Разговараше: Наташа Атанасова
Николина Андова Шопова на нашата книжевна сцена подолго време беше позната (само) како поетеса. По двете поетски збирки, „Влезот е од другата страна“ (2013) и „Поврзи ги точките“ (2014) го објави првиот роман „Некој бил тука“ (2018), потоа пак се наврати на поезијата со поемата за деца „Кртот Ѕвездан“ (2020), а од пред неколку месеци можеме да го читаме и нејзиниот нов роман „Естом“, во издание на „Или-или“.
Тоа што ја интересира во животот, ја интересира и во книжевноста. Сака да ги истражува необичните и „фриковите“, ја интересираат ирационалните односи кои знаат да бидат и по малку бизарни и мрачни. А во „Естом“ нурнува и длабоко помеѓу видливото и невидливото.
Внимателно, внимателно каде што се кршат стаклата помеѓу видливото и невидливото, внимателно
(„Естом“)
Николина, каков е твојот однос со поезијата и прозата денес?
Литературата и во прозниот и во поетскиот начин на изразување има потреба од сетилно доживеани слики на надворешниот свет, за низ нив да ја искаже својата трансцедентна смисла. Пишувањето поезија е повеќе прашање на миг, додека прозата, особено подолгите прозни форми како што е романот бара континуитет, време, месеци, години, потполна творечка кондиција. Пишувајќи проза можете да се заиграте, да правите неочекувани излети низ имагинацијата, но принудени сте дисциплинирано да останете дел од играта уште долго време. И приказната бара да останете во неа, таа да биде ваш паралелен свет, паралелен живот. Бидејќи кога ќе поминете некое време во пишување или размислување за романот, кога секојдневно живеете со ликовите и нивните приказни, тие стануваат дел од вас, но и вие на некој начин станувате дел од таа приказна. Таму сте некаде помеѓу нив, како невидливо да чекорите помеѓу вашите ликови. И додека пишувате никогаш не знаете што ќе излезе на крај, дали ќе добиете мртвороденче или суштество на кое можете да му го слушнете дишењето, биењето на срцето, плачот… Поезијата ми е поблиска и како начин на мислење и како начин на изразување, иако границите помеѓу поезијата и прозата се, пред сè, формални граници. Поезијата и прозата се преплетуваат и поврзуваат, и во тој простор нема строги ограничувања, поделби и калапи. Самата поезија бара еден посебен однос кон самиот јазик, ја обновува свежината на перцепцијата и кај мене го буди оној, за мене толку потребен, креативен адреналин. И тоа секогаш е нова возбуда, ново откритие, нов предизвик.
Некаде прочитав дека „Естом“ си го пишувала четири години. Всушност, тоа е периодот од објавувањето на „Некој бил тука“. Ти создаваше ли притисок наградата „Роман на годината“ за дебитантскиот роман? Чувствуваше ли дека мораш да оправдаш нечии (можеби и замислени) очекувања за себенадминување?
Наградите и признанијата се сатисфакција за секој автор, еден вид потврда за важноста на остварениот творечки резултат. За наградата „Роман на годината“ чувствувам, пред сè, благодарност. Не ја сметам за товар и притисок, затоа што кога пишувам, веќе е присутен еден друг притисок – секогаш кога пишувате, се фаќате во костец со јазикот, истовремено се борите против неговите ограничувања и се обидувате најдобро што можете да ги откриете широките полиња на неговите можности, да ги скротите дивите струи на имагинацијата, да ги преведете во јазик искуствата од внатрешните патувања… Во тоа лежи предизвикот кога пишувам, а не во „ловот“ на книжевни награди. На крајот на краиштата, писателот што има порив за пишување ќе ги создава своите литературни светови без оглед на тоа дали признанијата ќе изостанат или не. А сериозниот читател, кога ќе ја истражува книжевноста, нема да се води од книжевните награди како единствен ориентир, затоа што постојат автори на извонредни книжевни дела кои никогаш не добиле формални признанија.
Навраќајќи се на „Некој бил тука“, видов дека последната реченица на задната корица вели дека романот „го лови моментот кога болката станува лудило и смрт“. Меѓу другото, ова совршено одговара да се каже и за „Естом“ 😊
Да, но сепак „Некој бил тука“ и „Естом“ се различни, посебни книжевни универзуми. Врските што може да ги воспоставиме помеѓу нив се лабави, а нишката што ги поврзува е тенка. Можеме да зборуваме условно за некаков континуитет во тематска смисла – опсесивноста, ирационалноста, граничните духовни и емоционални состојби кои се на работ на лудилото… Тие координатни точки постојат и во двата романа.
стравував дека никогаш нема да видам некого, ниту, пак, мене некогаш некој ќе ме види
(„Естом“)
Чудачкото е силно присутно во „Естом“. Иако можеби Олег „предничи“, сите луѓе што влегуваат во неговиот живот поминувајќи невидливи тестови, се помалку или повеќе чудаци. Може ли да се каже дека сите ние сме чудаци, со различен степен на проѕирност на нашето чудачко?
И во минатиот роман „Некој бил тука“ и во „Естом“ во центарот се ликови кои живеат во светот на сенките, ликови кои се своевидни „фрикови“, чудаци, кои живеат во светови водени од пориви кои се различни и несфатливи за другите. Дури и во книгата за деца „Кртот Ѕвездан“ малиот крт е своевиден отпадник и уште од самото раѓање е неприлагоден на средината во која е затекнат – не сака да живее во мракот на подземјето, туку се стреми кон светлината. Ѕвездан e еден продуховен бунтовен крт кој не може и не сака да ги прифати наметнатите конвенции. Секое негово спротивставување на стереотипите го носи чекор напред, со секое отфрлање и неприфаќање на авторитетот тој освојува еден нов простор, едно ново парче од слободата. Верувам дека повеќето автори имаат свои опсесивни точки на кои свесно или не, им се навраќаат во творештвото. И дека она што нè интересира во животот нè интересира и во литературата. Отсекогаш ме интересирале тие ирационални односи, помалку бизарни, мрачни… Но да се акумулираат естетските доживувања на светот не значи истиот да се претстави само низ неговата светла и „убава“ страна. Повеќе би сакала една книга или филм да ме вознемири и да ми понуди автентично, интензивно поимање на стварноста, без разлика колку е тоа мачно и тешко, отколку да ме разблажи со неговата слаткост и п(л)иткост.
Ме интересираат таканаречените „чудаци“ затоа што отстапуваат од онаа вообичаена слика за нормата, затоа што имаат поинаков однос кон светот и кон другиот. Би сакала да верувам дека таквите „чудаци“ се и во нас и околу нас. А и пишувањето за мене секогаш е и чин на емпатија, отворање на пат кон другиот, како подобро да го разберам/прифатам другиот, па и себе.
Владимир Јанковски во својот осврт на промоцијата на „Естом“ ќе каже дека ова е „роман за човековите релации во кои доминираат измолкнувањето и недофатливоста“. Некој би можел во тоа да види неможност за меѓучовечка комуникација. Јас го сфаќам како жилавост во борбата за сопствена лична слобода и ослободеност. А ти?
Не би сакала да ги давам „клучевите“ на романот, на читателите да им ги дадам само „лушпите од портокалот“. Сакам текстот сам да стигне до читателот, а јас од оваа страна можам само да дадам некои асоцијации и да оставам отворени прашања. Наполно се согласувам со Шулц кога вели дека во делото сè уште не е пресечена папочната врска со целоста на нашата проблематика, таму сè уште кружи крвта на тајната… Во филозофската интерпретација имаме само анатомски препарат, испаран од целоста на проблематиката. Кога би го соголила романот, би му ја уништила магијата на доживувањето на потенцијалниот читател, како и на оние кои веќе ја имаат прочитано книгата.
Олег вџасено ја погледна како да видел сениште, преплашен од сопственото лице што го виде во нејзиното.
(„Естом“)
И пантомимичарот Олег, и гатачката Силва, и сите уметници влечат конци од невидливото и си играат правејќи можни светови исткаени од илузија и реалност. Илузија е или реалност дека оваа игра живот значи за човекот?
Кога Олег чувствува потреба за цигара го изведува ритуалот на пантомимичарски движења на пушење – палење на невидливата цигара со запалка, вовлекување и испуштање на чадот, во траење од неколку минути, точно онолку колку што ѝ е потребно на една цигара да догори. Но и покрај тоа за себе вели дека е сè уште зависник од цигарите. Неговиот свет е секогаш некаде помеѓу симулациите на она што го нарекуваме „стварност“ – како дете, на рекламата за соковите на „Фруктал“, кога на телевизискиот екран „паѓа“ јаболкото од дрвото, тој ја подава раката под телевизорот за да ја земе, потоа со сласт ја јаде и уредно го фрла невидливиот огризок во ѓубрето. Кога со неговата пријателка ги хранат гулабите во паркот, таа им рони кифла, а тој прави движења со рацете и прстите како да фрла нешто на земјата, но тие повеќе се собираат околу него и ги колваат невидливите трошки. Посебен е односот кон неговата девојка Ева затоа што тој истовремено се среќава со двете Еви – онаа која „вистински“ постои, и „онаа невидливата во чие тело можеше да направи да исчезне и неговото“. Кога го напушта својот дом и се сели во Софија, на Олег најмногу му недостасуваат звуците – крцкањето на креденците, на скалите во куќата, звукот на машината за шиење на баба му… За него е секогаш повозбудливо и попривлечно она што не може да се види. Во неговиот свет на пантомимичари, акробати и голтачи на пламен, Олег е всушност оној што оди по жица и се држи за воздух обидувајќи се да ја задржи рамнотежата помеѓу неговите два света, светот на видливото и светот на невидливото, оној свет во кој, меѓу другото, нештата се недофатливи, посакувани или засекогаш загубени. Како што и многу од луѓето живеат трудејќи се да ја задржат таа рамнотежа, нели?
Фотографии: Игор Тодоровски