Категорија: Culture Matters Series

Содржината на интервјуто е единствена одговорност на интервјуираниот/та и не ги одразува ставовите на Европската Унија.

Разговара: Наташа Атанасова

Александар Маџаровски a.k.a. Читачот е еден од непоправливите ентузијасти кои веруваат дека со својот мал придонес можат да го менуваат светот на подобро. Но, со оглед на тоа што овој човек досега пет години неуморно снима видеа за книжевни дела и писатели, за неговите размислувања во врска со книжевноста, а најново и за филозофски дела – придонесот веќе и не е толку мал.

Напротив, неговите препораки се споделуваат, се читаат, се коментираат меѓу луѓето и годинава на Саемот на книгата, целосно заслужено, го доби признанието од Македонската асоцијација на издавачи за промотор на читачката култура. Токму тоа и беше повод за овој разговор.

Со каква замисла го почна твојот Јутуб-канал и дали и како со текот на времето ти се менуваше претставата за тоа што сакаш да правиш и да постигнеш со него?

Каналот го почнав со идејата да зборувам за книги. Сосема нормално човечко искуство е да сакаш да го споделиш со другите она што е добро. На пример, ако гледаш некој добар филм или серија сакаш да им кажеш на другите, да прокоментирате, да споделите впечатоци. На сличен начин, јас сакам да го споделам со другите моето читачко искуство и да се осврнам на романите што ги читам со идејата дека ќе поттикнам некого да ги прочита, а потоа можеби да го сподели своето искуство со други.

Моја желба беше и сѐ уште е да ги популаризирам читањето и добрата литература, затоа што сметам дека за добрите нешта треба да се зборува. Во основа, идејата е сѐ уште иста, со тоа што со текот на времето по малку го проширував интересот и почнав да зборувам и за концепти од областа на филозофијата и теоријата на литературата, за некои филозофи што сметам дека се интересни и слично, со цел да си поставуваме важни прашања и да размислуваме.

Бидејќи живееме во време кога секој човек, благодарение на социјалните мрежи, стана медиум, дали сметаш дека постојат некои основни критериуми што треба да ги има некој за да препорачува книги на поширока публика?

Да, точно е дека денес секој може да ги користи социјалните мрежи и да промовира секакви содржини, меѓу другото и да препорачува книги. Сепак, за јас лично некого да го сфатам сериозно и да ги прифатам неговите или нејзините препораки сметам дека треба, пред сѐ, и самиот да биде читател и да биде писмен. Дури и да зборува само за конкретен жанр, на пример, трилер или научна фантастика, да знае кои се Достоевски, Дикенс, Хемингвеј и веројатно да има прочитано нешто од нив. Не верувам во книжевен елитизам и дека само „познавачите“ на литературата имаат право да зборуваат за неа, меѓутоа треба да се има основно познавање.

Досега имаш објавено околу 150 видеа. Како го правиш изборот на автори и дела за кои решаваш да снимаш видеа?

Она што по правило го правам е да зборувам само за книги што сум ги прочитал или препрочитал неодамна и за кои впечатоците ми се свежи. Не би сакал да снимам видео за некој роман што сум го читал пред 20 години и кој во голема мера сум го заборавил. Исто така, гледам романот или збирката раскази за кои зборувам да го задоволат мојот минимум критериум за тоа што е добра литература. Најчесто читам по препорака, а следам колку што можам и што се случува во светот на литературата, особено во книжевната фикција, па оттаму добивам инспирација што да читам, а читам и класици и современи класици. Затоа, повеќето од романите што ги читам си добиваат видео осврт.

Дали соработуваш со нашите издавачки куќи и за каков вид соработки најчесто станува збор?

Не соработувам редовно и организирано, меѓутоа, соработувам на еднократни и повремени проекти како што се, на пример, рецензија за конкретен роман од некоја издавачка куќа која сака да ме ангажира за мислење. На таков начин имам соработувано со неколку издавачки куќи. На пример, веројатно првата издавачка куќа што го забележа тоа што го правам е „Антолог“, со кои соработката е во облик на модерирање настани на книжевниот фестивал „Букстар“. Неколку години соработував и со „Europe House Skopje“ за кои редовно снимав месечни видеа, некогаш во облик на осврт, некогаш како интервју или видео со осврт на некоја од европските литератури. Сум соработувал и со „Три“, „Артконект“ и „Чудна шума“.

Во врска со добивањето на специјалното признание за Промотор на читачката култура од страна на МАИ сними и видео (погоре), во кое објасни што претставува тоа за тебе. Како ја гледаш улогата на поединците кои го промовираат читањето во однос на улогата што (треба да) ја има државата преку нејзините институции?

Да, веќе реков во видеото дека ми значи што оваа награда е за целокупниот труд и промовирањето на читачката култура, а не само за конкретен проект или видео. Претпоставувам дека трудот на поединци што го промовираат читањето треба да служи како надополнување на она што го прави државата и да допринесува за разновидност, за лично мислење, за критика. Државата треба да има систем за промовирање на читачка култура и сериозно образование, зашто образованието е клучно, меѓутоа државата треба да има и да прави многу работи ама…

Од каде црпиш упорност за да го правиш ова што го правиш?

Не знам, веројатно сум идеалист и оптимист, освен кога не сум, и сметам дека литературата и читањето имаат сила да нѐ направат почовечни, покултурни, почувствителни. А тоа се нешта што очајно ни требаат во нашава сегашност.

Дали размислуваш однапред и долгорочно за тоа како сакаш да се развива твојата „мисија“ на промотор на читачка култура?        

Размислувам, но не толку детално и долгорочно, затоа што ова го правам во моето „слободно“ време. Иако досега одам чекор по чекор, сепак, имам некои идеи, всушност многу идеи за тоа што сѐ би можел да направам, но тоа ќе зависи од тоа колку ќе имам време и енергија. Но, без оглед на сѐ, едно е сигурно, не планирам да престанам да го правам ова што го правам.

Каков читачки план имаш за летово? 😊

Иако најчесто читам спонтано и не се држам строго до читачки листи и планови, сепак, имам некои книги што планирам да ги прочитам. Летото ќе го почнам со „Кон езерото“ од Капка Касабова, ќе ја завршам „Историја на читањето“ од Алберто Мангел, а ќе прочитам и неколку романи од американската литература, како „Невидлив човек“ од Ралф Елисон и „Авесалом, Авесалом“ од Вилијам Фокнер.

Фотографии: Наташа Гелева

Оваа пролет во пријатниот простор на „Аудиокултура“ почнува проектот „ArtChemia и Audiokultura“ – годишен циклус на музички настани што ќе бидат одбележани преку серија на критички осврти испишани и издадени во рамките на програмата. Името го најавува токму тоа што е – хемија меѓу различни уметности, гласови, генерации и формати на музички изведби што ќе се распределат во текот на неколку месеци. Почнувајќи од 12 април 2025 година, оваа културна авантура ќе донесе по еден настан месечно (со пауза во јули и август) до март 2026 година. Настаните ќе се одржуваат во просторот на „Аудиокултура“, што одамна е етаблиран како дом за автентична музика и културен експериментализам. Публиката како главен соучесник во ова искуство ќе биде поканета да присуствува на настаните во топла и интимна атмосфера, каде што секој концерт ќе воспостави дијалог помеѓу уметникот и слушателот. Токму затоа, текстот што го читате е наменет и за вас, потенцијални посетители, да ве повика да бидете дел од оваа приказна, да ја доживеете, да ја поддржите и да ја понесете со себе во текот на целата година. Во рамките на проектот, ќе се реализираат десет главни музички настани, кои ќе вклучуваат реномирани домашни, но и меѓународни уметници.

По првпат кај нас се креира музичка програма што не само што ќе се слуша туку и ќе се чита. Mузичкиот новинар Ненад Георгиевски ќе стои зад текстуалниот дел на проектот – рецензии и интервјуа со изведувачите, кои ќе му дадат дополнителна критичка длабочина на секој настан. Уметничката атмосфера ќе биде одбележана и со фотографии од Татјана Ранташа, Стефан Рајхл и Маја Аргакиева, кои ќе ја доловат магијата на секој момент од настанот. Идејата зад настанот е да се поттикне културната музичка сцена во земјата и токму преку овој автентичен проект „ArtChemia“ да се промовира музичкиот израз на талентираните уметници. Сето ова ќе биде обединето во две печатени и звучни изданија – книга и винил плоча, со тираж од по 200 примероци, подготвени со врвен аудиомастеринг од „Теохаров Аудио“. На овој начин се создава трајна културна архива во којашто ќе бидат документирани најзначајните моменти од секој музички настан. Во текот на 2025 и почетокот на 2026 година, „Аудиокултура“ ќе стане сцена на културен ангажман. Програмата е внимателно темпирана, со најмалку три недели помеѓу два настана, за да се овозможи квалитетна организација и публиката да може да ја впие секоја нова доза од „ArtChemia“. На крајот од овој проект, во јуни 2026 година, ќе се организира завршен настан на кој ќе бидат промовирани винилот и книгата како резултат на една одлично завршена година на културна алхемија.

Матине на младите музичари

Еден од клучните сегменти на „ArtChemia“ е поддршката на младите уметници. Во рамките на иницијативата „Students play @ Audiokultura“, млади музичари и бендови од Музичката академија во Штип ќе имаат можност да настапат на проектот, пред публика и во професионални услови. Во периодот од мај 2025 до март 2026 година, ќе се реализираат минимум три, а максимум пет матине настапи (во саботите), посветени токму на младите музички изведувачи. Овие настапи ќе бидат документирани и вклучени во финалната публикација заедно со преостанатите изведби со цел да се поттикнат новите генерации музичари да настапуваат и да се развиваат во професионален контекст. Преку овие настапи, студентите добиваат можност да се претстават пред публика во сериозен продукциски амбиент, рамноправно со афирмирани уметници. Ова искуство е од исклучително значење за нивната лична и уметничка изградба, а истовремено и ја нагласува важноста на континуираната поддршка за младиот креативен потенцијал во нашата држава.

Јуроп хаус секогаш поддржува вредни иницијативи

Како партнери во овој проект, Јуроп хаус ја прават оваа соработка за новиот музички проект „ArtChemia и Audiokultura“ со цел да ја поддржат и да ја промовираат квалитетната музичка сцена во земјата (и блискиот регион) со тоа што ќе им дадат културно влијание на музичарите во јавниот простор. Особено внимание е посветено и на младите таленти, чие вклучување во програмата им обезбедува простор за практично искуство и развој на нивните музички вештини. Всушност, така се подготвува следната генерација музичари за активно учество на современата музичка сцена и се развива нивната понатамошна уметничка кариера. Ваквиот модел на работа поставува пример за општествено одговорно дејствување и претставува мотивација за другите организации да вложуваат повеќе во културата на нашата држава. Дополнително, проектот придонесува и за збогатување на домашниот книжевно-критички фонд преку објавување текстови што се занимаваат со музика, како и за проширување на македонската музичка и дискографска архива со висококвалитетни аудиовизуелни записи – нешто што трајно ќе остане за идните генерации.

Доротеа Огненовска

Музиката, во сите нејзини облици и форми, отсекогаш била дел од човечкото искуство. Покрај своето уметничко и културно значење, музиката поседува и терапевтски потенцијал, што сè повеќе се препознава и се применува низ свеxaтот. Музикотерапијата се афирмира како суштинска алатка за подобрување на емоционалното здравје и благосостојбата на луѓето. Музичката терапија или музикотерапијата не е нов феномен во доменот на медицината. Во минатото, кај старогрчките и египетските цивилизации, свештениците и лекарите верувале дека одредени звуци и мелодии можат да го балансираат телото и умот. Потоа, во традиционалната кинеска медицина музиката била дел од холистичкиот пристап кон здравјето. Во поновата историја, музикотерапијата добива научна основа и веќе во 20 век почнува да се применува во болници и рехабилитациски центри, особено за ветераните од војните кои страдале од физички и психолошки трауми. Со текот на времето, истражувањата потврдиле дека музиката има директно влијание врз мозокот, а музичката терапија може да поттикне позитивни емоции и да го намали стресот, а со тоа и да ги подобри когнитивните функции кај човекот. Денес, музичката терапија е интегриран дел од многу здравствени системи ширум светот. Се применува во неврологијата, психијатријата, онкологијата, како и во третманите на лица со аутизам, Алцхајмерова болест и депресија. Поради нејзината ефикасност, музикотерапијата станува една од најценетите комплементарни терапии, чија примена постојано се проширува со нови научни сознанија и иновативни методи.

Што подразбираме под музикотерапија (музичка терапија)?

Музикотерапијата е клиничка практика што користи музички интервенции за постигнување на индивидуални терапевтски цели. Ја спроведуваат квалификувани професионалци со завршено акредитирано образование во музикотерапијата. Тие работат со луѓе од сите возрасти кои имаат различни способности и вештини, со што и терапијата се приспособува на нивните физички, емоционални, когнитивни и социјални потреби. Под интервенциите во музикотерапијата се подразбира активно создавање музика, каде што пациентите свират на повеќе инструменти, а можат и да пеат или да импровизираат. Исто така, се применува рецептивно слушање музика, при што лицата слушаат снимени или изведени музички дела, па потоа ги коментираат или ги анализираат. Друга техника е пишувањето песни и анализа на текстови, што им помага на пациентите да создадат музика и да го истражат значењето зад текстот на песните. Покрај тоа, постои и водена музичка медитација, каде што музиката се користи за поттикнување релаксација и креативна визуализација. Сите овие интервенции се приспособени на индивидуалните потреби на секој пациент, без разлика дали пациентот закрепнува од посериозна повреда, болест, на пример мозочен удар, хронична болка или, пак, се справува со анксиозност.

Кои се придобивките од музикотерапијата?

Придобивките од музикотерапијата се многубројни. Во болнички услови, таа им помага на пациентите полесно да се справат со стресот и со болката од медицинските процедури, што потоа консеквентно може да доведе до побрзо закрепнување на пациентот. Во областа на менталното здравје, музикотерапијата овозможува простор за изразување, односно себеекспресија, притоа помагајќи им на луѓето кои се соочуваат со различни психолошки предизвици. Особено корисна е за децата со развојни нарушувања, бидејќи ја подобрува нивната способност за социјална интеракција и комуникација.

Светската недела на музикотерапија обезбедува вредна можност да се прикажат различните апликации на музикотерапијата низ целиот свет. Голем број болници и приватни ординации вклучуваат третмани за лекување преку музичка терапија. Оваа зголемена свест помага да се разбие стигмата и да почне да се промовира пристапот до овој нов медицински метод. Во многу европски земји, како Германија, Франција и Данска, училиштата исто така го прифаќаат овој пристап, со тоа што ја интегрираат музикотерапијата во нивните програми за поддршка на учениците со анксиозност или проблеми со концентрацијата. Истражувањата покажуваат дека музикотерапијата може да го намали чувството на анксиозност и да го подобри расположението, па дури може да помогне и во психолошкото справување со болките и со болестите.

Сѐ повеќе европски универзитети и истражувачки институции спроведуваат студии што ја демонстрираат ефикасноста на музикотерапијата во различни контексти и времиња. Националните здруженија за музикотерапија работат на воспоставување на професионални стандарди, кои се интересираат за промоција на образованието за оваа област. Музикотерапијата сè повеќе се вклучува во програмите за рехабилитација, со акцент на палијативната нега, како и услугите за ментално здравје низ Европа. На пример, во земји како Германија и Холандија, музикотерапијата постепено го наоѓа своето место во здравствените системи, а и самото поле на музикотерапијата, генерално, почнува брзо да се шири како што расте свеста и побарувачката за овој тип терапевтски услуги. Иновациите во областа се очигледни и во земји како Финска, каде што музикотерапијата е интегрирана во образованието на тој начин што ги поддржува децата со различни потреби и поттикнува поинклузивна средина. Затоа е мошне важно колку што е можно порано да се интервенира и да се забележи терапевтскиот потенцијал на музиката во негувањето на менталното здравје на поединците.

Недела на музичка терапија

Музиката одамна е препознаена како универзален јазик, кој ги надминува културните и јазичните бариери за да допре колку што е можно подлабоко во човечките емоции. Повторно се доаѓа до заклучокот дека музиката отсекогаш била, и ќе продолжи да биде, дел од човековото искуство и секојдневие. Оваа недела е можност да ја подигнеме свеста за значењето на музикотерапијата и нејзината интеграција во здравствените системи ширум светот, а особено во земјите од Европа. Музиката како терапија постоела уште од најдамнешните времиња. Корените можеме да ги најдеме и во приспивните песни што ги смируваат доенчињата, како и песните посветени на божествата, со цел да се успокои народот поради несигурноста и предизвиците со кои се соочувале. Во денешно време, оваа практика е научно-утврдена и широкоприфатена во медицинските и во психолошките дисциплини. Нејзината примена во европските земји сè повеќе се проширува, особено во третманот на пациенти со невролошки нарушувања, депресија и хронична болка. Светската недела на музикотерапијата е потсетник дека музичката терапија може да послужи како моќно средство за лична трансформација и исцелување.

Доротеа Огненовска

Кукларството е посебен вид на драмска уметност. Некои го нарекуваат и занает токму поради изработката на куклите и нивната употреба во куклениот театар. Кукларството со векови останува да биде автентичен културен и уметнички израз, а продолжува да напредува во различни форми. Постојат оние веќе познати традиционални рачни кукли и софистицирани марионети, но денес станува многу актуелно и т.н. дигитално куклено играње. Во него, визуелно, преку платно, се прикажуваат интерактивни куклени претстави низ анимирани проекции што комбинираат технологии како 3Д-мапирање, виртуелна реалност и движења проследени со сензори. Оваа модерна форма на кукларство создава нови можности за раскажување приказни и ја проширува улогата на кукларството во современата уметност и театарот воопшто. Секоја година на 21 март, кукларите и сите уметници/ентузијасти ширум светот го слават Светскиот ден на кукларството, ден посветен на една од најстарите и највозбудливите форми на раскажување приказни. Идејата зад прославата на овој настан е, пред сѐ, да се препознае занаетот и да се истакне неговата динамична форма што постојано се развива и се приспособува на современите текови.

Потеклото на Светскиот ден на кукларството

Светскиот ден на кукларството е основан во 2003 година од страна на УНИМА, односно Светската унија на марионети (Union Internationale de la Marionnette), организација основана во 1929 година, чија главна цел е промоција на кукларството како уметнички и едукативен медиум. Идејата за овој ден ја предложил иранскиот куклар Џавад Золфагари (Javad Zolfaghari), кој сакал дa oддаде признание за придонесот на кукларството во глобалната култура. Иницијативата била прифатена ширум светот и оттогаш 21 март претставува годишна прослава на оваа уникатна уметничка форма.

Куклената игра датира илјадници години и е составен дел од традициите на раскажување приказни (storytelling) низ културите и цивилизациите. Некои од најраните записи за куклена игра доаѓаат од стариот Египет, каде што куклите се користеле во религиозни церемонии, но и за забава, најчесто како критика и сатира на актуелната политичка состојба. Во Азија, земјите како Индија, Индонезија и Кина имаат долга традиција на изработка на кукли и куклен театар. На пример, куклениот театар вајанг бебер користи растегливи листови хартија, на кои се исцртани сцени од различни приказни познати од Истокот – меѓу кои и најпознатите индиски епови: „Махабхарата“ и „Рамајана“, а потоа преку овие листови низ сенки се изведува театарската куклена претстава. Наместо традиционални кукли, раскажувачот (даланг) ги одмотува и ги прикажува илустрациите додека ја раскажува приказната, придружена со традиционална музика од гамелан оркестар. Оваа форма на куклен театар датира од 13 век и претставува значаен дел од индонезиското културно наследство, признаено од УНЕСКО како нематеријално културно богатство. Денес, вајанг бебер останува важен медиум за пренесување на митолошки и историски наративи, возобновувајќи ја древната уметност на раскажување приказни.

Иако вајанг бебер во Индонезија користи хартија за визуелно раскажување на епски приказни, во Индија, поточно во Раџастан, традиционалната уметност на куклениот театар – катпутли (kathputli) нуди поинаков, но еднакво магичен пристап кон куклениот театар. Како марионета со конци, таа се управува со една единствена нишка што минува од горниот дел на куклата и се контролира од кукларите. Зборот „путли“ значи кукла, додека „катпутли“ означува кукла целосно изработена од дрво. Иако основниот материјал е дрвото, овие кукли често се изработуваат и од памучен текстил и метална жица, за да овозможат дополнителна стабилност и подвижност. Во 1662 година на европското поднебје, конкретно во Англија, куклените претстави биле широко користени и за забава и за образование, при што ликовите како палавиот г. Панч и неговата сопруга Џуди станале фигури – икони на новото време.

Од друга страна, кукларството во Африка често служело за ритуални цели. Во Јужноафриканската Република, куклениот театар се развивал како дел од уметничките движења против апартхејдот, каде што кукларите ги користеле куклите за да ја потенцираат политичката и социјалната заднина на земјата. Покрај тоа, застрашувачките маски и куклите играле клучна улога во религиозните церемонии и ритуали посветени на божествата. Мали е познат по своите куклени фестивали, каде што куклите се користат во церемонии и настапи инспирирани од митологијата. Во Буркина Фасо, традиционалните куклени претстави се дел од фолклорните приказни и често вклучуваат големи, шарени маски. Во Нигерија има долга историја на кукларство, особено меѓу народите Јоруба, каде што куклите се користат во религиозни и културни церемонии.

Кукларството е повеќе од само забава

Традиционалното куклено играње игра значајна улога во зачувувањето на фолклорот и историските наративи. Многу култури користат марионети за да им пренесат митови и легенди на новите генерации и истовремено приказните да служат како и морална-дидактичка основа за младите. Во конфликтните зони, куклената игра е алатка за ширење на свеста и за лекување трауми. Куклите се широко користени во училниците за да ги ангажираат децата. Преку нив, тие учеле јазици, историја, па дури и наука преку интерактивно раскажување приказни. Едукативните телевизиски програми како „Улицата Сезам“ (Sesame Street) покажаа како кукларството ефективно може да ја научи младата публика да се справува со своите емоциите и да ги развие своите социјалните вештини. Куклите, т.н. мапети (the Muppets) на Џим Хенсон, биле некогаш наменети за деца, но сега американската телевизиска станица Еј-би-си повторно почна да ги емитува новите епизоди што се наменети исклучиво за возрасната публика.

И покрај подемот на модерната забава, кукларството продолжува да напредува. Тоа е жива уметничка форма што ги капсулира историјата и културата на различни народи и ги пренесува од генерација на генерација. Куклите им даваат глас и ги охрабруваат оние што се изразуваат потешко. На тој начин создаваат простор за слободно изразување на емоциите и стравовите, а потоа и простор за споделување идеи. Тие служат како посредници меѓу имагинацијата и реалноста. Без разлика дали се користат во традиционалниот театар или како современи интерактивни уметнички перформанси, куклите остануваат моќно средство за комуникација, алатка за поттикнување на едукативен дијалог и емпатија, што всушност ги прави безвременски раскажувачи на приказни и (и)стории.

Низ историјата, кукларството било користено и како медиум за исмевање на актуелната политичка сцена и општествениот поредок. Затоа што куклите не се „вистински“, преку нив можат да се хиперболизираат и да се нагласат карикатурите на познатите луѓе од општеството, а први на мета се политичките фигури, кон кои понекогаш се насочуваат и најострите критики. Куклите се исто така одлична алатка во психолошката терапија. Терапијата заснована на кукли им помага на поединците да се изразат на начини на кои може да им биде тешко во секојдневните нормални човечки интеракции. Светскиот ден на кукларството се одбележува така што голем број драмски уметници од куклениот театар, заедно со културните организации ширум светот организираат театарски претстави на одредена тематика. Многу театарски центри за изведувачки уметности се домаќини на специјални претстави што прикажуваат различни стилови на куклена игра. Сè додека има приказни за раскажување, кукларството ќе продолжи да биде живописна и возбудлива уметничка форма.

Доротеа Огненовка

Математиката е универзалниот јазик на човештвото. Секоја година, на 14 март, светот го слави Светскиот ден на математиката, или уште познат и прославен како Денот на Пи. Идејата за прославување на Денот на Пи првпат се појавила во 1988 година кога физичарот Лери Шо (Larry Shaw) го организирал првото официјално одбележување на овој ден во Експлораториум, музејот за технологија и наука во Сан Франциско. Речиси триесет години подоцна, во 2019 година, УНЕСКО официјално го прогласи 14 март за Светски ден на математиката, бидејќи овој датум го одразува првото приближување, односно апроксимација на π (3,14).

Што претставува бројот Пи?

Бројот Пи (π) е математичка константа која го претставува односот меѓу обемот и дијаметарот на една кружница. Пи е ирационален број, што значи дека неговите децимали се бесконечни, никогаш не завршуваат и не се повторуваат; со други зборови, не следат никаков предвидлив образец. Оваа карактеристика го прави Пи еден од најфасцинантните броеви во математиката. Најчесто се користи приближната вредност 3,14159, но досега се пресметани над билион негови децимали со помош на компјутер. Датумот 14 март е избран поради неговата сличност со првите три цифри на бројот Пи (π), приближно 3,14. Оваа математичка константа претставува суштински елемент во многу научни дисциплини и е симбол на бесконечноста и мистеријата на математиката.

Историјата на бројот Пи датира од античките цивилизации. Египќаните и Вавилонците користеле различни приближни вредности за константата, а грчкиот математичар Архимед бил првиот кој преку геометриски методи успеал да се доближи до неговата точна вредност. Подоцна, низ вековите, различни математичари од повеќе култури продолжиле да го проучуваат и да го прошируваат нашето разбирање за оваа константа. Пи се појавува во многу формули во геометријата, тригонометријата и математичката анализа. Научниците го користат Пи во многу различни области на науката и инженерството: во тригонометријата, да ги пресметаат орбитите на планетите и сателитите, да ги разберат својствата на светлината и звукот, во електромагнетизмот (равенките на Максвел), во термодинамиката и механиката на флуиди, при дизајнирање мостови и механички структури, но и при изградба на згради. Пи наоѓа практична примена и во економијата и статистиката (при анализа на финансиски пазари), во биологијата и медицината ( моделирање на биолошки циклуси и ритми, како што се срцевите отчукувања и скенирање со магнетна резонанса), а мошне интересно, Пи се појавува и во употреба во секојдневниот живот: кај ГПС и навигациските системи, како и во мерење на брзината и движењето на возилата.

Во книжевноста и уметноста бројот Пи (π) често се користи како симбол на бесконечноста, ирационалноста и вечната потрага по скриените вистини на универзумот. Еден од најпознатите примери во филмската уметност е филмот „Πи“ (Pi) на Дарен Аронофски од 1998 година. Филмот е психолошки трилер кој ја следи приказната на Макс Коен, генијален, но параноичен математичар кој верува дека сè во универзумот може да се објасни преку броеви и математички шеми. Неговата опсесија да ја пронајде тајната нумеричка формула што го опишува светот е клучен дел од неговите истражувања за бројот Пи. Во филмот, бројот Пи служи како симбол на хаосот и човечката потрага по совршената форма во природата. Освен во филмот на Аронофски, бројот Пи е инспирација за многу уметници и писатели.

Во поезијата постои посебен жанр таканаречен „пи поезија” (pi poetry), каде што бројот на букви во секој збор ја следи низата од цифрите на Пи, а додека во визуелната уметност Пи често се користи во апстрактни и геометриски дела за да ја прикаже дихотомијата меѓу хаосот и космосот во природата. Познат е и романот „Life of Pi“ (2001) на канадскиот автор Јан Мартел, кој преку ликот на младиот чувар во зоолошката градина Пи ја отсликува човековата истрајност низ врската помеѓу човекот и природата, при што Пи ќе биде „заглавен“ на бродот со дивиот тигар, Ричард Паркер.

Интересни факти за бројот Пи

1. Бројот Пи е ирационален, што значи дека неговите децимали не следат никаква повторувачка шема.
2. Во 2019 година научници пресметале 31,4 билиони децимали на π со помош на суперкомпјутер.
3. Алберт Ајнштајн е роден на 14 март – Денот на бројот Пи!
4. Некои луѓе се натпреваруваат во меморирање што повеќе децимали на π – додека светскиот рекорд засега надминува 70.000 децимали.
5. Архимед бил првиот кој развил метод за пресметување на π со употреба на многуаголници.

Зошто математиката е важна?

Математиката е една од најзначајните и највлијателни науки во човечката историја. Светскиот ден на математиката се одбележува на различни начини низ целиот свет. Училиштата и универзитетите организираат натпревари или предавања за да ги поттикнат младите да ја истражуваат оваа дисциплина. Во секоја сфера од животот, без разлика на професијата, математиката ја наоѓа својата практична примена. Може да се рече дека бесконечниот потенцијал на науката е да ги содржи сите други науки во себе и истовремено да биде дел, т.е. конструкт на секоја поединечна наука што постои во светот. Благодарение на математиката, се буди логичкиот начин на размислување, кој нѐ учи на критичко размислување и решавање проблеми, а нѐ поттикнува и на аналитички пристап кон различни предизвици. Таа ни помага да ја разбереме сложеноста на светот околу нас и без неа современите достигнувања во инженерството, медицината, физиката, информатиката и многу други области би биле незамисливи. Истражувањата покажуваат дека математичката писменост е клучен фактор за успех во 21 век бидејќи го надградува и го поттикнува логичкото расудување и разбирање на проблемите. Затоа, нејзината важност не се согледува само во формулите и равенките, туку и во секојдневниот живот, каде што ни помага да донесуваме подобри одлуки и да го разбереме светот подетално. Математичките модели се користат за да се предвидат временските услови, да се дизајнираат авиони и да се развијат нови лекови. Во секојдневниот живот математиката ни помага да управуваме со нашите финансии, да готвиме, да патуваме и да донесуваме промислени одлуки, додека во уметноста и музиката математичките принципи се користат за да се создадат хармонични композиции и визуелно впечатливи дизајни.

Светскиот ден на математиката е потсетник за убавината и моќта на математиката. Тој е ден кога го славиме универзалниот јазик на науката и неговиот придонес кон нашето разбирање на светот. Во денешниот свет математиката е основа за сите други науки и таа продолжува да расте со развојот на вештачката интелигенција. Светскиот ден на математиката ги поттикнува младите луѓе да се заинтересираат повеќе за оваа дисциплина и да ја препознаат нејзината убавина и практична примена. Овој ден, 14 март, е официјално признание за улогата на математиката во нашето секојдневно постоење и нејзиниот придонес кон човечкиот напредок.

Доротеа Огненовска