Васко Марковски: Во Скопје можеш да излезеш по јогурт и да се вљубиш во Јапонка

Posted on August 25, 2022July 25, 2024 by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

Васко Марковски. Туристички водич, поет, преведувач, фотограф, репортер, музичар. Ама и „дегустатор на автобуси, на денови, на разговори, на пенкала и тефтери, на незнајни молитви, на фотогенични маала, на свирачки комбинации, на нови сетинзи, на надмината омраза, на сезонски преобразби“ и на што ли уште не.

Неодамна излезе од печат новата збирка поезија на Васко, „Скопски улици“, во која за првпат го читаме и во други поетски форми освен хаику. Едноставно и непретенциозно, со вистинска мајсторија на зборот, а често и со хумор (и на своја сметка) Васко ни ги претставува и својот светоглед, и својот градоглед.

Одлична работа си направил со новата збирка, Васко. Со денови им праќам песни на блиските и ги „заразувам“ со поезија 😊. Во колкав период ти се создавани и како одеше процесот на забележување и запишување?

Најголема радост е кога книгата ќе искомуницира со поширока публика. „Скопски улици“ беше комплексен материјал собиран десетина години. Секогаш кога запишував нешто, си бележев некои тагови, циклуси. Кога осетив дека се формира ракопис, сфатив дека има два носечки блока – едно надворешно и едно внатрешно патување низ градот. Внатрешното патување е поглавјето „Светилник“, каде што е видлив христијанскиот поглед, вртењето на бројаницата низ градов и премерувањето на работите низ таа призма, самиот со себе. Надворешното се очевидните работи низ градот, но видени на некој детски заигран начин. Со време, сфатив дека сакам да имам книга „Скопски улици“. Веројатно зашто сум уличар 🙂 – и со работата, и со љубопитноста.

Мериш улици 😊.

И пеш, а и возев нон-стоп, со години, со децата… на училиште, по тренинзи… И така, почнаа да се формираат купчиња, ама додека да најдам време да исселектирам и изорганизирам сè, збирката се одлагаше и одлагаше. Во меѓувреме ги објавивме „Урбани легенди“ и „Непозната Македонија“, па дојдоа на ред поетските ракописи.

„Бегемот“ главно објавуваше проза, немаше поетски изданија, а ќеф ми беше да ја продолжиме соработката. Кога го виде ракописот, Филип полека се загреа и реши ова да биде нивно прво поетско издание.

И ми беше битно кој ќе ја прочита прв книгата освен мене, кој ќе направи осврт. Ептен ми е ќеиф што е тоа Николина Андова Шопова, затоа што кога влегував во поезијата и Нина тогаш влегуваше во поезијата и ми се виде близок нејзиниот сензибилитет. И кога го прочитав освртот, викам: Уууу, да не е многу 😊.

Во збирката фасцинира како успеваш да ја препознаеш поезијата во секојдневието, како на пример во „Поздрав од карши“.

Таа песна е од периодот кога го преведував Орхан Вели и кога редовно одев во Универзитетската библиотека. Тогаш бев бомбардиран со поезија и поетското сетило ми беше изострено. А за препознавањето на поезијата – пред претходната „Корпоративно утро“, којашто е хаику, претходеше Хаику-дневникот што го правев кога го имав порталот dobrivesti.mk . Tогаш си зададов предизвик – секој ден по едно хаику. Во две третини од подвигот успеав да го направам тоа, а многу ситуации што ги препознавав ги фотографирав и си велев ќе ги реконструирам во стихови кога ќе најдам време. И тоа е готов ракопис, следен за објавување како поезија.

Хаикуто, кое обично се врзува за природата, кај тебе и во „Корпоративно утро“ и во „Скопски улици“ е повеќе за урбаното…

Да, главно е „социјала“, инспирирано од општеството.

А, сепак, навиваш за домаќинот во натпреварот Природа – Општество 😊

Во „Корпоративно утро“ сумата е „животот низ една корпорација“ и „лицемерието на корпоративниот живот“ во една таква, приемчива форма, како хаику. Во „Скопски улици“ хаикуто се провлекува и во низ други циклуси, со тоа што последниот блок е само хаику, како трет столб на книгата, насловен „Друга диоптрија“. И тоа беше некоја хаику-фаза, ама настаната по претходниве два периода.

А она што го спомена, вечното дерби Природа – Општество, да! Види ги маџирмаалските песни… Многу од работите што за мене биле убавина на Скопје, исчезнуваат. Не велам дека не доаѓаат други убавини на градот. Некогаш знам да речам: Скопје е денес град во кој можеш да излезеш по јогурт и да се вљубиш во Јапонка. И со туризмот го гледам тоа сè повеќе и повеќе, ама најголема попареност осеќам од тоа што општеството ја надвладува природата. Сè помалку зеленило, сè помалку контакт со земја. Сега да сакаш да скршиш еден орев, немаш камен кај да најдеш.

Кои песни од збирката ти се омилени тебе?

Имам многу омилени, ама еве, првата, отворачката, ептен ја сакам, со стоте занаети, „Во мрежата на пајакот заигран“. Исто и „Разгледница од читалната“. И песната со филмовите во фотостудио, „Лажна мобилизација“. Влатко Мартиновски во освртот за „Корпоративно утро“ вели дека една убава работа таму е хуморот на сопствена сметка и се обидувам да го негувам тоа. Пошегувај се со себе, кажи им на луѓето дека е во ред и да си признаеш слабост, така ќе напредуваме.

И циклусот „Зер“ е тука, пишуван во период на протести и револуции, кога секој се обидува на свој начин да те вовлече во својот кампус на антагонизам. Не се наоѓам ни во едното, ни во другото. Како што вели Данило Киш во една изјава: „Немој да бидеш ни со власт, ни со опозиција. Тие се горе, ти си долу“.

А сега, кога сме сведоци на политички негирања на сè што сме, не ти врие однатре, па да посакаш да направиш нешто, некако да протестираш?

А, бе, како нема да ти врие, ако не друго, горчина носиш. Ама, знаеш како, јас понекогаш сум скептик дали имаме критична маса за какви било конструктивни промени. Како генерација, ние сме во искушение во коешто никогаш не сме биле и во какво не биле ни генерациите пред нас, но не гледам дека протестирањето е секогаш продуктивен начин. На пример, на плоштад делат лименки кока-кола на топлово. Каде ќе завршат тие лименки подоцна? На Камени мост, згмечени ваму-таму… а корпи за отпадоци на дваесет чекори понатаму, има, ќе најдеш. Не ни е виновен никој друг за тоа, самите сме си виновни. Чувството за припадност и придонесување кон општеството коешто веруваш дека го градиш, се гради низ најбанални примери.

Си велам, секој може, со какви што сака пропаганди, да ни дојде. Јас знам кој сум, што сум. Можеме да дискутираме за сè, ама разговорот се води ако има продуктивна атмосфера, ако сме спремни обострано да се чуеме едни со други, да видиме како изгледа тоа што го бараш од мене и од мојава страна, дали тоа го нарушува моето достоинството или не. Но, некои од тие теми кои најбрутално го засегаат достоинството на човекот можам да ги отфрлам без око да ми трепне. Дури и да сум во заблуда, од твоја точка на гледање, во тоа што сум – кој си ти да ми го оспоруваш правото да бидам тоа што сум?!

Но, како да го кренеме гласот, како да се спротиставиме во ситуацијава?

Последниве десетина години се водам од една мисла во врска со тоа како да бидеме патриоти и многу ме радува што неодамна Никола Ристановски го кажа истото во едно интервју: највозвишена форма на патриотизам е да бидеш што подобар и подобар во она што е твоја работа. Кога си посветен на својата професија – конструктивен ти е духот, инспиративен си за луѓето околу тебе и ги охрабруваш и тие и да го изнајдат најубавото во себе и да го хранат, да го негуваат. Да си бидеме убав пример едни на други, тоа е патриотизмот. Тоа е, мислам, тоа што треба да го правиме. Од народната мудрост на ум ми паѓа поговорката „Кучињата лаат, карванот врви“. Наше е дали ќе бидеме кучињата што лаат додека карванот врви, или карванот што врви додека кучиња го лаат низ местата низ кои поминува. Или една друга, што ми е поомилена, со убава хаику слика: „Тивка вода, брег рони“. Или, што би рекле гуруата на корпоративноста: „Биди толку добар, што нема да можат да те игнорираат“.

Но, да не биде дека живеам во капсула. Носителите на државни функции знаат и подвали да ни направат, тоа сме го искусиле многу пати. Така што, прашање е дали живееме во спомен дека имаме капацитет за создавање нација или сè уште го имаме тој капацитет.

Да се вратиме на градот, на Скопје. Присутен е низ целата збирка, исто како и твојата приврзаност кон него, која на крајот „кулминира“ со едно интересно хаику: „Граду мој, аман веќе и од тебе и од тие што те сакаат“.

Како и за државата, загрижени сме, како да ѝ помогнеме? Загрозена е. Ама многу пати од преголема љубов правиш неконструктивни работи. Градот… мислам, јасно ни е, се случија драматични промени, ама сфатив една работа кога се исподеси сето тоа со Скопје 2014, дека покорисно е и за градот и за мене да почнеме да живееме во мир еден со друг. И јас ќе му помогнам и тој ќе ми помогне. Во една изјава на прашањето „Што би направил со Скопје 2014“ еден пријател рече: „Би засадил бршлен да ползи по зградиве“. Ете ти, убава идеја – не уриваш, разубавуваш и ќе го вратиш балансот на природата. Моето конечно мислење за тоа што се случи, не е само црно или само бело. Порано никој не доаѓаше тука, едно петнаесетина години ние бевме како во затвор, кој никој не ти кажал дека ти се случува. Имаш визен режим, не можеш никаде да отидеш, освен во соседните земји коишто во меѓувреме не се станати членки на ЕУ, а овде па ќе дојде некој којшто те гледа како егзотика, како дел од третиот свет, за да заокружи уште една земја на списокот со земји што ги посетил. Скопје веќе не е тоа. Далеку е од тоа. Види го „Трип адвајзор“ и ќе видиш какви сè луѓе зборуваат восхитено за Скопје. Денес имаме многу интелигентни посетители на градот и ние не можеме ги лажеме. Доаѓаат добро информирани и со свои очи ги проценуваат работите.

Интересни се и твоите „реплики“ на маркетинг-пораките, оние еднонасочните по билбордите низ градот, на кои обично човек нема каде да им го каже тоа што го мисли. Со кои други загадувачи на урбаниот простор би сакал да се „пресметаш“ и како?

Мислам дека секој од нас понекогаш сака да им одговори на билбордите и на рекламите што ни се обраќаат. Има разни начини како да го направиме тоа. Да се јавиш на телевизиска емисија со отворена телефонска линија, да напишеш нешто на социјалните мрежи, да најдеш соговорник за мрчење додека чекаш автобус. Набљудувајќи се во такви ситуации, сфаќам дека најчесто сме импулсивни и би било подобро да ја одложиме реакцијата, да си дадеме можност да ја премериме и откако ќе спласне жестината кога сме испровоцирани. Низ циклусите што ги бележам низ годиниве, забележувам еден што сум го наслоувил „Премолчени статуси“. Така што има, и средби со билбордите и поплаки што не можеме да видиме ѕвезди од светлечките реклами насекаде околу нас, и што сè потешко можеш да фатиш радио на средни бранови од фреквенциите на разните уреди, околу нас. Општеството ќе се погрижи да ти побели брадата поскоро. 🙂

Како што спомена, „Светилник“ е циклус во кој силно е присутна духовноста и твојата вера. Што е за тебе Бог, Васко?

Одговорот на ова прашање е и многу тежок, но и многу лесен. Тоа го кажува Символот на верата:

Тоа е алфа и омега на тоа што е за мене Бог. Е, сега, во нашево време е комплицирано да бидеш христијанин. Добро, низ сите векови би можеле да го кажат тоа. Во времето на претходното општество кај нас луѓето се подбиваа со вероисповедта, затоа што таква беше идеологијата. Од друга страна, потоа дојдоа други видови влијанија, коишто цело време ти викаат „Нема бог“. И сега, во таква ситуација, и да насетиш нешто од светлината на Бог и да го споделиш со другите, лесно се наоѓаш на страната на нешто таму: „Ај, бе, бајки кажуваат“. Јас лично сум имал ситуации во животот кои ме довеле до тоа да почувствувам, да видам дека има интеракција меѓу мене и Бог. Едното е кога на прагот зад полнолетството се барав себеси – каде одам и некако на крајот патот ме доведе до желбата да посакам да се крштевам, кога имав 20 години. Па се оддалечив некое време, за по некои патишта пак да дојдам во животна ситуација кога ја осетив жедта за Бог. И тогаш почнав да го практикувам со полн капацитет православното живеење, со светотаинско живеење, што значи дневно молитвено правило, одење на литургии, исповед, пост… Сè што опфаќа. Кога почнуваш да го практикуваш тоа како духовна дисциплина, почнуваш да се чистиш себеси од сето тоа што те отклонува од патот. Има една песна: Сфаќам дека прогледувам кога ќе сфатам дека сè уште, често, заблагодарувам на погрешна адреса. Човек ќе ти направи нешто, ќе му речеш благодарам, а всушност на Бога му благодариш. Јас давам кон Бога, живеам послушно кон тоа што ми го кажал дека е патот на спасението, ама Бог знае да наградува многукратно.

На местата каде што правописно би требало да се најде една или три точки, кај тебе и во оваа книга си ги има твоите две.. Какво значење има за тебе овој твој интерпункциски знак?

Две точки хоризонтални, тоа ми е како авторски печат. Некогаш три точки ми е премногу формално или кога не знаеш што да кажеш. А ова ми е, како што велеше татко ми „периз на уста“. Се воздржуваш да не кажеш премногу. Има уште да се зборува, ама доста е.

Со дечките од „Бегемот“ имате плодна соработка. Сите три книги досега, „Урбани легенди“, „Непозната Македонија“ и „Скопски улици“, се одлично спакувани. Какви ти се плановите за понатаму?

„Урбани легенди“ е распродадена и се токмиме за второ издание. „Непозната Македонија“ уште е во продажба. Не знам колку е измаркетирана, макар што реакциите од луѓе што ја купиле, што ја виделе – велат дека им се допаѓа, дека им недостасувало такво нешто. И, што ме радува, ќефлиски е спакувана. Обично таквите книги се во визуелни клишеа, со фотографија од Канео или такво нешто. Кога размислував за изгледот на корицата, најпрвин си реков, на Наталија Лукомска, авторката на корицата, за атер, зашто е од Полска, ќе ѝ го пратам препознатливиот кадар со Козле-Бозле, како со бовчата на рамо, по долго патешествие се враќа дома, во Прчево. На крајот, пак такво нешто испадна, но со нејзиниот препознатлив шарм. Многу сум радосен и со изгледот на „Скопски улици“, како сето тоа излезе графички… Па кога видов и букмаркер J знаеш, букмаркер со твое име! – веќе се осеќаш писател 😊.

Во меѓувреме, се подготвуваме да го објавиме вториот дел од репортажите, под наслов „Патување од другиот џеб“, како алузија на „Раскази од другиот џеб“ од Карел Чапек, драгиот пријател од полиците од времињата кога студирав (турски со) чешки јазик и книжевност. Подготвен за објавување е и Хаику-дневникот. Веќе две години работам и на една биографија, на една многу инспиративна не многу позната личност од Македонија и си велам кога ќе завршам со тоа: само туризам и бавча – на ништо друго не се нафаќам. Добро… превод на сликовници од турски – Турците имаат одлична продукција… и, избор на раскази и поезија од турски, ама без рокови, за свој ќеф.

Насловна фотографија: Наташа Атанасова

Ангела Стојановска, актерка: „Аудиција сега“ е притисокот, а ќе видиме каде ќе пукне

Posted on August 17, 2022July 25, 2024 by euhouse

Ангела Стојановска е сè освен вообичаена актерка. Дипломирала како првенка на генерација, активна е во финансии и сметководство, преку иницијативата „Аудиција сега“ се бори за правата на невработените актери, а „Самоглас“ е прва платформа за аудиокниги на македонски јазик. Ангела е дел од изложбата „Future of Europe“ на Europe House Скопје.

Верува дека светот навистина може да биде поубаво место за живеење и се труди секој ден колку може да придонесе за тоа. Ангела Стојановска е сè освен вообичаена актерка. Дипломирала како првенка на генерација, активна е во финансии и сметководство, преку иницијативата „Аудиција сега“ се бори за правата на невработените актери, а „Самоглас“ е прва платформа за аудиокниги на македонски јазик. Ангела е дел од изложбата „Future of Europe“ на Europe House Скопје. Заради нејзината сестраност, таа избра две европски младински цели што ја опишуваат како личност – инклузивни општетства и квалитетно вработување за сите.

– Мислам дека во најголем дел од времето, мојата и борбата на моите колеги е насочена кон креирање на инклузивни општества, се разбира преку „Самоглас“. Во однос на актерството, во последно време сум фокусирана на квалитетно вработување за сите – вели таа.

Ангела се смета себеси за неверојатно тврдоглава и упорна личност.

– Некои би рекле дека сум досадна и знам да „замарам“, ама јас внимателно ги одбрав првите два збора. Доволно е само некој да ми каже дека нешто е „невозможно“. – вели низ смеа.

Од друга страна е свесна дека како и многу нејзини колешки и колеги од театарскиот свет, можат целосно да се дадат во сè што ќе посакаат.

– Имаме еден чуден талент да совладуваме работи кои не се ни толку блиски до нашата струка. Веројатно, најголемата битка во правењето на светот подобро место за живеење е да не се откажеме во сите помали битки. – вели Ангела.

Таа е сестрана личност. Дипломирана актерка е, но има работно искуство во различни дејности. Ја интересира раководење со финансии, а со „Самоглас“ е посветена на инклузијата. Ангела вели дека многумина мислат дека лаже кога ќе им каже дека помага во сметководство. Веќе е вклучена во Фестивалот на креативен документарен филм „МакеДокс“ на позиција поврзана со финансии.

– Во однос на „Самоглас“, јас и моите колеги актери Христијан Поп-Симонов и Васко Костовски сè уште не можеме да поверуваме дека платформата е нашето дете. Ме радува, нè радува и ни дава сила да продолжиме да ја развиваме. Во моментов работиме на целосно оптимизирање на платформата за слепите и слабовидни лица, воведуваме систем за донации, започнуваме со подкасти и ги даваме сите напори за да обезбедиме финансиски средства за работење на драмски текстови во аудиоформат. – објаснува неуморната Ангела.

Гласна е и кога станува збор за обесправените актери. Со иницијативата „Аудиција сега“ се обидува да ги менува нештата. Вели дека нејзините родители се горди на неа, но истовремено премногу ги нервира нејзината „наивност и неразумност“. Ама нешто не ѝ дава само да се жали, сè дури не почувствува дека направила сè што може да направи.

– Веројатно, ова е единственото нешто што ме држи во оваа земја – фактот дека немам почувствувано дека сум направила сè што е во рамките на мојата моќ. – вели Ангела.

Во „Аудиција сега“ има режисери, драматурзи и продуценти, иако актерите се најбројни. Ангела раскажува анегдота минатата година, кога еден наш театар распишал јавен оглас за вработување.

– Се „нацртавме“ 60-ина луѓе на аудицијата и по две недели тој конкурс се затвори. Ама во време кога независните уметници немаа како да заработат пари за преживување, затворање на работни места е луксуз од невидени размери. Да не го ни споменувам актуелново и најавено кратење на буџетите од 31 отсто на веќе одобрени проекти, на проекти кое веќе се реализираат или се завршени. Се надевам дека погрешно сум разбрала и дека другите корисници и невработените чинители на театарската сцена нема да бидат дотепани преку овие одлуки. „Аудиција сега“ е притисокот, а ќе видиме каде ќе пукне. – вели Ангела.

Таа сметаш дека инклузивното општество и квалитетното вработување за сите се особено важни европски младински начела и дека двете работи се взаемно поврзани. Во однос на инклузивноста, таа својот придонес во најголема мера го дава преку „Самоглас“, ама сосема е свесна дека државата е назад на секое поле.

– „Една од моите омилени професорки Ана Стојаноска, на факултет зборуваше за тоа како многу често сме изненадени и восхитени од нешто што треба да е сосема нормално. Во оваа фаза од мојот живот сум презаситена од изненадувањето од нормалата. А за квалитетното вработување – како актерка која била студент на генерација и која континуирано активно работи во театарската сфера па и надвор од неа, ни јас самата не можам да сфатам како сум невработена во струката. Јас, моите колеги, младите општо, немаме еднакви можности за вработување. Ако некако ги добиеме, тоа е само почеток на борбата. Генерациите на нашите родители верувам дека дале сè од себе. Ама ако сме искрени – не создале подобри услови за живеење. Да се надеваме дека мојата генерација нема да се вплетка во сопствената себичност. Преживувањето само по себе навистина не е доволно“ – децидна е оваа млада инспиративна жена.

Анди Исмаили почнал самоуко да учи на „Јутјуб“, а на 14 години е двократен светски шампион во модерен балет

Posted on August 14, 2022July 25, 2024 by euhouse

Има 14 години и кога почнувал пред неколку години да навлегува во тајните на модерниот балет следејќи ѕвезди на „Јутјуб“, не ни сонувал дека еден ден и тој ќе може да игра на голема сцена. Гостиварчанецот Анди Исмаили е двократен светски шампион во модерен балет, а годинава во декември посакува и трет пат да ја има златната статуетка.

Анди беше дел од изложбата „Future of Europe“, што ја организира Europe House од Скопје, како дел од проектот „Европски младински цели“. Неговиот портрет изработен од Зоран Кардула и работите во кои верува се истакнати на пано во East Gate Скопје.

– Почнувајќи од името современ танц, сакав нешто ново, нешто друго, нешто поразлично од тоа што прават другите. Почнав на „Јутјуб“ да ги следам познатите модерни балетани и тоа ми изгледаше многу интересно. Така добив желба и јас да почнам да вежбам. Додека вежбав секој ден по дома, почнав да се вљубувам во оваа уметност уште повеќе. – вели деветтодделенецот во ОУ „Гоце Делчев“.

Родителите го увиделе талентот и го поддржале Анди и тој почнал да танцува во iDance Studio. Анди вели дека им е многу благодарен за целиот труд и енергија што го вложуваат во него.

–Ја користам оваа прилика да ги поздравам моите тренери Вуки Незири и Сарита Селмани.

Кога во 2018 година прв пат учествувал на светско превенство во Полска, го освоил петтото место. Веќе наредните две години стана светски шампион. Не му е секогаш едноставно, затоа што кај нас малку машки се во светот на современиот танц. Но вели дека денес не му е важно колку медали има на број, туку каков впечаток ќе остави кај публиката, како ќе се претстави.

Анди по природа е перфекционист и не се откажува дури нешто не го направи тој да биде задоволен.

–Кога танцувам се чувствувам најмногу свој. Сакам мојот сон да стане реалност, сакам и во иднина да се занимавам со танц, но никогаш не се знае.– вели тој.

Од европските младински цели тој најмногу се залага во нашето општество да се обезбеди полова еднаквост и родово-сензитивни пристапи во сите области од животот на една млада личност.

–Морам да напоменам дека за мене е многу важна поддршка од моите родители и што секогаш знаат да се жртвуваат за мене. Имам поддршка од некои другари и пријатели, но за жал, има и такви што не ме разбираат и ми прават булинг. – признава Анди.

Сонува некогаш да игра на филм во Холивуд, каде би можел да танцува.

Photos by: Dancegraphy by Tomasz Ginter

Викторија, Магдалена и Емилија од „Преплет“: Секој треба да има универзален пристап до квалитетно образование

Posted on August 7, 2022July 25, 2024 by euhouse

Денес постојат многу начини на кои што може да се дојде до информација па дури и да се научи некоја вештина. Неформалното образование е сè позастапено и тоа е одлично сè додека сериозно се пристапува кон него, велат младите инспиративни жени кои се дел од проектот „Future of Europe“.

Поттикнати од идејата да создадат концептуална продавница и дизајн студио што ќе прерасне во инспиративно место што ќе нè потсетува дека малите работи го прават моментот голем, Викторија Ланговска Хајредин и Магдалена Аврамовска во 2013 година го основале студиото со впечатливо име – „Преплет“. Сакале да создадат место каде секој ќе може да го пронајде совршениот и уникатен подарок за себе или за некој близок. Пет години подоцна како дизајнер/проект менаџер во работата им се приклучува и Емилија Ланговска. Овие три млади и успешни жени се креативни, истрајни, незапирливи. Предводени од мотото „Малите нешта го прваат моментот голем“, тие сметаат дека квалитетното учење е една од клучните младински европски цели.

– Секој треба да има универзален пристап до квалитетно образование. Така младите ќе се развијат во одговорни личности и преку нивното вклучување во општествените движења ќе се пронајдат себеси обезбедувајќи сопствен и просперитет на општеството во кое се наоѓаат – велат тие.

Викторија е дипломиран дизајнер на ентериер, Магдалена е дипломиран графички дизајнер, а Емилија е магистер по архитектура и дизајн.

– „Преплет“ како идеја се роди уште во студентските денови кога јас и Магдалена започнавме заедно да изработуваме плетен накит и други модни додатоци. Преплетувањето на конците ни беше асоцијација на сите идеи, техники и креации кои се спојуваат, преплетуваат во едно и формираат најразлични производи. Оттаму и произлезе името „Преплет“ – раскажува Викторија.

Во изминатите години низ студиото поминале илјадници креативни пораки и фрази, без разлика дали потоа биле аплицирани на производи, споделени на социјални мрежи или, пак, разменети со најразлични соработници. Производите на рафтовите постојано се менуваат, а ќе видите постери, шолји, нотеси, тефтери, перничиња, тематски комплети, торби, лампи и уште многу други нешта. Според Магдалена, секој производ носи одредена порака која соодветно ја вметнуваат и од дизајнерски и од симболичен аспект. Тоа е нивниот препознатлив знак кој го имаат уште од почетокот кога почнале да го градат брендот.

– Секој што поседува производ на „Преплет“ се поврзува со пораката на свој, индивидуален начин и со тоа производите имаат многу поголемо значење и симболика. Токму затоа пораките ни се главниот двигател при креирањето на производите и приказната која ја градиме со секоја колекција – објаснува Магдалена.

Студиото „Преплет“ е дел од проектот Future of Europe што Europe House Скопје го организира во „Ист Гејт Мол“. Младите инспиративни жени се благодарни што добиле уште една можност да ја презентираат својата работа во која имаат вложено огромна љубов и труд. За проектот тие го избраа токму квалитетното учење (Quality learning) како една од младинските европски цели. Тие сметаат дека со квалитетно учење се прошируваат видиците и се отвораат хоризонтите. Колку поквалитно и темелно се пристапува на одреден проблем, толку појасна слика може да се направи за тоа што би требало да се промени и на кој начин да се постигне тоа.

– „Со ова сознание секогаш сме еден чекор поблиску до целта. Денес постојат многу начиниза да да се дојде до информација па дури и да се научи некоја вештина. Неформалното образование е сè позастапено и тоа е одлично сè додека сериозно се пристапува кон него.“ – дополнува Емилија.

Изминатите години почнале да соработуваат и со други помали креативни студија и дизајнери. Така се овозможува пласман и на нивните производи, од друга страна се надополнува целосното искуство на купувачите. Во последниот период се фокусирани на нивниот најнов проект – „Подаромат“.

– Овој проект го започнавме пред неколку месеци и вклучува брза и лесна продажба на нашите производи и пакувања во посебни машини кои го носат името „Подаромат“. Целта ни е да поставиме „Подаромати“ на повеќе локации и на крајниот купувач покрај решавање на проблем, да му овозможиме лесно и забавно искуство – вели Викторија.

Марко Пејчиновски, маратонец: Пливањето е еден од благословите во мојот живот!

Posted on July 31, 2022July 25, 2024 by euhouse

Во денешно време повеќе од кога било имаме луѓе кои се борат со депресија или имаат анксиозност итн. и не мислам дека се обрнува доволно внимание на тоа. Имам почувствувано и знам колку е тоа сериозно – вели 16-годишниот охриѓанец, кој е дел од изложбата Future of Europe

На свои 12 години го направи првиот свој голем подвиг – исплива 25 км, тргнувајќи од Св. Наум Охридски до градското пристаниште во Охрид. Оттогаш не застана. Марко Пејчиновски (16) е инспирација за сите. Момче со челична волја на која многу повозрасни можат да му позавидат. Иако има некроза на едната нога, тој е неуморлив и секогаш е подготвен за нов предизвик – преку своите подвизи да ја крева свеста за многу наши маргинализирани граѓани, деца и возрасни. Неговиот последен предизвик беше четвртото препливување летово на релација Струга – Св.Наум (30 км), со времетраење од 9 часа и 26 минути.

Уживам во пливањето

Марко е дел од проектот „Европски младински цели“ и од изложбата Future of Europe, што се состои од портрети на 12 инспиративни млади луѓе кои се истакнуваат во одредена дејност. Нивните портрети што ги создаде уметникот Зоран Кардула и нивните куси приказни се изложени на изложбата во East Gate во Скопје.

Пливањето е повеќе од спорт за мене. Кога размислувам за работите што ме прават среќен, пливањето една од нив. Уживам во пливањето, уживам во самостојноста што ја имам кога пливам. Пливањето го гледам како еден од благословите во мојот живот! Се одлучив на долги патеки, бидејќи не можам да пливам со нозете, другите луѓе кои пливаат на кратки патеки се многу побрзи од мене и не можам да се натпреварувам со нив и затоа се одлучив на соло маратони – објаснува Марко, кој во новата учебна година ќе биде трета година во ОЕМУЦ „Св. Наум Охридски“.

Да се обрне повеќе внимание на менталното здравје

Менталното здравје и благосостојбата се европските младински цели кои смета дека се најважни и најдобро го окарактеризираат.

– Отсекогаш сум ја гледал психичката страна сериозно. Мислам дека во денешно време повеќе од кога било имаме луѓе кои се борат со депресија или имаат анксиозност итн. и не мислам дека се обрнува доволно внимание на тоа. Имам почувствувано и знам колку е тоа сериозно. Затоа верувам дека е време да се обрне повеќе внимание на менталното здравје.– вели големиот херој.

Се радува што е дел од проектот Future of Europe и посакува да има што повеќе такви во иднина.

На прашањето што би сакал да постигне со пливањето, вели дека најголема желба му е да ги преплива сите релации поврзани со Охридското Езеро и да биде најмлад меѓу пливачите што се обиделе.

Него го води следната мисла:

Без разлика колку е тешка ситуацијата во која се наоѓаш, секогаш постои светлина на крајот од тунелот. Се надевам дека ќе бидам една од личностите што може да донесе промена.

Леона Јариќ, режисерка: Квалитетното образование е чекор напред за целото човештво

Posted on July 24, 2022July 25, 2024 by euhouse

Само со филмот сите наши сетила се засегнати и накострешени, само со филмот влегуваш во друг универзум и се поврзуваш со ликови, живееш, дишеш со нив, занемарувајќи го фактот што другата страна на огледалото е имагинарна – вели младата режисерка, која е дел од изложбата Future of Europe отворена во East Gate, како дел од поголемиот проект „Европски младински цели“

Филмот ме фасцинира од мала. За мене е врвна уметност. Чудо! Само со филмот сите наши сетила се засегнати и накострешени, само со филмот влегуваш во друг универзум и се поврзуваш со ликови, живееш, дишеш со нив, занемарувајќи го фактот што другата страна на огледалото е имагинарна. Понекогаш се прашувам дали филмот е уметност или наука?! Постојат толку многу размислувања, правила, досетки, трикови и формули што го прават магичен. – вели 18-годишната Леона Јариќ од Скопје, која годинава матурираше во гимназијата „Никола Карев“.

Оваа млада вљубеничка во седмата уметност, која има снимено неколку кратки филмови (Келија, Промо, Lust for Life). Таа е една од 12-те млади инспиративни луѓе вклучени во проектот „Европски младински цели“, односно во изложбата Future of Europe поставена во East Gate во Скопје, во која секој од учесниците се претставува со свој портрет изработен од уметникот Зоран Кардула. Секој од учесниците избира по една од младинските европски цели, коишто најмногу го опишуваат или според кои се водат во животот.

Квалитетното образование е чекор напред за човештвото

За Леона, квалитетното вработување и образование се основни цели што ги поддржува.

-Јас се залагам за квалитетно учење за сите, за достапни и информации и конструктивен дијалог. Откако сфатив колкава дупка имаме во нашиот образовен систем и колку постор за подобрување постои, веднаш почнав да се залагам за промени во образованието. Во првата прилика што ја имав поднесов листа од барања до тогашната министерка за образование, во рамките на реалното шоу „Нови херои“, за корекција на образовниот систем, која ќе овозможи секој да ги избира самостојно предметите што сака да ги учи, со што посериозно се насочуваме кон она што би било наша идна професија. Сметам дека квалитетното образование е чекор напред за целото човештво. Доколку сите се познаваме самите, нашата историја, јазик, ги почитуваме нашите достигнувања на национално и светско ниво, развиваме толеранција, почит и разбирање, учиме од она што било пред нас, светот би бил едно попријатно место за живеење – вели Јариќ.

Според неа, друга важна цел е достапноста на информациите и конструктивниот дијалог, кои се единствениот начин со кој би можеле да ги развиваме идеите и решенијата, да ги „разбираме ситуациите подобро и појасно преку постоење на медуиуми на кои им веруваме, кои даваат веродостојни информации и даваат можност за изразување вистинити и чесни ставови и простор за конструктивен и продуктивен дијалог“.

-И да не ја заборавам уметноста, без неа не може! – категорична е Леона.

Ме интересираат помрачни приказни

Таа споделува дека ù било задоволство што била дел од изложбата Future of Europe.

-Како претставник на одредени цели се трудев да се претставам во најдобро светло и тоа е секогаш интересена игра. Мислам дека е добро што се остваруваат вакви проекти и дека треба да продолжат со полн погон, поамбициозно и посилно секоја година!

Како филмот станал нејзина љубов?

-Претпоставувам дека за мене пресудно беше гледањето филмови. По илјадници филмови на ден, само нови цедеа во плеерот, цртани додека да заспијам и воодушевувањето од сите тие светови што ги гледав. Еден ден, додека читав еден мој текст, ми текна дека сè што ми треба е камера или телефон и дека и јас можам да го визуелизирам напишаното, и така, сфатив дека сакам да правам филмови. – вели таа.

За неа, надреални случувања, фантазија, научна фантастика, драма, брутален реализам се теми што ја интересираат да се зафати со одредена тема. Од сè може да излезе приказна, но повеќе ја интересираат помрачните и тешки страни, секогаш ги гледала приказните во филмовите и авантурите како приказни кои ликовите си ги измислувале за да избегаат од реалноста, дури и во најреалните случувања.

Нејзиниот филм „Промо“ беше прогласен за најдобар на конкурсот #GreenFilm што го организира Europe House Скопје со цел да ги мотивира младите да снимаат филмови поврзани со прашањата за животната средина.

Леона би сакала да го продолжи образованието во странство и периодов аплицира на факултети за филмска уметност во Германија, Италија, САД…

-Ако останам овде, ќе пробам да го разбијам сивилото и да ги размачкам боите на филмското платно на начин кој ù прилега на мојата посебност. – завршува таа.

Дотогаш ја чека премиерата на нејзиниот нов филм Lust for Life што ќе биде прикажан на претстојниот Drim Short Festival во Струга.

Елизабета Баковска и Сашо Димоски: Ако не ги архивираме ние нашите сеќавања и приказни – кој?!

Posted on July 14, 2022July 25, 2024 by euhouse

Разговара: Наташа Атанасова

За време на Саемот на книгата годинава, фотокнигата „Во главата пишувам расказ“ од Елизабета Баковска и Сашо Димоски, ја доби наградата на Македонската асоцијација на издавачи за најкреативно издание меѓу двата саема. Можноста за време на саемот да ја држам в раце, ме привлече да се нурнам во неа.

Соочувањето со смртта на мајката и напливот на сеќавања, размислувања и емоции од и за животот што ги носи тоа кај Баковска, споено со визуелната интерпретација на тие емоции преку фотографиите на Димоски е неповторливо искуство.

А кога човек ќе има вакво естетско доживување, природно му доаѓа да го сподели. Ова интервју со двајцата автори произлезе токму од тој порив.

Од создавањето на текстовите до издавањето на книгата „Во главата пишувам расказ“ поминаа три години. Колку време ја развивавте идејата, па концептот, па договорот за тоа во која форма ќе биде книгата?

Е.Б.: Во времето кога ги пишував расказите, тие еден по еден излегуваа на Фејсбук, но кога го заокружив целиот циклус, ги повлеков оттаму. Токму тогаш, Сашо размислуваше за неговата магистерска и се договоривме тие да му бидат текстуална предлошка, на којашто ќе надоврзе фотографии. Потоа следуваше период во кој тој размислуваше и обмислуваше кои фотографии и како да ги поврзе со текстовите. На крај дојдовме до овој производ за кој велиме дека е фотокнига, иако станува збор за некој хибриден жанр тежок за дефинирање.

С.Д.: Во суштина е фотокнига, затоа што доминира фотографијата, меѓутоа не е чист жанр поради литерарниот дел. Кога размислував за темата за магистерската, целта ми беше да ја избегнам стереотипната изложба и така се роди идејата за овој вид книга што кај нас е многу малку застапен – фотокниги направиле Драги Неделчевски, Боро Рудиќ и уште по некој автор… Денес, времето дозволува мешање на жанрови и родови, на разни уметности и штета што немаше можност во книгата да се стави и музика или мириси – ќе се добиеше поинаква димензија. Иако, и како такви, фотокнигите од овој тип денес се сметаат за еден врвен уметнички производ.

Бети, од каде потребата, ама и храброста јавно на Фејсбук да ги објавуваш овие толку лични минијатури во периодот непосредно пред и по смртта на мајка ти?

Е.Б.: Веќе ја имам раскажано приказната за тоа како настана книгата. Мајка ми беше тешко болна во Битола и десетина дена пред да почине добив повик дека ситуацијата е критична и јас од работа се качив во кола и директно отидов во Битола. Не зедов со мене лаптоп, бев само со мобилен телефон. Првпат повторно живеев во станот во којшто сум живеела пред 30 години. И така, почнаа да навираат некои сеќавања и размислувања и пишувањето ме спаси. Едноставно, морав да напишам за да се разбудам пак, да останам доволно ментално силна тие денови за да се соочам, да ја преживеам нејзината смрт.

Сепак, Фејсбук е медиум каде што објавуваш и веднаш добиваш реакции…

Е.Б.: Мислам дека тоа објавување беше доста несвесно од моја страна. Повеќе беше потреба нешто да напишам, наместо да приопштам нешто на другите. Не ни размислував дали некој тоа ќе го прочита и како ќе го доживее.

С.Д.: Фејсбук не е медиум, Фејсбук е само платформа – медиумот е Бети 😊

Е.Б.: Да, тој тоа стално го вели, а јас не знам дали 100% се согласувам со него… Фејсбук овозможува веднаш да се добие фидбек од публиката, ама мене во тоа време ми беше погоден само за изразување на моменталната емоција. Мајка ми беше во едната просторија, веќе не е свесна, јас сама во другата просторија, немам со кого да разговарам и тоа што во моментот ми доаѓа како слика, како емоција, морам да го канализирам, да излезе од мене за да имам место за следната, за другото нешто што ќе го донесе другиот ден.

На Фејсбук пишував по еднаш дневно, некогаш двапати… И почнаа да ми пишуваат во инбокс луѓе со кои не сум комуницирала, за да ми кажат дека се препознаваат во тоа што го пишував. Таа емоција почна да допира до многумина и тогаш сфатив дека во неа има нешто универзално со коешто луѓето можат да се поврзат. Така, продолжив сè до еден момент кога реков: завршувам. И тоа беше симболично, на четириесеттиот ден од смртта на мајка ми.

Сашо, како ги доживуваше расказите на Бети? Ти имаше нешто пратено претходно или прво ги читаше на Фејсбук? И каков беше процесот на создавање на твојот дел од книгата?

С.Д.: Секој еден расказ првично го читав таму, на Фејсбук. Потоа ги добив собрани во Ворд документ и ми кажа направи што сакаш со нив 😊.

Нашата авторска соработка почна во 2015 година, со „Варварите сè уште пишуваат поезија“, каде што јас ја направив насловната страница и неколку илустрации во книгата. Потоа беше „Последните голтки“, збирка раскази со мои фотографии и промоција на книгата со еднодневна изложба од тие фотографии. И ова е, всушност, третиот дел од соработката, оној најчистиот, во кој се обидовме да видиме дали можеме да направиме нешто заедно.

И кога ги презедов расказите ги читав, ги остават да отстојат, да ги заборавам, па пак ги читав и така неколку пати. Во суштина, се трудев да ги визуализирам, односно од напишаното да си создадам сопствени траги и да одам по нив размислувајќи која фотографија каде да ја ставам.

Во книгата споив фотографии од мојата архива, од триесетина години, и фотографии од личната домашна архива на Бети, каде што се фотографирани баба ѝ, дедо ѝ и мајка ѝ како малечка. Нејзините текстови се експресивни, но и документарни, ја документираат состојбата на духот во самиот момент, па овие фотографии беа неопходни за потврдување на документарноста.

За книгата е многу размислувано. Од изборот на фотографиите, до тоа каде да се стави колор, каде црно-бела фотографија, каде фотографија на две страници за да се направи некоја синкопа, да ни се даде време да се одмориме или да се создаде дополнителен удар. Taa e, а можеби и може да се нарече, на некој начин, филм низ фотографии. Така, покрај оние фотографии што се „сериозни“, напати може да се сретнат и „козерски“ фотографии кои го разбиваат црнилото за кое станува збор. Генерално, фотографиите се работени со разна техника и технологија, но тоа воопшто не е важно. Важно е само фотографијата да ја следи приказната.

Колку од тоа беше интуитивно – ја гледаш фотографијата, ти буди одредена емоција и велиш „тоа е тоа“?

С.Д.: Многу е интуитивно. Рудолф Арнхајм, кој е психолог, има една книга што се вика „Визуелно размислување“, каде што го објаснува процесот на создавање на сликите во мозокот. Ние не создаваме чиста слика, туку некакви контури и во одреден момент, побудени од нешто, ги повикуваме. И, всушност, тука е таа интерпретација или визуелно прераскажување – значи, фотографијата може да нема никаква врска со текстот што е внатре, меѓутоа има врска со емоцијата што ја предизвикала.

Внатре има само една серија фотографии снимени наменски, а тоа е серијата од Бети со квадратот на Малевич.

Оваа фотографија како да е концептуална визуелна порака што ги заокружува сите останати.

С.Д.: Квадратот го привлекува вниманието, тој е точка на интерес. Мултиплицирањето на фотографиите со квадратот на таа страница е мала визуелна игра, ама кој како сака нека толкува. Фотографот направил добра фотографија само ако успеал да предизвика некаква емоција кај гледачот. Фотографијата може да биде технички сјајна, ама ако нема емоција – целосно безлична.

Е.Б.: Знаеш како, кога ќе ни починат родителите, тоа е крај на едно време, крај на еден дел од нашите животи. Веќе не сме ничии деца, во тој момент се менуваме, стануваме поинакви и мислам дека Сашо сакаше таа промена да ја фати на моето лице. Јас, во дворот на битолската долна гимназија, кој се гледа од балконот на станот на моите во Битола и во кој растевме како деца, фотографирана по смртта на мајка ми.

Какви емоции будат фотографиите покрај твоите раскази кога ја отвораш книгата? Како ги доживуваш?

Е.Б.: Баш така, како крај на една ера, крај на едно време во кое сме живееле сите ние, децата на некоја градската средна класа од еден претходен систем. И сега кога нашите родители починале, тоа време не постои повеќе, завршило. И ние какви што сме биле со нив, повеќе не сме такви.

Во вториот дел од книгата веќе има една нишка на новото, на „зеленилцето“, на децата што доаѓаат да ги заменат родителите и на цикличноста на животот…

Е.Б.: Формално гледано, ние сме нечии деца, нечии родители. Меѓутоа, тие улоги во животот постојано се преиспитуваат, затоа што секогаш доаѓа момент кога ние им стануваме родители на нашите родители, а деца на нашите деца. Се менуваат односите на моќта – кој одлучува во име на другиот, кој треба да слуша, кој обезбедува финансиска поткрепа, кој за кого се грижи… Таков е животот! И таа промена е тука некаде, и во текстовите и во фотографиите.

Мислам дека кај нас, можеби и поради сите општествени промени што ни се случуваат како општество, има суштинска потреба на послободен, уметнички начин да се архивираат нашите сеќавања, семејните приказни, нашата култура. И тоа не на државно ниво, не како системска култура, туку лично – личните, семејни, културни производи. Во неколку од раскасчињата го спомнувам и дедо ми, таткото на мајка ми, и дел од нејзината животна приказна. Од првиот момент ме водеше мислата дека тоа мора да се напише и да се објави како книга, затоа што ако не архивирам јас – кој?! И во книгата имам напишано дека името на некој човек се памети три плус три генерации максимум и потоа доаѓа заборавот. А сеќавањата се премногу скапоцени и премногу посебни за да ги баталиме. Тој што може да архивира ќе архивира и треба да архивира, за да остави нешто за понатаму.

Како дојде до идејата сите раскази да почнуваат со насловот, односно со истата, силна реченица „Во главата пишувам расказ“?

Е.Б.: Почнав со таа мисла – немам каде да напишам, па „во главата пишувам расказ“ и потоа тоа прерасна во рефрен, даваше вовед дека новиот текст е продолжение на истата приказна и некако ги сврза сите.

С.Д.: И ритмиката е тука.

Е.Б.: Да, даде ритам. Имаше луѓе што ми велеа зошто го повторуваш секогаш истото, меѓутоа пишувајќи на Фејсбук мене оваа реченица ми доаѓаше како вирутелна предлошка. Почна доста несвесно и потоа веќе го даде и го одржуваше ритамот на пишувањето.

Мене одлично ми функционира низ целата книга.

С.Д.:: Да, и мене таа реченица, наслов, референца, што и да е, ми помогна за самото подредување на фотографиите. Веќе имав еден однапред подготвен ритам, „Во главата пишувам расказ“, кој знам дека се повторува 64 пати и потоа требаше да се најдат другите ритми за да се добие внатрешниот ритам на целата книга. И Роберт Јанкуловски фино има напишано во предговорот: кога овие фотографии би биле ставени една до една на некоја изложба, не би функционирале. И самите раскази, доколку би се ставиле во некое книже, би биле само некакви кратки цртички. А вака, се компатибилни едни со други и прават комплексна нарација.

Вака книгата нуди и многу начини на читање. Јас прво ги читав текстовите, па потоа само ги разгледував фотографиите, па произволно се задржував или шарав низ текстовите и фотографиите напред-назад… и си создавав трети слики во главата.

С.Д.: Оваа книга првично беше направена како мапа. Мапата се состои од 64 листови со секој од расказите, на кои можеш да си ставиш твоја фотографија и така секој може да си изгради сопствена приказна. Иако тоа е поинтерактивен концепт, сепак со книгата истото може да се прави во главата, што, пак, од друга страна, е многу поубаво.

Е.Б.: Да, медиумот ни беше едно од основните прашања. Иако целава оваа замисла почна на Фејсбук, желбата и на двајцата ни беше крајниот производ да биде класична книга, материјален производ што читателот ќе сака да го има дома, па ќе му се навраќа и секојпат ќе открие во него нешто ново. Мислам дека тоа беше и начин да покажеме дека книгата е жива! Дека дигиталното време не ја убива книгата, дека дигиталниот текст никогаш ја нема истата сентиментална вредност како тој во книгата. Истото е и со фотографијата, човек никогаш не може на истиот начин да се поврзе со фотографија што ја гледа на екран, како со испечатена фотографија што може да ја допре.

Оливера Ќорвезировска во предговорот вели дека си „патентирала една наративна постапка со капсулирање на вистината“. Како би се чувствувала кога и други автори би го користеле твојот „патент“ за капсулирање на својата вистина во исти вакви животни периоди на соочување со смртта на родител/близок?

Е.Б.: Секој може да пишува и да го земе ова како некаков модел, со тоа што универзалното искуство претпоставувам дека ќе биде исто. Сврзното ткиво, секако, ќе биде поинакво. Во расказите има многу сеќавања, референци, цитати на музика, на книги, на филмови со коишто јас сум растела, нешто што ми оставило впечаток, нешто што ми се допаднало… Сепак, во суштина, најбитно е дека човек треба да биде искрен. И можеби силата на ова пишување е токму во искреноста. Додека пишував, тоа беше порив кој беше посилен од мене, без намера со тоа што ќе го напишам да му се допаднам некому.

Сега зборуваме за книгата, ама и генерално мислам дека во пишувањето и во другите уметности основата на секое добро дело е искреноста на авторот – авторот има потреба да каже нешто, сака да го каже тоа и не создава со цел да се додвори на публиката, критичарите или да импресионира колега. Едноставно, суштината мора да биде тој порив, нешто што човек не може да го потисне и, секако, авторот треба да ги владее алатките на својот занает за тоа да може да го спакува професионално. Ете, дојдовме до некој вид рецепт за уметничко дело 😊.

Ја доживувате ли книгава како животно дело?

С.Д.: Рано ни е за животно дело 😊.

Е.Д.: По оваа книга веќе не можеме да се вратиме на тоа што сме го правеле претходно. Ако кажеме дека е животно дело, треба да ставиме точка и да се пензионираме. Затоа, можеби не е животно дело, меѓутоа е одредница која носи голема одговорност. Барем јас ја чувствувам така, дека она што ќе дојде по неа треба да биде многу подобро.

С.Д.: Апсолутно е таква обврска. Што се однесува до тоа колку е добро делото, ќе каже времето. Ние сме научени авторите и делата пребргу да ги прогласуваме за нешто, а во суштина без разлика дали е литература или фотографија, тоа што сме го направиле треба некој да го верифицира. А тоа не може да се направи сега, мора подоцна!

Останатите фотографии: Домашна архива на Е.Б. и лична архива на С.Д.

Во „Поле со афион“ нема место за цветови во боите на виножитото

Posted on July 7, 2022July 25, 2024 by euhouse

Кон „Поле со афион“ во режија на Јуџин Јебелеану, сценарио на Јоана Морару и кинематографија на Мариус Пандуру

Првенчето на романскиот режисер Јуџин Јебелеану наједноставно може да се опише со еден збор: хипер-реализам. Поранешниот актер сега застанува зад камерата за навидум едноставно да прикаже еден ден во животот на главниот лик кој, како и повеќето луѓе, има две страни – една што ја покажува кон светот и друга што ја чува длабоко во себе. Тие две страни се спротиставени како ден и ноќ, и контрастот се прелева во една моќна критика не само на животните избори кои ги прави јунакот, туку и на целото општество во кое тој живее. Токсичната култура на срам која ја прогонува цела Романија е задушувачка, дури и во овие „прогресивни“ времиња – што е восхитувачки да се почувствува во филм што трае „само“ 81 минута.

Кристи (Конрад Мерикофер, брилијантно стоичен) е полицаец кој крие огромна тајна – тој е хомосексуалец во средина која го „плука“ целото негово битие. Неговото француско момче Хади (Радоуан Лефлахи, совршено харизматичен и сталожен) е дојдено на посета и планира да остане неколку дена во Романија, само за да биде со него. Хади е многу различен од својот партнер – тој е порелаксиран, безгрижен и го опсипува со љубов, додека Кристи се бори против обични молби за дружба надвор од неговиот стан. Интернализираната хомофобија го истоштува, а секоја сцена во малиот стан е полна со чувство на самокритика и неприфаќање на себеси. Животот на младиот полицаец значително ескалира уште истата ноќ кога се наоѓа назначен на опасен терен – христијански фундаменталисти окупираат кино во кое се прикажува филм со лезбејска содржина. Токму во тој момент ескалираат сите чувства на самонеприфаќање, борба со сопственото „јас“ и желбата да припаѓа во една токсична маскулина средина која не ги прифаќа различните.

Структурата на филмот е едноставна, а приказната не е ексклузивна или нешто за коешто не сме сите свесни – огромен број на лица од ЛГБТ+ заедницата имаат интернализирана хомофобија, посебно во источна Европа. Додека огромните корпорации ги веат знамињата на виножитото во текот на месецот на гордоста, во Романија и земјите од Балканот животниот стил на квир луѓето се уште се смета за „неприроден“, а полицијата и власта прави многу малку да го запре тоа (во голем број случаи, дури и „прогледува низ прсти“ на секоја злоупотреба што тие ја трпат). „Поле со афион“ е посебен не поради сето тоа што веќе го знаеме, туку поради вештината на Јуџин Јебелеану и камерата на Мариус Пандуру да создадат толку непријатна и клаустрофобична средина во која главниот лик наликува на глушец заглавен во лавиринт без излез. Филмот е обоен толку бледо и безбојно што го „цица“ цел живот од Кристи и уште повеќе го истакнува неговиот премин од тивок човек во насилник кон своите ЛГБТ+ сограѓани. Сценариото е полно со брилијантни анегдоти од секојдневниот живот на сите негови колеги кои на најбанален начин се обидуваат да го оправдаат насилството на полицијата врз сите ранливи категории на граѓани, и да го убедат Кристи дека неговата токсична машкост е сосема во ред.

Компактно спакуваната продукција успева да го направи токму тоа кон што целела – креативно да го долови секојдневието на повеќето „различни“ луѓе кои не се идентификуваат со хетеронормативното општество во кое живее источна Европа. Иако последниот акт се чини недоработен и избрзан, Јуџин Јебелеану знае како да го извади најдоброто од своите актери. Намерно неодговореното прашање останува – дали ние знаеме како да го извадиме најдоброто од оние што се најмаргинализирани.

⅘

Петра Бранковска

Ана Јовковска: Најопасни се луѓето со ампутиран дух

Posted on June 9, 2022July 25, 2024 by euhouse

Разговараше: Наташа Атанасова

Новинарка, писателка, културолог и комуниколог – Ана Јовковска е жена којашто веројатно сите ја знаат. Затоа, тоа што го прави, борбите што ги води и пораките што ги испраќа во своето пишување стигнуваат до многу луѓе и ако е претерано да се каже дека менуваат животи, тогаш сигурно е точно дека допираат до луѓето.

Читајќи ги меѓу корици текстовите од најновата книга на Ана, „Емотивен талог“, имав чувство како да читам мој дневник за периодот на пандемијата. Дијалогот со нејзината книга нужно водеше кон дијалог со себеси, но роди и потреба за овој разговор со неа.

Како си периодов, Ана? Под „периодов“ мислам на постпандемисково време, на твојот почеток на нова работна позиција во научно-истражувачките води, со нова книга зад тебе…?

Периодов во една точка ми се слеаја три големи работи: раатот што го донесе светлото од крајот на пандемискиот тунел (подобро да зборуваме за крајот на пандемијата, отколку за крајот на историјата на Фукујама J), публикувањето на мојата нова книга „Емотивен талог“, петта по ред, и новата работна позиција како научна истражувачка во Институтот за македонска литература под капата на УКИМ.

Позицијата ми е нова од формален аспект, бидејќи научно-истражувачките води во кои досега сум пливала биле послободни, а тоа значи и побрановити. „Слободните уметници“, фриленсерите и сите, ние, кои сме имале можност да работиме истражувачка работа како консултанти на разни проекти и со различни институции и организации, сме ја имале привилегијата нашата експертиза да ја делиме и надградуваме во креативни услови и постојано со нови и различни експерти (домашни и меѓународни) и професионални колективи, што значи со една дури и шашава динамика на постојано учење. Истото ме привлече најмногу за работата во Институтот за македонска литература и ако по некое време целосно ми се потврдат очекувањата за бујното академско јадро во Институтот, за слободниот дух на колегите/професор(к)ите, необременет од ригидност и суета, тогаш верувам дека сум се нашла во една слободна и продуктивна научна средина во која ќе можам да растам.

По дваесет години работа, од кои најголем дел на уреднички и продуцентски позиции, влегувањето во колектив со хиерархија можеше да биде проблематичен предизвик за мене, но верувам дека сум опкружена со луѓе кои имаат визија да мотивираат и да ја канализираат нашата професионална снага во правец од кој можат „чуда да излезат“. Особено интересен пункт на Институтот се Културолошките студии, коишто секаде во светот се еден од најпрогресивните научни формати. Од следнава есен се очекува новата генерација на студенти – постдипломци и докторанди, љубопитни за современите културни динамики кај нас и во светот, желни за промислување на нови културни политики. И моите докторски студии се адресирани токму на овие Културолошки студии. Интелектуалниот габарит, научниот интегритет, капацитетот за инспиративност и човечноста не секогаш одат рака под рака, па среќна сум што кај мојата менторка проф. д-р Ана Мартиноска го има сето тоа на куп.

Со други зборови, како сум периодов – просветлено :).

„Емотивен талог“, со поднаслов „Приказни од женската кујна“ успеа да ја издадеш пред почетокот на Саемот на книгата. Саемот беше можност за средби со поранешни и идни читатели, па, како си задоволна од тоа што го виде таму, од интересот за твојата нова книга?

Две различни работи се како го доживеав Саемот на книгата во целина, а какво ми беше доживувањето во однос на мојата нова книга. И читателите, и авторите заслужуваат достоинствен храм на книгите и спортска сала не е решение. А во однос на мојата книга – многу се радувам што „Емотовен талог“ беше една од најпродаваните книги на саемот. Сепак, бројките не ме заслепуваат. Поважна ми е искрената рецепција од читателите и нивната емотивна идентификација со делото. Најважно и најубаво ми е кога луѓето ми пишуваат дека приказните им направиле емоционален ролеркостер од солзи и насмевки.

Наградите, без разлика дали доаѓаат во бројки или во позитивни критики, умеат да го заслепат авторското его. Си ветив себеси дека ќе продолжам вредно да работам кога ја добив третата награда за најуспешен домашен автор за мојата претходна книга „Сакам, значи постојам“ во 2020 година од Македонската асоцијација на издавачи. Тоа ме задолжи следните две години да пишувам со секојдневно темпо. Креативното пишување е малку талент и многу работа.

Женско-машките односи, родителството, воспитувањето на децата и нивните психолошки аспекти се теми што се повторуваат во „Емотивен талог“. Како општество, колку се грижиме за тоа какви деца ќе израснеме?

Проблематични се колективниве замки и генерализации за тоа како „како општество нешто правиме“, но ако мојот глас допре барем до некој што треба, тогаш вреди да сум гласна дека односот кон децата и колективната грижа за нивниот социо-емоционален развој ни е на незавидно ниво, почнувајќи од градинките, па низ целиот формален образовен систем.

Недостасува и квалитетна детска продукција, со вредносни ориентири и едукација, без разлика дали станува збор за детската книжевна или, пак, за анимираната продукција. Нашите деца растат со странски цртани филмови на јазици што не ги разбираат. И тоа не би било толку страшно, ако не е единствената можна понуда – со ретки исклучоци, се разбира. Тоа ми беше и главниот мотив зошто се нафатив да пишувам за деца, иако никогаш не ми била прва пишувачка определба. Кога „Едиција Светулка“ ми понудија да напишам приказна што ќе ја илустрира Иванка Ниба, се согласив кога помислив колку ми фали добра литература за читање на моето дете. „До небото и назад“ е само една од 15-те илустрирани книги на оваа едиција низ која се праќаат топли и ангажирани пораки до детските мозочиња за важните теми како љубовта, пријателството, грижата за природата и животните, булингот, емпатијата и други. Минатава недела направивме и заедничка промоција на сите автор(к)и на оваа убава едиција под мотото „Читај, мисли, сонувај“ во Градскиот парк каде низ игра децата се дружеа со книгите.

Од минатиот септември, кога ја промовиравме „До небото и назад“, сликовницата има одличен прием кај дечињата, некои градинки и училишта ја читале и обработувале приказната на нивните часови, што ми е особено драго. На некои од нивните покани за детски креативни работилници успеавме да одговориме со мое присуство или со средба со илустраторката. Неодамна добив понуда за нова книгичка за деца која би требало да ја напишам до крајот на есенва, а да излезе следната пролет.

„Момчињата ги учат да бидат храбри, додека девојчињата ги учат да бидат совршени“, ја цитираш Решма Саџани, чиј ТЕД-говор на истата тема го обожавам. Ако храброста е подготвеност за обид, а совршенството е речиси недостижно, како да се избориме сите ние, и мажи и жени, да ги имаме истите предиспозиции за борба во општеството, која, сепак ја водиме во еден ринг?

Неодамна го гледав францускиот филм „Јас не сум лесен човек“, чија прва сцена започнува во градинка со деца од претшколска возраст, каде јасно се гледа како се поделени нивните улоги во претставата што ја подготвуваат. Од една страна се малите девојчиња, дотерани и нашминкани, во обид да бидат беспрекорно убави, педантни и сериозни, а од друга страна се момчињата кои се слободни, неоптоварени и насмеани. Девојчињата се маскирани претежно во принцези, додека момчињата можат да бидат што и да посакаат.

Ако ја погледнеме детската книжевна продукција, ќе забележиме дека во овој тип на литература доминираат бајките во кои девојките се принцези или се во потрага по совршениот принц, како симбол за идеалниот љубовник, додека мажите се суперхерои – Супермен, Бетмен, Спајдермен и слично – моќни, силни и недопирливи, подготвени да се жртвуваат да го спасат човештвото. Неретко, бајката е родовата матрица за репрезентација на жената и во современиот игран и анимиран филм. Можеме многу да зборуваме на темава… Мојата следна книга, која треба да се публикува во 2023 година, е токму за репрезентацијата на жената во популарната култура.

„Култот кон младоста е опасен тригер за женското ментално здравје“ е уште еден цитат од книгата што многу често при муабети со блиски жени ми титка некаде одзади, додека слушам за ботокси, серуми, хијалурони… Имаш ли впечаток дека желбата за вечна младост некако прерано го набрчкува духот?

Да, култот кон младоста е штетен лаксатив за духот J Женското тело е политичко! Нашиот однос кон телото се формира во рамки на доминантната култура што ја живееме, па оттука преголемата изложеност на совршени млади женски тела од медиумите, рекламната индустрија, социјалните мрежи и слично е причината за искривената перцепција кон процесот на стареење. Ботокс-револуцијата нема да нè спаси од прерано пензионираните млади луѓе, зачмаени во својот конформизам, или уште помалку од ампутираниот дух, нешто најопасно!

Како долгогодишна новинарка, како човек постојано присутен во јавноста, каков е твојот однос кон електронските медиуми и кон дигиталните средства за информирање? Успеваш ли и тука, во ера на лажни вести и дезинформации, да го задржиш оптимистичкиот став дека работите можат да тргнат во добар правец?

Оптимистот во мене не го давам за ништо на светот, ама тоа не значи дека го зауздувам критичарот во мене. Ќе потсетам на она што го велеше Пол Вирилио: „Да не го измислеа бродот, немаше да постои ни бродоломот“. Така е и со технологијата, важна е личната мерка во користењето на социјалните мрежи и односот на доверба што го градиме кон нив.

Имено, во ова технолошки софистицирано, а емотивно деградирано време неопходна ни е медиумска писменост. Таа мора да е дел и од формалното образование! За жал, кубуриме и со соодветни професионални кадри и предавачи за оваа област. Голем дел од колегите, новинари и медиумски работници, иако имаат практично искуство не се теоретски подготвени за една толку важна област од комуникологијата.

Комуникациите и медиумската култура се цела наука и страшна е храброста и претенциозноста на оние кои се нафаќаат да ја работат без соодветно академско образование и професионално искуство, односно и практично искуство од терен. Некои истражувачки проекти, што ги работев на претходните мои постдипломски студии по комуникации, пред повеќе од десет години, уште тогаш го адресираа проблемот на медиумската писменост, особено видлив сега со напливот на новите медиуми и виртуелната култура која цвета и венее на социјалните мрежи.

Има уште многу теми што ги отвораш во текстовите од твојата книга, кои се актуелни за младите денес, ама има една што особено ме допира, а тоа е преработувањето (кое обично се адаптира како прегорување со директен превод од анг. burnout). Дали сметаш дека прелесно ѝ се предаваме на капиталистичката матрица за повеќе, повеќе и повеќе?

Сè додека капиталистичката матрица ја критикуваме, а си кркаме од нејзините бенефити, користиме кредитни картички, алчно се прејадуваме и препиваме, ја цицаме природата до крајни ресурси… сите ние сме дел од играта на профитот и ненаситноста.

За пишувањето велиш дека ти било терапија во тешките денови. Па, успеа ли преку пишувањето на „Емотивен талог“ да го измиеш насобраниот емотивен талог од шолјата на пандемискиот живот?

Ниту книжевноста, ниту терапијата не нудат прецизни одговори. Во добрата литература нема црно-бели ликови, како што нема ни еднодимензионално сценарио на вистината. Така што, немам прецизен одговор во која мера успеав да го исчистам сопствениот емотивен талог, но знам дека пишувањето ми беше ослободувачко искуство. Важен ми беше процесот, не целта.