеше како вистински избор на соговорник на тема писателство, издаваштво и саеми.

Најпрвин и најискрено, фала ти за тоа што најде време и за ова интервју, во сред претсаемска гужва. До каде сте со подготовките за Саем?

Како опасни дедлајнери, работиме буквално до 5 до 12, хахаха! Се шегувам, речиси сите изданија се веќе отпечатени, уште неколку се во печат. Последното, една интересна поетска збирка, ќе се печати во последните денови пред саемот на книга, но ќе стигне навреме. Оваа година планираме и помалку настани на нашиот штанд, пофокусирани сме и не се расплинуваме, па верувам дека сѐ ќе оди по план.

Бидејќи годиниве имаш одено по толку многу саеми во светот, кој (и со што) ти оставил најголем впечаток и како го доживуваш нашиот?

Саемите што ги посетувам се мошне различни, на пример саемите во Франкфурт и Болоња се повеќе ориентирани на продажба и купување на авторски права, тоа се класични бизнис-саеми што се отвораат за посетители само последниот ден, или последните два дена. Но, тие се пак многу интересни од аспект што се гледаат моментните трендови во светската книжевност и, во Болоња, на илустрацијата. Саемот во Болоња е исклучително богат и корисен за сите писатели и илустратори на книги за деца и млади, таму се изложени книгите што ги добиле најпознатите меѓународни награди, таму се соопштуваат добитниците на наградите „Ханс Кристијан Андерсен“ и „АЛМА“ (Меморијалната награда „Астрид Линдгрен“). Има одлични изложби на наградувани илустратори, земји во фокус со одлична програма, гостувања на автори, илустратори и преведувачи, одлични панел-дискусии. Болоња е местото каде што се обединуваат, поврзуваат и дружат сите што се занимаваат со книжевност за деца и млади. Ако не си во Болоња, како да пропушташ цел еден свет(оглед).

Сепак, по гостувањето на саемот во Лајпциг годинава, каде што имав промоции и настани поврзани со излегувањето на германското издание на мојот прв роман „Девет приказни за госпоѓица Сит“, морам да кажам дека за еден автор на книжевни дела, тоа е најзначајниот саем. Промоциите во Лајпциг ги отвораат вратите за авторите за различни настани, фестивали, за нови преводи на други јазици, а секако се важни и за поврзување со други автори, издавачи и агенти. Она што се случува таму е навистина посебно. На книжевната вечер во театарот „Лофт“, каде што гостувавме неколку автори од регионот и централна и источна Европа и бевме претставени преку разговори со нас и читања на извадоци од нашите дела на германски, присуствуваа околу 250 луѓе. Сите имаа платено карта. Има настани, како познатата „Балканска вечер“ во Лајпциг, каде што гостуваат и по 500-600-700 луѓе.

Е сега, нашиот саем е локален саем чија намена е претежно да биде продажен, а мал фокус е ставен на промоции на авторите и делата. Сличен саем на нашиот, но многу поголем и побогат е Белградскиот саем на книга и тоа е, да речам, моделот по кој треба да се водиме за да имаме успешен саем. Многу сме далеку од него, посебно затоа што имаме саем што се одржува во спортска сала, но се надевам дека работите ќе се менуваат. Минатата година конечно имавме распоред на штандовите со кои повеќето бевме задоволни, имавме и прва фелоушип програма во рамки на саемот како дел од активностите на „Македонската асоцијација на издавачи“, значи нешто се придвижува. J

Каква ќе биде понудата и програмата на „Чудна шума“ годинава на Саем? Крчкате ли нешто чудно?

Имаме многу нови книги што беа објавени последниве месеци, а не успеавме да ги промовираме како што треба, па мислам дека саемот ќе биде одлична прилика да го направиме тоа. Ќе имаме неколку потпишувања на книги на нашиот штанд од домашни автори (на сликовниците „Боите на виножитото“, „Потрага по храброст“, на илустрираниот роман „Приказни од Sунливото Море“ и други), а ќе ги претставиме и новите книги од две едиции фокусирани на превод на дела. Во едицијата „YES – Млади европски приказни“, каде што преведуваме книги за деца и млади од реномирани европски автори, ќе ги претставиме најновите изданија, книгите за млади „За младоста“, „Да се биде јас“ и „Денови на Блуграс-љубов“, но и останатите изданија за деца што излегоа минатата година. Во рамки на едицијата „Планета НАДЕЖ (Нова европска проза)“ наменета за читатели од сите возрасти, за возрасните читатели ќе ги презентираме романот „Трофеј“ – дело на фламанската авторка Хеа Схутерс и графичкиот роман „Адна“ на Самира Кентриќ, а за децата – романот „Мишка“. Овие две одлични едиции се кофинансирани од програмата „Креативна Европа“ на Европската Унија и поддржани и од Министерството за култура и туризам. Имаме и неколку нови сликовници: „Најмалиот остров на светот“, сликовница што ја направивме заедно со хрватската илустраторка Хана Тинтор, една прекрасна литванска сликовница – „Соништата на камелеонот“, потоа хрватската „Кики, ние те сакаме“ и некои други интересни изданија. И само да напоменам, кај нас речиси сѐ е чудно, бидејќи повеќето од овие изданија се занимаваат со славењето на „чудноста“ и различностите, со инклузија, индивидуалност и слобода.

Изминативе години многу Ваши изданија беа наградени со наградите на МАИ за најдобри издавачки достигнувања во периодот меѓу два саема. Какви ви се очекувањата годинава?

Наградите на МАИ се едни од ретките награди воопшто кај нас и секако се значајни токму поради тој аспект, па секоја награда ни значи. Сепак, нашиот фокус е претежно на меѓународните награди како „White Ravens” или „BRAW“ (Bologna Ragazzi Awards), бидејќи тие се клучот за отворање на вратите кон меѓународните пазари и превод на нашите книги за деца и млади во други земји. Овие награди ги доделуваат експертски жири-комисии кои ја работат таа работа години и години, кои имаат членови што го зборуваат/разбираат и јазикот на кој е напишано одредено дело и можат да го оценат текстот. Тие знаат точно да го препознаат квалитетот, иновативноста и уникатноста на делата.

Твојата најнова сликовница, „Најмалиот остров на светот“ е илустрирана од врвната хрватска илустраторка Хана Тинтор, нешто што е вистински настан во нашето издаваштво. Како се случи оваа соработка?

Ова не е прва меѓународна соработка од овој тип, на пример Ване Костуранов илустрираше сликовници на српски и хрватски автори, додека Бистра Георгиева има две книги за деца илустрирани од шпанската илустраторка Моника Каретеро. Секако да не ја заборавиме и „Бушава азбука“ на Горан Стефановски и Душан Петричиќ, иако таа е создадена во едно друго време, кога не постоеја граници и живеевме во една земја, Југославија.

Но, начинот на кој настана соработката со Хана е многу интересен, бидејќи се работеше за еден поголем проект кој никогаш не се реализираше, а идејата беше да се спојат автори и илустратори од неколку европски земји. Сите издавачи во проектот „конкурираа“ со два автори и два илустратори и сите потоа заедно гласавме кои автори (текстови) односно илустратори ќе се изберат и кој со кого ќе биде ставен „во пар“. И така за мојот текст, кој беше изгласан со најмногу гласови од сите, што за мене беше огромна чест, беше избрана да го илустрира Хана Тинтор. Јас веќе бев влезена во преговори за издавање на македонски на две сликовници што ги илустрираше Хана, сега веќе објавени во „Чудна шума“ – „Мојата бабичка не знае која сум“ и „Каде се крие Ведран“ и знаев како работи. Таа е исклучително талентирана илустраторка, а нејзините илустрации се длабоки, уметнички и навистина уникатни во секој поглед. Тоа е тој храбар пристап во илустрацијата што се бара „таму“, во Европа. И бев пресреќна што ќе работам со неа.

За жал, проектот не се реализираше, но јас ја контактирав Хана и ја прашав дали сепак сака да ја направиме сликовницата. Иако беше презафатена и во тој период веќе имаше одбиено пет или шест проекти, со радост се согласи. Ѝ се допаѓаше текстот и се пронајде во него. И така настана „Најмалиот остров на светот“, книгата која е „хајлајт“ на нашиот саемски каталог, на нашиот каталог за продажба на права и, се надевам, книгата што ќе ја одбележи оваа година.

Веќе не се добројуваат книгите што ги имаш напишано изминатите 10-15 години. Од каде црпеш инспирација за нови и нови – и приказни, и теми?

Ах, не секогаш имам инспирација, посебно не за приказните што ги пишувам „по нарачка“ и кои не секогаш се според моите желби, критериуми и стандарди, хаха. Но, баш поради тоа што пишувам многу различни работи, во моментот кога имам блокада за една работа, се префрлам на друга што ја пишувам паралелно и така се мотивирам.

А за инспирацијата, таа ја наоѓам насекаде, особено ми е предизвик да пишувам на теми за кои кај нас не се пишува… или да пишувам за нив на поинаков начин. Веќе одамна не ми се интересни приказните што се само смешни и забавни, а немаат нешто подлабоко. Или приказните што буквално раскажуваат сѐ и не оставаат простор за слоевитост и интерпретација на повеќе нивоа. Или приказните што реално се напишани само за возрасни, а се спакувани во „руво“ како да се за деца (обично замката во која паѓаат „големите“ писатели на „големи“ дела, хаха). Се шегувам, секако, но сакам да пишувам приказни што знам дека ќе бидат читани и надвор од Македонија. За мене тоа е најголемиот успех, кога ќе видам дека таа приказна допрела до читателот (без разлика дали тој е дете или возрасен) во некоја друга земја. И токму тоа ме мотивира, ме инспирира, ме тера да читам и да истражувам и да пишувам различни и различни нешта за различни луѓе од сите возрасти.

Кои ти се најголеми предизвици, кога станува збор за пишувањето, а кои кога станува збор за издаваштвото?

Во моментов ми е најголем предизвик мојот трет роман кој никако да го завршам, хаха… Но, се надевам дека конечно ќе го имаме некаде до крајот на септември. Паралелно работам и на една збирка раскази, исто така за возрасни читатели. И да, најголемиот предизвик ми е да им објаснам на читателите дека не сум САМО автор за деца и дека моите романи „Девет приказни за госпоѓица Сит“ и „Куќа над брановите“ не треба да стојат на полиците каде што стојат книгите за деца во книжарниците (нешто што редовно се случува!). Ова, секако, важи само за Македонија, во Германија, на пример, го немам тој проблем.

А за издаваштвото, најголемиот предизвик – не само мој, туку и на секој помал, независен и некомерцијален издавач во Македонија – е да опстане. Во време кога сѐ помалку се читаат и се купуваат книги (последно нешто на листата на купување се книгите, за жал), во време кога поддршката за културата се крати од сите можни страни (културата е секогаш на последно место), најголемиот предизвик е да изнајдеш различни модели на преживување. Верувам дека успешно жонглираме со „Чудна шума“, барем сега засега, благодарение на тоа што се занимаваме со неколку дејности. Мојот партнер Кире Галевски е фотограф и тој инсистираше да додадеме неколку „гранки“, па сега „Чудна шума“ се занимава и со издаваштво, и со книжарство, и со уметност, и со фотографија, и со дизајн, и со таканареченo „FineArt“ печатење на фотографии и репродукции, и со продажба на уметнички материјали… Сите чуда и чудесии на едно место.

Фотографии: Наташа Атанасова

Разговара: Наташа Атанасова

Минатиот месец издавачката куќа „Илика“ ја објави збирката поезија „Надвор од единиците мерки“ на Љубица Шопова. Тоа е поезија произлезена од офкањата на телото кои не ги слуша никој освен умот, од списокот неостварени желби многу подолг од списокот за пазарување, од потребата да се крикне гласно дека човекот не е создаден за да се вкалапува.

Стиховите на Шопова на секоја страница нè соочуваат со нашата кревкост, ранливост, минливост и ни се врежуваат како тетоважи на душата, која и покрај сè, во себе крие и храброст, и тивок бунт, и нескротлив копнеж за живот.

Бубе, најпрвин сакам да ти се извинам што моето праќање на прашањата за ова интервју доцнеше со недели. Но, едноставно, трагедијата што се случи во Кочани целосно ме измести и уште не знам колку и како (ќе) ми влијае. Како се носиш ти со тоа периодов, психички, емоционално, секако…?

Најпрво, сакам да изразам сочувство до семејствата на сите оние кои ги загубија животите во оваа огромна трагедија, како и поддршка до сите оние кои сѐ уште закрепнуваат. Како што велиш и ти, трагедијата во Кочани навистина нè измести сите. Лично, исто така не знам колку и како ќе ми влијае оваа ситуација. Како се носам… Многу сум револтирана, лута, иритирана бидејќи не само оваа туку и останатите трагедии во изминатите децении можеа да бидат избегнати со почитување на законите и нивно доследно применување. Отсекогаш страшно ме вадело од кожа тоа што на овие простори секогаш оние што ги посочуваат грешките и пропустите завршуваат казнети, а се глорифицираат и на некој начин се наградени оние што премолчуваат и едноставно работите продолжуваат да си тераат како ништо да не се случило. Крајно време е на сите нивоа: индивидуално, колективно, институционално да почне да се преобмислува и редефинира оваа „култура“ на профитерство и неодговорност најблаго кажано, за да нè биде и да нè има.

Минатата недела се одржа промоцијата на твојата нова, втора збирка поезија, насловена „Надвор од единиците мерки“. Колкав период на подготовка на збирката ѝ претходеше?

Да, на моја огромна радост и задоволство, се одржа промоцијата на „Надвор од единиците мерки“ во КСЦ „Јадро“. Збирката се подготвуваше околу четири години и за разлика од првата збирка „Форми во создавање“, која ја пишував на еден структуриран начин, оваа збирка се создаваше прилично спонтано и несвесно. Можеби затоа што околностите во кои се пишуваше беа многу специфични. Се соочувавме со ковид-пандемијата и тоа некако сите нè фати неподготвени и ни наметна на некој начин да бараме алтернативни места и простори да излеземе од тоа.

Од друга страна, тоа придонесе и многу нешта што претходно биле потиснувани да излезат на површина и така беше во мојот случај додека ги пишував песните. Значи, периодот во кој се пишуваше збирката беше по издавањето на првата книга, време на ковид-пандемија и излегување од кризата, што се поклопи и со некои мои лични кризи и така со спонтано излегување на површина на нештата се создаде ракописот. Потоа, на моја огромна радост и задоволство се случи соработката со Катерина Шекутковска и издавачката куќа „Илика“ и ракописот се заокружи во обликот како што беше промовиран минатата недела.

Збирката е поделена на три циклуси. Крикот на телото од првиот („Телото ти бара повеќе“) и молкот во телото во вториот („Каде молкот добива ново име“) апокалиптично се судираат во третиот („Надвор од единиците мерки“) за на крај да го дочекаат „инсталирањето“ на „Новата верзија на светот“. Каква ти беше соработката со уредничката и како дојдовте до оваа структура?

Соработката со уредничката беше вистинско уживање, едноставно како што би посакал секој автор. Во однос на структурата… Иако овие нишки провејуваа низ песните уште пред да се подели збирката во циклуси, Кате мајсторски им даде тек за да се најдат на вистинското место. Барањето на своето место во светот, еве да кажам така во смисла на физичките ограничувања, но и припадност, потребата да се биде дел од нешто, потребата да се излезе од наметнатите калапи, да се крикне во тие внатрешни и надворешни борби, да се биде слушнат, да се наметне и создаде нешто свое, се на некој начин нештата што ја создадоа ваквата структура на збирката.

Возбудливи се твоите постојани обиди да го уловиш со јазикот „тоа што не се гледа со голо око“ и „тоа што се гледа со затворени очи“, притоа служејќи се со терминологијата на егзактните науки. Колку само мерки, калапи и сигнали; точки, отсечки и кругови; ротација, сметање на времето и темна материја… се потребни да се земат и остават во обидот да се (с)фати немерливото?!

Во еден момент, кога се собраа песните, сфатив колку нешта сум потиснувала и слепо сум ги прифаќала без да ги преиспитам. И во тој период на подготовка некако природно се наметна потребата да се излезе од мерките, да им се даде квалитативен аспект на бројките, структура и да се види што и колку слепо прифаќаме, колку сме доследни на себе и против себе. На некој начин сакав да пркосам на егзатностите токму со таа нивна терминологија и притоа да се обидам да им фрлам ново светло, да ги ставам во друг контекст, па повторно да ги извадам за да дојдам до некое сознание или одговор. Некогаш се потребни нови мерки, нови нешта, а некогаш само да освестиме дека доволно е она постојното што го имаме. Безброј комбинации од овие работи треба да се земат за да се создаде и допре немерливото. Веројатно тоа води и до автентичност на она што го создаваме.

Кревките лирски субјекти од твоите песни се деформираат, ги бројат своите бели влакна и си го кажуваат името со безгласни букви. Полни копнежи и соништа, со „пеперутки во стомакот и мајски бумбари во главата“, ни даваат грст од нивната сегашност и ѕирки во смислата на постоењето. Колку многу одење по патеките на менливоста и минливоста на физичкото и психичкото е потребно во потрагата по метафизичкото?

Ах… не би можела да кажам со квантитативни мерки 😊Но, мислам дека тоа би било некако како да тргнеш на Кораб после зимски сон и на патот кон врвот да се соочиш со сите свои ограничувања, но и нови можности. И додека одмараш на планинските патеки и гледаш кон небото ќе дојдат одговорите за каде понатаму. Би рекла дека на ваквите патеки се сите формирања и деформирања за повисоката смисла на работите.

Во песната „Лет“ птицата што летајќи на небото ја менува формата на облаците се споредува со „хипнотизирана болка“. Ако можеш засекогаш да хипнотизираш една болка, која би била таа?

Мислам дека тоа би била болката од површни и еднонасочни релации, болката од отуѓеност и осаменост. Од друга страна секогаш би сакала да ја држам будна болката од раскрварени колена од падовите во детството бидејќи таа ме тера да се исправам и да продолжам понатаму.

Поетесата Александра Спасеска во нејзиниот поговор кон збирката влече паралели на твојата поезија со онаа на Силвија Плат, Емили Дикинсон и Вислава Шимборска. Дали некоја од нив е дел од твојата лектира? Колку читаш поезија и кои се твоите омилени поетеси и поети?

Секако дека наведените авторки се дел од опусот на автори кои ги читам и почестена сум што Александра извлекла паралели токму со нив. Читам поезија и имам многу автори кои ми се омилени. Сепак, кога станува збор за инспирација, во последно време се фаќам и се навраќам на некои автори кои можеби не се толку експонирани, но според мене се малку поразлични од стандардното. Тука би сакала да ги истакнам Хари Ман и Ким Симонсен кои мене ми оставија посебен впечаток во смисла на форматот, мотивот и нетипичноста на лирскиот субјект во нивните стихови. Исто така, ја сакам поезијата на Милена Марковиќ која на моменти е брутална и кога ја читам се чувствувам како некој да ме разбудил со протресување после дремка. И, секако, тука се македонските поети и секогаш со радост ја читам поезијата на Гане Тодоровски, Радован Павловски, Лилјана Дирјан… И уште само да истакнам дека освен од поезија, многу инспирација за пишувањето црпам и од бихејвиоралната економија која по вокација ми е поле на интерес и, секако, од она што го доживувам како лично искуство, како и интерпретацијата и рефлексијата на она што го набљудувам во другите и опкружувањето околу мене.