Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.
Разговара: Наташа Атанасова
Со Ивица Баковиќ се запознавме во мај, за време на Саемот на книгата, кога беше во Скопје на двонеделен престој во рамки на мрежата „Традуки“, а во организација на издавачката куќа „Готен“. Ми остави впечаток на љубопитен трагач по највозбудливото во современата македонска книжевност, добар познавач на македонските класици и посветен преведувач од македонски на хрватски, кој искрено и ентузијастично се грижи за пробив на македонските автори во Хрватска.
Ивица е професор на Филозофскиот факултет во Загреб и неговата перспектива во поглед на тоа кои дела треба да се преведуваат и на кој начин можеме да работиме на уште поголема видливост на македонската книжевност надвор, е особено важна.
Ивица, од каде љубовта кон македонскиот јазик и македонската книжевност?
Со македонската книжевност прв пат дојдов во контакт во куќната библиотека каде што го имавме сараевското издание („Веселин Маслеша“) на романот „Две Марии“ од Славко Јаневски, но интересот за македонската книжевност доаѓа од мојот интерес за словенските книжевности, култури. Дури кога се запишав на славистика и кроатистика на Филозофскиот факултет во Загреб почнав подетално да се запознавам со македонската книжевност, особено на предавањата на професорот Борислав Павловски, а и со македонскиот јазик на лекторските вежби кај професорката Борјана Прошев-Оливер.
Некако во текот на студирањето веројатно се родило тоа што би можело да се нарече љубов. Секако, улога во тоа имаат и моите први патувања во Македонија кога како студент учествував на Меѓународниот семинар за македонски јазик, литература и култура (првите лекторски вежби кај Лидија Танушевска, потоа разговорите за книжевноста во секцијата кај Весна Мојсова-Чепишевска). И така, полека ги продлабочував своите сознанија за јазикот и литературата, а со тоа и онаа субјективна врска.
Во текот на мај преку мрежата „Традуки“ беше на двонеделен престој во Скопје. Колку често доаѓаш во земјава и колку ти значи тоа за твојата преведувачка работа?
Во врска со тоа можам да кажам дека сум привилегиран, бидејќи во Македонија сум еднаш до два пати годишно и тоа многу ми значи за преведувањето. Привилегиран сум затоа што моите престои во Македонија се поврзани со работа на Филозофскиот факултет на Универзитет во Загреб (најчесто доаѓам на конференции, а понекогаш и како наставник на стипендии и размени). Секогаш кога сум во Македонија се обидувам да се информирам што има ново од книжевната продукција, обавезно одам во скопските книжарници, разгледувам и купувам нови наслови.
Но, овој пат, на резиденцијата имав прилика да ѝ се посветам исклучиво на преведувачката работа, на талкање низ книжарниците. Имав среќа и што во тој период се одржуваше Саемот на книга, па имав прилика на едно место да најдам нови, ама и некои постари наслови, но и да се запознам со некои од авторите, да се сретнам со издавачите и со луѓето активни на тоа поле, да бидам на неколку промоции и книжевни разговори што е од големо значење бидејќи така се воспоставуваат врски кои се важни во оваа работа.
На саемот добив и неколку извонредни препораки за нови наслови со коишто пријатно бев изненаден. Освен тоа, бидејќи во текот на тие две недели немав толку обврски како вообичаено кога доаѓам, можев и да шетам низ Скопје, да се качувам на Водно, да откривам некои за мене нови места. Преведувањето за мене сепак не е само седење со глава закопана во книгите и речниците.
Книги од македонски автори преведени на хрватски од Ивица Баковиќ
Од македонски на хрватски ги имаш преведувано Живко Чинго, Владимир Јанковски, Петар Андоновски, Румена Бужаровска, Симона Јованоска… Што од она што го имаш преведувано најмногу ти има легнато, а што најмногу те има измачено?
Тешко ми е да одговорам на ова прашање затоа што, кога некој превод е готов, објавен и конечно зад мене, ми се чини дека го заборавам интензитетот на сите фрустрации и маки со коишто сум се соочувал во текот на преведувањето. Во преведувањето секогаш уживам, тоа ми доаѓа како некое бегство од секојдневието, од некои рутини, па дури и кога искрснуваат навидум ненадминливи проблеми, тие ми претставуваат предизвик во позитивна смисла. Сепак, еве, можам да кажам дека најмногу ми има легнато преведувањето на Депонија од Славко Јаневски, бидејќи од порано многу го сакам неговиот стил, а и Невестата на змејот од Влада Урошевиќ беше едно возбудливо патување во сите можности на јазикот.
Каква е рецепцијата на делата што ги имаш преведувано во Хрватска и од што најмногу зависи тоа?
Во Хрватска имаме нешто што се вика ЗАМП, а станува збор за Стручна служба за заштита на авторски музички права при Хрватското друштво на композитори. Од таа служба секоја година преведувачите добиваат податоци за тоа колку пати е некоја книга позајмена од народните библиотеки (значи, сите библиотеки во Хрватска).
Според податоците за 2023 година (уште не ми се достапни податоци за 2024), најмногу се позајмуваат книгите на Румена Бужаровска и Петар Андоновски. Бужаровска е веќе препознатливо име кај хрватските читатели, но и кај книжевните критичари, нејзините книги се читаат масовно, па и промоциите и книжевните вечери со неа се посетени и мислам дека таа е најпопуларен и најпрепознатлив македонски автор во Хрватска. На пример, преводот на нејзиниот нов роман е објавен пред неколку месеци и во каталогот на загрепските библиотеки може да се види дека речиси педесетина примероци се позајмени. Петар Андоновски пред две години има гостувано во Загреб на промоцијата на неговиот роман Страв од варвари, во хрватските весници и портали имаше неколку интересни книжевни критики за романот и мислам дека нашите читатели го препознаа. Значи, и книжевната критика игра голема улога во рецепцијата. Третиот пример е книжевниот класик Влада Урошевиќ. Во февруари годинава на Хрватската телевизија имаше емисија Клубот на читателите и темата беше опусот на Влада Урошевиќ. По емисијата забележав дека повеќе достапни примероци во градските библиотеки беа позајмени. И уште еден пример, по објавувањето на преводот на Големата вода, на романот му беше посветена една радио-емисија, имаше и добри критики, а во овој случај ми беше важно и издавачот да биде препознатлив (издавачката куќа „Диспут“ е позната по изданија на современите и помалку познати класици), што значи дека и профилот на издавачот игра улога во рецепцијата. Се разбира, и осмислената реклама (па и дизајнот на корицата) игра важна улога и мислам дека тоа најмногу зависи од издавачот, особено кога писателите не се однапред познати, како оние од таканаречените големи литератури.
Како решаваш што следно ќе преведуваш? Колку е тоа твоја лична одлука, а колку на барање/во договор со издавачите?
Најчесто издавачите ме контактираат со веќе готови предлози бидејќи тие имаат некои свои канали и методи на избор што ќе објавуваат. Јас во тие случаи прифаќам или не прифаќам, зависно од тоа колку слободно време имам, бидејќи сепак мојата примарна работа е на факултет. Во последните две години имаше и примери кога издавачите ме прашаа што можам да им препорачам, па во тој случај мојата лична одлука е да ги пласирам македонските класици кога можам, бидејќи некои автори воопшто не се преведени ниту достапни на хрватски (ниту од времето на Југославија).
Така, Чинго го преведов без претходен договор и потоа му го понудив на издавачот, а така направив и со преводот на романот Депонија на Јаневски, којшто ќе биде објавен до крајот на годината. Иако, сметам дека со книжевните класици би требало да постои и некоја иницијатива од страна на Македонија, бидејќи не сите издавачи се заинтересирани за такви проекти.
Бенјамин Лангер, истакнат преведувач од македонски на германски, вели дека неговата работа подразбира да биде и агент. Дали би можел истото да го кажеш и за твојата работа во врска со преведувањето од македонски на хрватски?
Да, се сложувам со тоа мислење, иако мислам дека во споредба со Германија можеби во Хрватска тоа е малце полесно, бидејќи постојат и добри врски помеѓу издавачите (често лични врски, познанства). Освен тоа, сепак Македонија и Хрватска, односно македонската и хрватската книжевност учествуваат во она што се нарекува постјугословенска книжевност, го сочинуваат она што Борис Постников го нарече Книжевната република Југославија. Во мојот случај, јас решив да бидам некој вид агент на класиците од веќе споменати причини.
Со оглед на тоа што многу време од својот живот имаш поминато во друштво на дела од современата македонска книжевност, за крај, можеш ли да ми кажеш како ја доживуваш? Дали наоѓаш нешто што ги поврзува овие дела – имаат ли тие differentia specifica?
Искрено, тешко можам да опишам како ја доживувам македонската книжевност, веројатно поради професионалната деформација – што и да кажам, ќе бидам премногу скептичен во сопственото мислење. А некаков краток одговор постои опасност да стане клише, па дури и пететичен. Има многу теми во македонската книжевност во коишто уживам и како „обичен“ и како „професионален“ читател, а и како предавач. Постои и таа differentia specifica којашто функционира во овие дела и во дијахронија и во синхронија, бидејќи сите автори коишто ги преведував се вклопуваат во некои доминантни појави во македонската книжевност, иако понекогаш некому може да му се чини дека не е така. Но, конкретно овие автори го имаат и своето место во пошироките рамки – пост/југо- и јужнословенски, балкански, па се разбира и европски, тоа го препознаваат и читателите и затоа македонската книжевност треба да се преведува. Без патетика, навистина мислам дека на македонската култура преведувањето на современите автори и класици ѝ е насушна потреба.
Насловна фотографија: Наташа Атанасова
![](https://europehouse.mkwp-content/uploads/2022/05/world-press-21.jpg")
