Category: Culture Matters Series

Разговараше: Наташа Атанасова

Како читател не е затворен во една книжевна епоха или жанр, го интересира сè и сешто. Ги сака Буковски, Булгаков, Борхес, Гомбрович, Капушќињски, Атвуд, Јерговиќ, Твардох…, ама ако мора да издвои само еден од авторите што ги има издадено, тоа би бил Витолд Гомбрович. „Оти Гомбрович не следи некакви жанрови, туку ги создава, оти возбудува со сарказмот, иронијата, ги сведува „големите“ прашања на човештвото на некој навидум мал, ништовен настан, извртувајќи го и играјќи си со него, притоа релативизирајќи го на само нему својствен начин, дрзок и бескомпромисен“, вели Филип Димевски, основач на издавачката куќа „Бегемот“.

Иако прашањето за омилениот автор беше „бонус“, фино легнува како увертира на разговорот со него за тоа што го интересира како издавач и како размислува како креатор на активности на нашата културна сцена.

Како реши дека сакаш да се занимаваш со издавачка дејност? Какви ти беа почетоците тогаш, а како гледаш на тоа од денешно растојание? Донесе ли правилна одлука?

Издавачката дејност е тесно поврзана со мојата професија, филолог и преведувач сум по струка, па за време на студиите некако спонтано пред мене се испречи голема литература што во тоа време не беше објавена. Природно ми дојде да размислувам во насока да отворам издавачка куќа, едноставно сакав да се занимавам со тоа. Така, скромните почетоци на „Бегемот“ беа во 2009 година, во првите неколку години чекоревме бавно, објавувавме по 3-4 книги годишно, но со текот на времето се отвораа пред нас нови и нови книжевности, некои истражени, некои што допрва сакавме да ги истражиме.

Особено нѐ интригираа, условно кажано, помалите книжевности, како полската и чешката, како и поавангардните автори од поголемите книжевности. Во меѓувреме се отворија повеќе можности за издаваштвото, па на мое огромно задоволство успеавме да објавиме некои култни автори на македонски јазик, како Борхес, Гомбрович, Вајлд, Манро, Атвуд, Булгаков и др.

Од денешна перспектива гледано, да, секако, мислам дека донесов правилна одлука. Како не би била правилна кога успевам да ги спојам задоволството и работата?!

Во „Бегемот“ со години градите и надградувате едиции со издржан уреднички концепт. Имате ли во глава идеја за некоја нова едиција, која ви се крчка, но на која сè уште не  ѝ дошло времето?

Секогаш има нешто во позадина што го чека својот момент да се појави, но се трудиме да не останеме само на идеја. Во последниве три години почнавме да осмислуваме и веќе да реализираме две нови едиции: „Перископ“ и „Плочка“.

„Перископ“ е едиција што се занимава главно со есеистика, досега брои три изданија од сериозни автори (Чеслав Милош, Марта Нусбаум, Данило Коцевски), а еве да најавам дека многу скоро, во текот на ноември, ќе има уште две нови изданија од двајца многу значајни автори за светската литература. Интересно е да се види и есеистичката страна на одредени славни автори што главно се познати по своите белетристички дела. Токму тоа е еден од концептите за оваа едиција.

„Плочка“ е исто така една од поновите едиции, донекаде монографска, донекаде есеистичка едиција, којашто се занимава главно со урбаната тематика. Оваа едиција досега брои четири изданија: „Урбани легенди“ од Васко Марковски, монографското издание „Астални проекции“ за поетско-книжевниот настан што го одбележа Скопје во изминативе години како еден урбан феномен во градот, како и двете изданија од Томислав Османли – „Медиумот што недостасува“ и најновото издание „Стрип – деветтата уметност“, тематски и теориски многу ангажирано дело што се занимава со теоријата на стрипот од светски рамки до она што е најважно за нас: стрипот во македонскиот контекст, низ историјата до денес.

Може ли издавач со уредничка политика како вашата да порасне во средина како нашата?

Да порасне, да, но до кои размери, не знам. Веројатно не може да порасне до размери како издавачите со комерцијална уредничка политика, но оние издавачи со слична политика како „Бегемот“ имаат и поголеми амбиции за влијание во културата, преку организирање разни книжевни и културни настани, како и преку публицистика на културна тематика, со реакција кон осмислувањето на културните политики од државата. Тоа се издавачите што индиректно и директно ја креираат „живата“ култура, така што во таа смисла сметам дека може да се постигне поголем резултат. Една среќна околност за државата е што поголемиот дел од сите овие луѓе сето тоа го прават само од желба, па затоа и е феномен во средина како нашата да имаме толку активна култура, а притоа државата да не мрдне со малиот прст.

Во вашите изданија влегуваат дела од прогресивни, нестандардни, критички настроени, „тешки“ писатели. Имаат ли кај нас ваквите автори публика која би ги читала и купила овие дела за нивното издавање да биде одржливо и без некаква надворешна поддршка?

За големите авторите секогаш ќе има одредена публика што ќе се интересира, но за жал таа публика е прилично ограничена. Се работи за некомерцијални автори, но автори што оставиле силен белег во светската книжевност. Оттука, верувам дека интересот за ваквите автори секогаш ќе биде помал поради нивната комплексност и ангажираност, но и континуиран. Сепак, кога не би постоела поддршка од надворешни фондови, општо издаваштвото би било неодржливо, барем она на издавачите што се занимаваат со поалтернативна книжевност.

Можно ли е креирање на оригинална, независна, пркосна издавачка политика која нема да се „покорува“ на политиките на оние кои го спонзорираат издаваштвото?

Во денешново време и во овие услови, издавачите главно ги кројат издавачките програми според политиките на спонзорите. Сѐ помалку оригиналност, а сѐ повеќе сервилност во пристапот кон финансиерите. Сепак, мислам дека има мал број издавачи што се обидуваат да најдат баланс во сево ова, што на некој начин успеваат да го задржат својот идентитет притоа користејќи ги фондовите што се на располагање. Така што, можна е оригинална издавачка политика, но колку е независна, тоа е веќе друго прашање.

Мојот впечаток е дека денес кај нас се издаваат книги повеќе од кога и да е. Каква е ситуацијата на вагата на која од едната страна е квантитетот, а од другата квалитетот на книгите?

Вистина е дека никогаш не се издавале повеќе книги од сега. Изборот е квантитативно голем, но сепак е квалитативно мал. Факт е дека секојдневно се појавуваат десетици нови книги, преводи и домашна книжевност, но голем дел од тоа е сработено експресно, брзоплето. Искрено, не верувам во фабричкото производство на книги, сметам дека тоа треба да биде порафиниран и потрпелив процес. Така, нешто што е набрзина направено неминовно ќе го натежне тасот на неквалитетот на вагата. Но, веројатно секаде и секогаш било така, постојат и добри и лоши издавачи, но порафинираните читатели секако имаат добар избор.

Нашата културна сцена изминатите години ја збогативте со проектот „Очудувања“ и со фестивалот „АртАреа“. А со „Буква“ си создадовте и свој простор, место кое стана центар на многу културни настани. По повеќе од половина година, колку сте задоволни од тоа што го направивте – во секоја смисла: и во поглед на опстанокот, на содржините и на влијанието во општеството?

Низ годиниве (веќе пет), фестивалот „АртАреа“ успеа да си пронајде своја публика. Уште од самиот почеток, концептот на фестивалот беше да ги вкрсти различните културни гранки, примарно преку книжевноста, но и преку другите културни медиуми, како филмот, илустрацијата, фотографијата, стрипот итн. Многу ми е драго што на фестивалот посетители и учесници се главно млади луѓе. Тоа ми дава право да размислувам во насока дека програмата и самиот фестивал врши влијание врз младите, дека кај нив остава некаков естетски и духовен впечаток.

Истото се однесува и на „Буква“. Практично, „Буква“ на некој начин е „дете“ на „АртАреа“, размислувањата за „Буква“ всушност се директна инспирација од фестивалот „АртАреа“ и желбата да организираме секојдневен фестивал „на мало“. Сепак, за ваквите места како „Буква“ едноставно не верувам дека некогаш би можело да има полош период од овој, пандемискиов, и опстанокот е многу тежок. За жал, „Буква“ е принудена наскоро да оди во „зимски сон“, па се надеваме дека на пролет повторно ќе се разбуди, верувам дека со уште поактивна и попозитивна енергија.

Како би ја опишал културата во нашата земја, сфатена како културна индустрија? Колку е таа одраз на државните културни политики?

Културата во нашата земја би ја опишал како „свет за себе“. На некој начин, секој влече на своја страна, но тоа е она што е потребно за живата, секојдневната, приземјена култура, онаа што гравитира помеѓу нас без некој особен повод. За мене навистина е енигма како може да имаме релативно квалитетна културна сцена без никаква организираност на државните културни политики, кои со години (отсекогаш?) биле максимално запоставени. Културата без системска организираност и соработка помеѓу државата и независниот културен сектор – едноставно не можам да замислам да биде на подобро ниво од ова што е сега. Ниво што, ќе повторам, мислам дека е високо, имајќи ја предвид тоталната незаинтересираност на државните институции за младата, живата, авангардната култура. Исто така, останува помислата (за жал само помисла) што би можеле да направиме, ако барем малку има системска поддршка од државата. Овде не мислам само на финансискиот дел од поддршката, туку повеќе на желбата за соработка и искористувањето на државните капацитети за културни цели. Оттука произлегува дека имаме голем број културотворци, од секоја културна сфера, и истрајни се, жедни се да ја изразат својата страст, но државните културни политики упорно и упорно изостануваат. А не треба многу, треба само да се „отворат“ кон младите.

Какво влијание има целата културно-општествена ситуација врз младите? Колку и вие при создавањето на тоа што го создавате сте во допир со младите, размислувате на нив и/или ги вклучувате?

Прашањево делумно го одговорив погоре зборувајќи околу фестивалот „АртАреа“. Вклучувањето и културниот капацитет на младите беа главниот поттик за да се организира фестивалот. Убедени сме дека има многу, и допрва ќе има, квалитетни млади творци од разни културни сфери. Затоа активно вклучуваме млади луѓе, особено оние што немаат или немале каде да се изразат. Низ годиниве на фестивалот учествуваа десетици млади творци, дали со свој дебитантски филм, дали со изложба на фотографии, графики, стрипови, дали со свое книжевно или анимирано дело, а и во самата организација на фестивалот, којашто е повеќе спонтана, така што фестивалот постојано е во допир со младите и искрено нѐ радува тоа.

„Градиме култура во која се чита од проодување до бастун.“ – стои на вашата веб-страница. Успешни ли се овие ваши напори во целокупниот општествен контекст? Народ со ваква (не)читачка младина – треба ли да се грижи за својата иднина? 

Низ годините се трудевме да ја прошириме издавачката програма, па така во издание на Бегемот веќе може да се најдат одреден број книги за најмладата публика, од врвни писатели и илустратори, па сѐ до книги за најстарата генерација читатели. Нашата цел е да немаме ограничување на возраста, за нас е најважно да издаваме квалитетни изданија и читателите од секоја возраст да може да си пронајдат дела по свој вкус. Дали се успешни нашите напори – искрено не знам, не би знаел како да го утврдам тоа, можеби некој однадвор подобро ќе го согледа тоа? Дефинитивно загрижувачки се (не)читачките навики на младината, но еве повторно овде се испречува системскиот проблем, односно незаинтересираноста на државата запоставувајќи го овој проблем и кроејќи ги погрешните лектирни планови и нејасни политики. Но, во овој проблем исто така имаат сериозен удел и самите издавачи, односно со неквалитетот што им го нудат на младите, со тоа убивајќи ја желбата за читање кај нив.

Насловна фотографија: Зоран Шекеров